Οἱ χαμένοι (the losers)

Ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι αὐτάρκης, ἀλλὰ ἡ ὕπαρξή του ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν ὕπαρξη ἄλλων ἀνθρώπων, προκύπτει ἡ ἀνάγκη θέσπισης μέτρων προστασίας τῆς ἀξιοπρεποῦς ὕπαρξης ὅλων, δεδομένου ὅτι χωρὶς αὐτὰ τὰ μέτρα ἡ συμβίωση εἶναι ἀδύνατη. Ἡ θέσπιση αὐτῶν τῶν μέτρων εἶναι προϊὸν συζήτησης καὶ λήψης ἀποφάσεων στὴν ὁποία συμμετέχουν ἐλεύθεροι ἄνθρωποι ἴσοι μεταξύ τους. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀρχαῖο-Ἑλληνικὴ ἔννοια τοῦ ὄρου “πολιτικὴ” ἡ ὁποία ἐπικεντρώνεται στὴν ἀτομικὴ ἐλευθερία πού γινόταν ἀντιληπτὴ ὡς ἡ ἐξασφαλισμένη καὶ προστατευμένη δυνατότητα ὅλων τῶν μεταξύ τους ἴσων ἀνθρώπων νὰ ἐκφέρουν τὴν ἄποψή τους (“ἰσονομία”) στὸ δημόσιο χῶρο πού ὀνομαζόταν “ἀγορά”. Στὸ πλαίσιο αὐτὸ ἡ διαταγὴ καὶ ἡ ὑπακοὴ ἐθεωροῦντο διαδικασίες λήψης καὶ ἐπιβολῆς ἀποφάσεων χαρακτηριστικὲς γιὰ τοὺς βαρβάρους διότι ἐστεροῦντο ἐλεύθερου διαλόγου μεταξὺ ἴσων (ᾖσαν ἄνευ λόγου). Ὁ τελικὸς σκοπὸς τῆς πολιτικῆς ἦταν ἡ προστασία τῆς ζωῆς τῶν πολιτῶν μὲ τὴν εὐρύτερη ἔννοια. Ἡ πολιτικὴ καθιστοῦσε δυνατὴ τὴν ἀπρόσκοπτη ἐνασχόληση τοῦ πολίτη μὲ τὰ ἐνδιαφέροντά του καὶ μὲ τὴν ἐξασφάλιση τῶν πρὸς τὸ ζεῖν καὶ κατὰ συνέπεια τὴν παροχὴ ἑνὸς ἐλάχιστου μέτρου “εὐτυχίας” (εὐδαιμονίας) γιὰ τοὺς πολλούς. Καθὼς μέλημα τῆς πολιτικῆς ἦταν ἡ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων, οἱ διατάξεις πού ἀφοροῦσαν τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη μποροῦσαν νὰ θεσπίζονται μόνο ἀπὸ τὸ κράτος τὸ ὁποῖο κατεῖχε καὶ τὸ μονοπώλιο στὴν ὠμὴ βία προκειμένου νὰ ἀποτρέπονται καταστάσεις ζούγκλας πού θὰ προέκυπταν ἀπὸ τὸν πόλεμο ὅλων ἐναντίον ὅλων. 

Στὸ τρέχον πολιτικὸ σκηνικὸ τὰ κράτη ἔχουν παραδώσει τὶς ἐξουσίες τους στὶς “παγκόσμιες οἰκονομικὲς δυνάμεις τῶν ἀγορών” μὲ ἀντάλλαγμα τὴν ἀπαλλαγή τους ἀπὸ τὶς ὑποχρεώσεις τοὺς ἔναντι τῶν πολιτῶν τους. Οἱ κυβερνήσεις καὶ οἱ δυνάμεις ἀσφαλείας δὲν χρησιμοποιοῦν τὴν ὠμὴ βία πού κατέχουν γιὰ νὰ ἀποτρέψουν τὴν ζούγκλα, ἀλλὰ φοβούμενες τώρα τοὺς ἴδιους τους πολίτες τους, ἐντείνουν τὰ μέτρα ἀσφαλείας ντεμὲκ γιὰ νὰ τοὺς προστατεύσουν ἀπὸ τοὺς διαφωνοῦντες καὶ τοὺς παράνομους μετανάστες. Ἀλλὰ ἀντὶ προστασίας ἐπιδιώκουν τὴν ἐπιδείνωση τοῦ φόβου, καθὼς τὰ τείχη δημιουργοῦν τὴν αἴσθηση πὼς ὁ ἐχθρὸς εἶναι παντοῦ ἀνώνυμος, ἀόρατος καὶ ἐπικίνδυνος. Ὁ ρόλος στὸν ὁποῖο ἔχουν συμπιεστεῖ κυβερνήσεις καὶ δυνάμεις ἀσφαλείας ἀπὸ τὶς “παγκόσμιες οἰκονομικὲς δυνάμεις τῶν ἀγορών” δὲν προστατεύουν ἀπὸ τὴν ἀστάθεια ἀλλὰ εἶναι ἡ αἰτία τῆς ἀστάθειας, τοῦ φόβου, καὶ τῆς ἀνασφάλειας.

Στὸ σύγχρονο λεξιλόγιο ὁ ὁρισμὸς τῆς λέξης “ἀνταγωνισμός” προέρχεται ἐν μέρει ἀπὸ τὴν παρεξηγημένη ἑρμηνεία τῆς θεωρίας τοῦ Δαρβινισμοῦ, ὅπου ἡ ἐπιβίωση τοῦ ταχύτερα προσαρμοζόμενου εἴδους ἔχει μετατραπεῖ νὰ σημαίνει ὑπεροχή, νίκη καὶ ἐπιβολὴ τῶν ἐπιθυμιῶν τῶν πιὸ ἄγριων, ἀνελέητων, καὶ ἐπιθετικῶν εἰδῶν ἔναντι τῶν λιγότερο “ἀνταγωνιστικών” (βλέπε ἤρεμων καὶ φρονιμότερων) πού θὰ μποροῦσαν νὰ ὀνομαστοῦν καὶ losers. Τὸ ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἑρμηνείας εἶναι ἡ ἐσφαλμένη ἀντίληψη μία ἠθικῆς πού μετρᾷ τὴν ἐπιβολὴ τῶν συμφερόντων μιᾶς ὁμάδας ἀνθρώπων ἔναντι μιᾶς ἄλλης ὡς ἐπιτυχία καὶ τὴν οἰκονομικὴ ὑπεροχὴ ὡς νίκη (ἔναντι τίνος;). Μία ἄλλη πηγὴ αὐτοῦ του ἤθους, τὸ ὁποῖο ἐπαναλαμβάνεται συνεχῶς μέχρι νὰ τὸ ἐνστερνιστοῦμε, προέρχεται ἀπὸ τὸν ἐμπορικὸ κόσμο, ὅπου ὁ “ἀνταγωνισμός” θεωρεῖται ἡ κινητήρια δύναμη γιὰ τὴν καινοτομία καὶ τὴν βελτίωση τῆς ποιότητας τῶν ἀγαθῶν καὶ ὑπηρεσιῶν. Βάση τῆς θεωρίας αὐτῆς εἶναι ἡ ὑποτιμητικὴ καὶ ἁπλουστευτικὴ παραδοχὴ ὅτι ὁ καταναλωτὴς ὡς αὐτόματη ἀριθμομηχανὴ ὑπολογίζει πὼς θὰ ξοδέψει τὸ λιγότερο δυνατὸ γιὰ τὴν καλύτερη δυνατὴ ποιότητα. 

Ἀκούγεται ὅμως περίεργο οἱ ἐμπορικὲς ἐπιχειρήσεις νὰ εἶναι διατεθιμένες νὰ ἀνταγωνιστοῦν σὲ ἕνα πεδίο συνεχοῦς μείωσης τῶν περιθωρίων κέρδους καὶ παράλληλης βελτίωσης τῆς ποιότητας τῶν προϊόντων τους, διότι αὐτὸ σημαίνει ἀποδοχὴ αὐξημένων ἀπαιτήσεων ἐκ μέρους τῶν κατανωλωτῶν καὶ συνεπάγεται μεγαλύτερες πιέσεις γιὰ τὸν παραγωγό. Ἄρα ἀντίθετα μὲ αὐτὸ πού ἐπίμονα διαφημίζεται, ἡ λογική του ἀνταγωνισμοῦ στὸν ἐμπορικὸ κόσμο, στὴν πραγματικότητα, τείνει στὴν τυποποίηση καὶ τὴν κοινοτυπία. Τὸ ἐμπορικὰ ἐπιτυχημένο προϊὸν ἀντιγράφεται, μὲ ἀποτέλεσμα οἱ δυνατότητες ἐπιλογῆς τοῦ καταναλωτῆ νὰ μειώνονται καὶ αὐτὸ πού ἀποκτᾶ σημασία δὲν εἶναι ἡ ποιότητα ἀλλὰ οἱ δευτερεύουσες διαφορὲς μεταξὺ τῶν προϊόντων. Ἄρα ὁ ἀνταγωνισμὸς δὲν εἶναι ἡ κινητήρια δύναμη καινοτομίας καὶ βελτίωσης τῆς ποιότητας, ἀλλὰ τὸ ἄλλοθι πίσω ἀπὸ τὸ ὁποῖο κρύβονται ρυθμίσεις οἱ ὁποῖες διευκολύνουν ὀλιγαρχικὰ δίκτυα καὶ τάξεις ἐκλεκτῶν νὰ κερδοσκοποῦν εἰς βάρος τῶν ἀνίσχυρων μεμονωμένων καταναλωτῶν. Μὲ ἄλλα λόγια ὁ ἀνταγωνισμὸς εἶναι ἡ συγκάλυψη τῆς ἰδιοτέλειας.

Ἕνα πράγμα γίνεται λοιπὸν σαφές: ὁ ἀνταγωνισμὸς ὁδηγεῖ στὴν αὔξηση τῶν τιμῶν στὸ μέγιστο δυνατὸ ἐπίπεδο πού μπορεῖ νὰ ἀντέξει ὁ καταναλωτὴς καὶ ταυτόχρονα μειώνει τὴν ποιότητα στὸ χαμηλότερο ἀποδεκτὸ ἐπίπεδο. Αὐτὸς μπορεῖ νὰ εἶναι καὶ ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ ἀνταγωνισμὸς εἶναι ἐπιθυμητὸς ἀπὸ τὸν ἐμπορικὸ κόσμο. Ὁ ἀνταγωνισμὸς ἐπίσης ὑπάρχει διότι διευκολύνει τὴν ἐξάλειψη τῶν ἀντιπάλων, καὶ κατανέμει τὸν πλοῦτο στὰ χέρια ὀλίγων ἐκλεκτῶν. Ἡ φυσικὴ κατάληξη εἶναι ἡ καθιέρωση ὀλιγαρχιῶν, ἡ καλλιέργεια κυνισμοῦ καὶ ἀνευθυνότητας καὶ ἡ παραγωγὴ καταναλωτῶν πού δὲν ἀρέσκονται σὲ ἐρωτήσεις.

Ὅσο ἡ ἐκμετάλλευση καὶ ὁ ἀνταγωνισμὸς εἶναι ὁ κανόνας οἱ δρόμοι στοὺς ὁποίους καθημερινὰ περπατᾶμε θὰ παραμένουν ἀπάνθρωποι. Ὁ ἀδυσώπητος ἀγώνας γιὰ τὴν ἐπιβίωση θὰ παραμένει ἀπάνθρωπος. Πρέπει νὰ ἀπορρίψουμε τὴν παράλογη λογικὴ τὴν "ψεύτικη ἠθική" του ἀνταγωνισμοῦ πού ἀμβλύνει τὴν κριτικὴ σκέψη μας, νὰ ὑπερβοῦμε τὸ φόβο πὼς ἡ ἐναντίωση στὴν ἀδικία θὰ θέσει σὲ κίνδυνο τὶς πιθανότητες προσωπικῆς μας ἐπιτυχίας, καὶ μᾶς ἐξαναγκάζει στὴ σιωπή.