Μετακαταναλωτισμός

Ἡ τραπεζικὴ κρίση ἔχει κάνει τὴ μετάβαση στὴ δουλειὰ μιὰ σκληρὴ ἐμπειρία. Ἡ μέρα ὡς συνήθως συννεφιασμένη καὶ ἡ κυρία δίπλα μου ἀναπολεῖ τὴν ἐποχὴ ποὺ ἤμασταν “ἐπιβάτες” κι ὄχι “πελατεία”. Κι ὕστερα οἱ καταμετρήσεις. Ὅταν ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ σταθμὸ κάποιος ἀπὸ τοὺς ἄγνωστους καθημερινοὺς συνταξιδιῶτες στὸ τραῖνο, σκέφτεσαι πὼς ὁ κύκλος στενεύει ἐπικίνδυνα. Εὔχεσαι ἡ ἀπουσία νὰ ὀφείλεται σὲ ξαφνικὴ ἀσθένεια ἢ ἐλαττωματικὸ ξυπνητήρι. Οἱ καταμετρήσεις ἔχουν συνήθως καταθλιπτικὸ ἀποτέλεσμα. Οἱ καλοντυμένες κερδοσκοπικὲς προσωπικότητες τοῦ τουρμπο-καπιταλισμοῦ καὶ οἱ συνήγοροι τῆς πλεονεξίας πυκνώνουν. Ἀκοῦς στὶς συνομιλίες τους τὶς κυνικὲς ἀνησυχίες τῶν ἐμπειρογνωμόνων καὶ τῶν φορέων χάραξης πολιτικῆς γιὰ τὸν γρήγορο τρόπο ζωῆς, τὰ ταχυ-γεύματα, τὴν ὑψηλὴ πίεση, καὶ τὶς ἀρνητικές τους συνέπειες στὴν παραγωγή. Κατὰ βάθος γνωρίζουν πὼς ὁ συσχετισμὸς τῶν ρυθμῶν παραγωγῆς καὶ τοῦ αὐξανόμενου πλούτου εἶναι ἀντιστρόφως ἀνάλογος τῆς εὐτυχίας καὶ ἀναρωτιέσαι ἂν οἱ ἀντιφάσεις μεταξύ του κεφαλαιοκρατικοῦ συμφέροντος καὶ τῶν ἀνθρώπινων ἀξιῶν θὰ συνεχιστεῖ ἐπ’ ἀόριστον.


Ἐν μέσῳ οἰκονομικῆς κρίσης, τὸ πρότυπο ἀνάπτυξης τῆς οἰκονομίας παραμένει ἀδιαφιλονίκητο καὶ ὅσο ἡ ἐφαρμογὴ αὐτοῦ του προτύπου συνεχίζεται ὁ ἀνταγωνισμὸς γιὰ λιγότερους πόρους γίνεται ἐντονότερος καὶ οἱ μέθοδοι στὶς ὁποῖες προσφεύγουν οἱ εὐημεροῦσες κοινωνίες προκειμένου νὰ ὑπερασπίσουν τὰ πλεονεκτήματά τους καθίσταται ἐπιθετικότερος. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, αὐτὴ ἡ ροὴ ἐνθαρρύνει πιὸ ἀπελπισμένες μορφὲς τρομοκρατικῆς δραστηριότητας ἐκ μέρους τῶν ἀνίσχυρων, ἐπιτείνοντας τὴν πόλωση μεταξὺ προνομιούχων καὶ τριτοκοσμικῶν. Παρόλα αὐτὰ ἡ κυρίαρχη σκέψη ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι ἡ ἄρνηση τοῦ μεγενθυντικοῦ ρόλου τῆς κεφαλαιοκρατίας καὶ τοῦ δόγματος “ἐργάσου γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ ξοδεύεις” στὴν διεύρυνση τῆς κρίσης.

Ἔτσι ἀκοῦμε λίγα ἢ σχεδὸν τίποτα γιὰ τὸ τί θὰ μποροῦσε νὰ κερδηθεῖ μὲ τὴν ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὴν τρέχουσα ἰδεοληψία τῆς ἱκανοποίησης τοῦ καταναλωτισμοῦ, ποὺ θὰ συνοδευόταν ἀπὸ λιγότερη ἐργασία καὶ ἀλλαγὴ τοῦ κτητικοῦ τρόπου ζωῆς. Ὑπάρχει ἕνας προφανὴς λόγος γι’ αὐτό. Ἡ ἄμεση ἀποστολὴ τῆς οἰκονομίας τῆς ἀγορᾶς δὲν εἶναι ἡ ἀνθρώπινη εὐημερία, ἀλλὰ ὁ πολλαπλασιασμὸς καὶ ἡ διαφοροποίηση τῶν “ἰκανοποιήσεων” ποὺ μεγαλώνουν τὸ κέρδος, ἐνῶ ὁ ἀντι-καταναλωτισμὸς θὰ ἀποδεικνυόταν μὴ κερδοφόρος γιὰ τὶς ἀγορές. Ἔτσι, μὲ τὴ συνδρομὴ τῶν ἁπανταχοῦ κυβερνήσεων, οἱ ἐπιχειρήσεις συνεχίζουν νὰ μᾶς διατηροῦν ὑπὸ σταθερὴ ἀτμοσφαιρικὴ πίεση καὶ σχετικὴ ὑγρασία στὶς αὐτοκαταστροφικὲς μορφὲς κατανάλωσης, ἐπεκτείνοντας τὶς πωλήσεις τους καὶ ἐπιβραβεύοντας ἑαυτοὺς μὲ παχυλὰ bonuses.

Ἀντὶ τῆς ἐπιβράδυνσης τοῦ τρόπου ζωῆς ὅμως, ὑπάρχει τὸ ἀντίστροφο φαινόμενο, ὅπου οἱ ὑποτιθέμενοι “ἐργασιομανείς” ρυθμίζουν τὴν ταχύτητα τῆς κούρσας γιὰ ὅλους τους ὑπόλοιπους. Τὰ δύο πέμπτα του ἐργατικοῦ δυναμικοῦ ἐργάζονται τώρα σκληρότερα ἀπ' ὅ,τι στὴ δεκαετία τοῦ '80 καὶ ἔχουν συντομότερες διακοπές. Μιὰ μέση οἰκογένεια σήμερα ἔχει ψηλότερες ἀποδοχὲς ἀπὸ τὴν ἀντίστοιχή τῆς δεκατίας τοῦ ’80, ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ ἐπισκεφθεῖ τοὺς ἴδιους τουριστικοὺς τόπους, οὔτε νὰ ἀνταπεξέλθει στὰ ἔξοδα ὀλιγοήμερων διακοπῶν. Τὰ ψυχολογικὰ προβλήματα, παρὰ τὸν διπλασιασμὸ τῆς οἰκονομικῆς παραγωγῆς τὰ τελευταῖα 30 χρόνια, ἔχουν αὐξηθεῖ, καὶ τὸ συναιίθημα ἐμπιστοσύνης γιὰ τοὺς ἄλλους ἔχει μειωθεῖ ἐντυπωσιακά. Ὁ ρυθμὸς τοῦ ἐπιταχυντῆ συντηρεῖται ὑψηλὸς μὲ τὴν ἀπειλὴ τῆς ἀνεργίας ἢ τῆς στασιμότητας στὴν ἱεραρχία. Τὸ οἰκονομικὸ σύστημα μπορεῖ νὰ ἀκμάσει μόνο ἐὰν οἱ ἄνθρωποι συνεχίσουν νὰ τρέχουν ἐντός του περιστρεφόμενου τροχοῦ τους, ποὺ σημαίνει ὅτι ἔχουν λιγότερο χρόνο νὰ κάνουν πράγματα ποὺ τοὺς εὐχαριστοῦν. Στὸν ἴδιο παρανομαστὴ καὶ οἱ φοιτητὲς ποὺ ἔχουν ἐνσωματωθεῖ σὲ ἕνα ἐκπαιδευτικὸ σύστημα προσαρμοσμένο στὶς ἀνάγκες τῶν ἀγορῶν, παρὰ στὴν ἀνταμοιβὴ τῆς ἐκμάθησης.

Ἔχει εἰπωθεῖ ὅτι ἐνῷ οἱ αἰσιόδοξοι πιστεύουν πὼς ζοῦμε στὸν καλύτερο ὅλων τῶν κόσμων, οἱ πεσιμιστὲς γνωρίζουν πὼς αὐτὸ εἶναι ἀλήθεια. Ὅπως καὶ νάχει ὅμως, ἡ ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὸν ἀπεγνωσμένο καταναλωτισμὸ ἐξακολουθεῖ νὰ ἠχεῖ ὡς πρωταπριλιάτικη οὐτοπία, καὶ τὸ χειρότερο εἶναι πὼς δὲν γνωρίζει κανεὶς τί ἕπεται.