Ψυχοκτονεῖον ἡ Ὡραία Ἑλλάς

Ὅταν τό μυαλό ὑπολειτουργεῖ ἤ λαθεύει, σημαίνει ὅτι ἡ ψυχή πάσχει. Μια λογική ἀκρωτηριασμένη εἶναι προϊόν ψυχικῆς δηλητηρίασης.  

Τό δηλητήριο στήν περίπτωση τοῦ νεοελληνικῆς κοινωνίας εἶναι ἡ ἰδεολογία της. Ἔχει δυτική προέλευση καί ἀπέδωσε ὡς ἐθνοπατερισμός ἤ ὡς εὐρωλιγουρισμός. Μέ ἐναλασσόμενες και αὐξομειούμενες δόσεις, τό ἀποτέλεσμα ἦταν κοινό. Ἡ ἐμπέδωση τῆς κοινωνικῆς ἀνωριμότητας καί τῆς πολιτικῆς καθυστέρησης. Τά 200 χρόνια νεοελληνικῆς ἱστορικῆς καί πνευματικῆς ἀδράνειας εἶναι ἱκανή ἀπόδειξη. Ὅτι σήμερα ζοῦμε εἶναι σαφής ἔνδειξη δηλητηρίασης τελευταίου σταδίου.

Στις ἀναρτήσεις με ἐτικέττα ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ, ὅπου παρουσιάσθηκε το ὁμώνυμο βιβλίο τοῦ Γερασίμου Κακλαμάνη, ἀναλύθηκε ἡ σύσταση καί ὁ τρόπος δράσης αὐτοῦ τοῦ κοινωνικοῦ δηλητηρίου.  Ἑνός δηλητηρίου πού ἔκανε θραῦση και ἀποδεκάτισε πνευματικά και ψυχικά τούς νεοέλληνες. Μετά ἦρθαν τά μνημόνια,  ὡς ἐπιστέγασμα τῆς πολιτικῆς μας ἀμοιρίας…

Ἀκολουθεῖ ὁ ἐπίλογος τοῦ ἀνωτέρω βιβλίου…

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ ( τοῦ Γερασίμου Κακλαμάνη)

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

( συνέχεια ἀπό ἐδῶ )

Πόνος δὲν εἶναι παρὰ ἡ ἀνωμαλία τῆς ἐπαφῆς μὲ τὸ ἀνόμοιο.

Ἀναξαγόρας

"...Καὶ ὁ πλέον προηγμένος λαὸς τῆς Εὐρώπης σήμερα, ἐὰν ὑφίστατο τὴν ἀνάλγητη μεταχείρηση ἐξανδραποδισμοῦ πού ὑφίσταται ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἀπὸ τὴν ἀστική του ἡγεσία, σὲ πολὺ λιγότερο ἀπὸ 150 χρόνια θὰ μεταβαλλόταν σὲ ἀγέλη πιθήκων...(Γ. Κακλαμάνης)

Μὲ τὴν γραμμὴ αὐτή ἀρχίζει τὸ τέλος τοῦ βιβλίου μας. Πῶς ὅμως τελειώνει ἕνα βιβλίο; Ὑπάρχουν βιβλία πού τελειώνουν καὶ ἄλλα πού δὲν τελειώνουν ποτέ. Ὅτι τελειώνει τὸ βιβλίο μας, δὲν σημαίνει ὅτι τελειώνουν καὶ τὰ ὅσα γράφει. Γιατί αὐτὰ εἶναι ἀπὸ τὴν φύση τους ἀτελείωτα. Ἄρα καὶ τὸ βιβλίο μας δὲν εἶναι πλῆρες. Μένουν πολλὰ πού μποροῦν νὰ εἰπωθοῦν ἀκόμη. Κι' ἀκόμη περισσότερα ὅσα μποροῦν νὰ ἐννοηθοῦν. Σὰν εἶδος γραφῆς ὑπῆρξε δυσκολώτατο. Δὲν μπορεῖ νὰ ζῆς καὶ ταυτοχρόνως νὰ γράφης ὅτι ζῆς. Δὲν μπορεῖς νὰ ζῆς τὴν χαρά σου καὶ τὴν ἴδια ὥρα νὰ τὴν γράφης• οὔτε καὶ τὴν δυστυχία σου βέβαια. Αὐτὰ γράφονται κατὰ τὸ μέτρο πού δὲν τὰ ζῆς, τὰ κάνεις Λογικὴ ἤ τὰ συνηθίζεις. Ἀλλὰ πῶς συνηθίζεται ἡ δυστυχία; Μπορεῖς νὰ ζῆς μία δυστυχία καὶ νὰ αἰσθάνεσαι εὐτυχής• ἀρκεῖ νὰ μὴ τὴν καταλαβαίνης. Μπορεῖ ἀκόμα καὶ νὰ τὴν μεταβάλης σὲ δύναμη, ἂν δὲν ἔχη τὴν φυσιογνωμία τῆς ματαιότητος.

Ἐπίλογος γιὰ τὸ εἶδος τοῦ βιβλίού μας δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι παρὰ προφτασμὸς παρεξηγήσεων. Γιατί ἐδώσαμε ἄμετρες αἰτίες παρεξηγήσεων. Ὅπως ὅμως ὁ ζωγράφος ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τὴν κατάλληλη ὅραση, ἔτσι καὶ μερικὰ πράγματα γιὰ νὰ γραφοῦν ἀπαιτοῦν ἀκραῖες εἰδικὲς θεωρήσεις. Ἡ ἔρευνα, ἄλλωστε, γίνεται πάντα μὲ τὰ ἐπὶ μέρους. Δὲν εἶναι ὁλόκληρος ὁ φυσικὸς κόσμος ἀντικείμενο ἐρεύνης τοῦ φυσιοδίφη, γιατί οὔτε σὲ μιὰ ἐπιστήμη μπορεῖ νὰ χωρέση ὁ κόσμος ὁλόκληρος, οὔτε σὲ μιὰ θεωρία σύμπασα ἡ ἀνθρωπότης. Μπορεῖ ὅμως ἡ εἰς βάθος γνώση μίας ἐπιστήμης νὰ σὲ φέρη πολὺ κοντὰ στὸ γενικὸ νόημα τοῦ κόσμου. Τὴν ἀρχὴ αὐτὴ προσπαθήσαμε νὰ ἐφαρμόσουμε στὸ γραπτό μας. Μέριμνά μας ὑπῆρξε τὸ μερικὸ καὶ μέθοδός μας ἡ ἀναγωγή του ὡς τὶς ἔσχατες προεκτάσεις τῆς Λογικῆς. Ὅσα προβλήματα ἐμπίπτουν στὴν περιοχὴ τῆς Λογικῆς, ὅλοι οἱ ἀνθριυποι μποροῦν νὰ τὰ καταπιαστοῦν. Καὶ ἂν ἀκόμη ἡ μέθοδος δὲν εἶναι σωστή, ἤ καὶ λειψή, τὰ προβλήματα δὲν χάνουν τὸ νόημά τους. Ἀντιθέτως κερδίζουν. Σημασία ἔχει πώς ὅσο ἡ ἀνθρωπότης προχωρεῖ — καὶ εἶναι ὑποχρεωμένη νὰ προχωρῆ , γιὰ νὰ ἔχη νόημα ἡ ὕπαρξή της — καὶ τὸ πιὸ δύσκολα προβλήματα βρίσκουν ἁπλούστερες λύσεις. Καὶ τοῦτο ἰσχύει γιὰ ὅλα τὰ προβλήματα. Ἐνίοτε ἡ λύση πολλῶν προβλημάτων συνίσταται στὴν ἀπόρριψή τους. Ὁ χρόνος δίνει πολλὲς φορὲς αὐτή τὴν λύση στὴν ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου, πού ὁ θάνατος κάνει τὴν μόνη οὐσιώδη καὶ ὁριστική. Δὲν ἐδιστάσαμε νὰ καταπιαστοῦμε καὶ μὲ τὰ ἐξαιρετέα ἐκεῖνα προβλήματα, πού ἡ τρέχουσα νοοτροπία ἔχει καθιερώσει ὡς περίπλοκα καὶ μοῖρα γιὰ τὴν αὐτοπραγμάτωση μερικῶν ἐντρυφούντων εὐνοημένων πνευμάτων. Τέτοια προβλήματα εἶναι ἀνύπαρκτα καὶ ὁ ἰσχυρισμὸς γιὰ τὸ ἀντίθετο εἶναι συγκάλυψη ἀνεξέλιγκτης πνευματικῆς νωθρότητας. Δὲν ὑπάρχει τίποτε ἄλλο ἀπὸ μία ἱστορικὴ γνώση, τῆς ὁποίας τὰ παλαιὰ προβλήματα ἐπαναλαμβάνονται διαρκῶς μέσα στὴν συνεχῆ τελειοποίηση τῶν λύσεων. Μὲ βάση τὴν μέθοδο μας ἀναφερθήκαμε σὲ γενικώτατα ζητήματα τέχνης, πεπεισμένοι ὅτι καὶ στὴν χειρότερη περίπτωση δὲν θὰ κάναμε λάθος. Ἡ μέθοδός μας δὲν θὰ μποροῦσε νὰ μᾶς ὁδηγήση σὲ κάτι σφαλερό, ἐπειδὴ ὅπως λέει ὁ Ρascal, εἶναι ἡ μέθοδος τῶν χονδροειδῶν πραγμάτων.

Δὲν πιστεύομε βέβαια ὅτι τὸ βιβλίο μας δὲν εἶναι μάταιο - ἁπλῶς περιττὸ νομίσαμε ὅτι δὲν εἶναι. Ἰδιαίτερα γιὰ ὅσους δὲν ἀπεφάσισαν ἀκόμη πώς ἡ σκέψη εἶναι ἕνα πρᾶγμα ἀχρείαστο. Αὐτοὶ ἀφήνουν κάποια περιθώρια ἐλπίδας καὶ ἐπιτρέπουν τὶς μικρομάταιες ἐκεῖνες τρέλλες πού κάνει κανένας ὅταν ἐλπίζη ὑπέρμετρα. Τὰ συμπεράσματά μας δὲν εἶναι a batons rompus, ὑποκρύπτοντα μίαν περαιτέρω ὑπονόηση ἐπιστημονισμοῦ. Εἶναι ἠθελημένως ἁπλὰ καὶ ἀτόφια, ἐπειδὴ τὰ θέματα μᾶς ἐφάνηκαν οὐσιώδη. Ἡ κακομοιριὰ μπορεῖ νὰ ἀναχθῆ σὲ ψευδαίσθηση, σὲ ἐπιστήμη ὅμως ποτέ. Διότι εἶναι ἁπλῆ στὴν ἐμφάνειά της. Σὲ μερικὲς μεριὲς προλέγομε πολλὰ πρὶν ποῦμε αὐτὸ πού θέλουμε. Ἂς μᾶς τὸ συγχωρήση ὁ ἀναγνώστης. Οἱ μεγάλες εἰσαγωγὲς εἶναι πάντα τὸ χαρακτηριστικό τῶν θρήνων.

Ἡ πράξη τῆς γραφῆς τοῦ βιβλίου μας ἦταν μία πράξη ἄκρατης αἰσιοδοξίας. Πιστεύομε πράγματι ὅτι κάποτε — ἴσως πάρα πολὺ ἀργά, μὰ κάποτε ὅμως — ὁ νέος ἑλληνισμὸς θὰ βγῆ ἀπὸ τὴν ἱστορική του ἀφάνεια. Ὡς τότε, ὅσο καὶ ἂν διαφορετικὰ ἔχη προγράψει κανεὶς τὴν προσωπική του μοῖρα, δὲν πρέπει νὰ παραιτῆται ἀπὸ τὴν ἠθικὴ χρέωση τῆς γραφῆς, ἤ τῆς προσπάθειας τουλάχιστον. Αὐτὴ τὴν αἰσιοδοξία μας τὴν στηρίζομε σὲ μίαν ἁπλούστατη πίστη: Καὶ ὁ πλέον προηγμένος λαὸς τῆς Εὐρώπης σήμερα, ἐὰν ὑφίστατο τὴν ἀνάλγητη μεταχείρηση ἐξανδραποδισμοῦ πού ὑφίσταται ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἀπὸ τὴν ἀστική του ἡγεσία, σὲ πολὺ λιγότερο ἀπὸ 150 χρόνια θὰ μεταβαλλόταν σὲ ἀγέλη πιθήκων. Κανένας λαὸς δὲν ὑφίσταται καὶ οὔτε μπορεῖ ν’ ἀντέξη μίαν ἀνάλογη μεταχείριση γιὰ πολύ. Ἡ Ἑλλάδα κατάντησε ἕνα ἀπέραντο ψυχοκτονεῖον, ὅπου ὁ ἠθικὸς ἀκρωτηριασμὸς καὶ ἡ διαρκής πνευματικὴ στρέβλωση ὁδηγοῦν μὲ μαθηματικὴν ἀκρίβεια στὴ βολή, δηλαδὴ στόν ἄνευ ὅρων συμβιβασμὸ καὶ ἀναπόφευκτα στήν ψυχικὴ ἀναπηρία. Ὁ μέσος ὅρος ψυχικῆς θνησιμότητας κατάντησε νὰ εἶναι γύρω στὰ 25 καὶ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς μετεβλήθη σὲ πειραματόζωο τῆς Ἱστορίας. Ἴσως ἔτσι ἦταν πάντα, μὰ ὅλα τοῦτα ἔχουν καταντήσει ὑπέρογκα, ὥστε νὰ γίνωνται φανερὰ κάθε μέρα. Καὶ ἡ ἐμμονὴ τους κουράζει.

Γνωρίζομε βέβαια ὅτι ἡ πεῖρα εἶναι ἀπὸ τὰ πλέον δυσμετάδοτα πράγματα τοῦ κόσμου. Ἂν ἡ πεῖρα μποροῦσε νὰ μεταδοθῆ, στὴν κόλαση θὰ ὑπῆρχε μόνο ὁ Ἀδὰμ καὶ ἡ Εὕα. Οἱ πρωτόπλαστοι ἔχασαν μιὰ ζωὴ  γιὰ μιὰ γνώση καὶ εἶναι νόμος, φαίνεται, ἡ γνώση νὰ μὴν κερδίζεται παρὰ μόνο μὲ ζωή. Οἱ νεώτεροι ὅμως ἔχουν χρέος νὰ ἀντιληφθοῦν ἐγκαίρως καὶ ν’ ἀντιταχθοῦν. Καὶ λέμε ἐγκαίρως ἐπειδὴ ἡ σοφία τῆς καταστάσεως συνίσταται στὸ ὅτι γίνεται κατανοητὴ μετὰ τὰ τριάντα, ὅταν δηλαδὴ εἶναι πλέον ἀργά. Ὁ μέγας σύμμαχος της εἶναι ἡ ἴδια ἡ ζωή.

Ἀφήσαμε σκοπίμως μίαν λέξη ἀόριστη στὰ γραφόμενά μας γιὰ νὰ τὴν ὁρίσωμε τώρα : κατεστημένο λέγοντας ἐννοοῦμε ἕνα ἀόρατο λερναῖο θηρίο πού τρέφεται ἀποκλειστικὰ μὲ ἀνθρώπινες ψυχές• περίπου ὅπως ὁ διάολος. Πρέπει οἱ νέοι νὰ ἀντιληφθοῦν ἐγκαίρως ὅτι ὅσο ἀδρανοῦν, ἡ ζωὴ τους εἶναι μονοσημάντως προορισμένη ν’ ἀποτελέση βορὰ στὸ θηρίο αὐτό. Οὔτε νὰ αὐταπατῶνται πρέπει, οὔτε ξέγνοιαστοι νὰ ζοῦν. Γιατί εἶναι στὴ φύση τοῦ θηρίου νὰ εἶναι ἀνάλγητο, προικισμένο μὲ ἀπέραντη δολιότητα καὶ μὲ τὸ αἴσθημα τῆς ἱστορικῆς ἐπιβίωσης ἀπωλεσμένο. Ἀκριβῶς γιὰ τόν λόγο τοῦτο πρὸ οὐδενός ὀρρωδεῖ, προκειμένου νὰ μεταβάλη τὰ πάντα σὲ ἐργαλεῖα τῶν ἐπιδιώξεών του. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς κάνει, χρόνια τώρα. Ὅ,τι σὲ ἄλλους λαοὺς εἶναι σκοπὸς τῆς ὕπαρξής τους στόν Ἕλληνα ἔχει μεταβληθῆ σὲ ἔνοχον βάρος ὡς σὲ σημεῖο κατάθλιψης. Τὸ Ἔθνος , ἡ πατρίς , τὰ ἐθνικὰ ἰδεώδη καὶ ὅσα πράγματα σὰν ἱερὰ προφέρονται σπανίως, ἐδῶ ἔχουν καταντήσει κουβέντες τῆς καθημερινῆς συναλλαγῆς. Τοῦτο σημαίνει ὅτι αὐτὰ τὰ πράγματα δὲν ἀντιπροσωπεύουν τίποτε γιὰ κανέναν ὅτι δὲν εἶναι παρὰ τὸ ἀπαιτούμενο πλέγμα ἐνοχῆς γιὰ τοὺς ἀφελεῖς. Ὁ νεώτερος ὅμως Ἕλληνας ἀκριβῶς ἐξ αἰτίας τοῦ ποιοῦ τῆς ἡγεσίας του — πού ἐστάθη ἀνίκανη νὰ δημιουργήση παράδοση καὶ νὰ ἐπιτύχη μία ὁποιαδήποτε συμπύκνωση τῆς ἰδέας τοῦ ἔθνους — ἔχει τὴν προνομία νὰ γεννιέται ἐλεύθερος ἀπὸ τὸ παρελθόν. Προνομία καὶ δυστυχία μαζί. Τὸ θηρίο ἐμερίμνησε νὰ τόν καταστήση ἀμνήμονα, ἐπιλήσμονα καὶ συναισθηματικὸ ὑποχείριο τῶν ἀνθρωποβόρων διαθέσεών του. Τὴν ἐλάχιστη συνείδηση τοῦ παρελθόντος ἤμβλυνε στὸ αἴσθημα μίας τρελλῆς φιλοπατρίας καὶ πολεμικῆς ἀρετῆς , μεταθέτοντάς τον στὴν κατάσταση τοῦ μονίμου ὑποζυγίου.

Ἀλλά ἂς μὴν αὐταπατώμεθα : ἡ ἰδέα τοῦ ἔθνους ἐπιβάλλει πολλάκις εἰς τόν φορέα της νὰ ἐγκαταλείψη τὴν ἰδέα τῆς πατρίδος [1]. Ἡ ἀναζήτηση τῆς ἰδέας τοῦ ἔθνους, πού εἶναι τὴν ὥρα τούτη ἐπείγουσα, ἦταν τὸ κύριο μέλημα στὶς σελίδες τοῦ βιβλίου μας. Ὅ,τι κυρίως προσπαθήσαμε νὰ μεταδώσουμε στόν ἀναγνώστη ἦταν ἡ ἱκανότης τοῦ δυσπιστεῖν.

Ἡ ἡδονιστικὴ ἐπάρκεια τοῦ παρελθόντος εἶναι ἀποκύημα τῆς ἀδικαίωτης νοοτροπίας νὰ ἀποτιμᾶται καὶ νὰ ἑρμηνεύεται ὁ νεοελληνικὸς βίος βάσει τῶν ἐσωτερικῆς δράσεως δυνάμεων κατὰ τὴν ἔννοια τοῦ πολιτιστικοῦ ὄρου Κultur. Ὅλη σχεδὸν ἡ νεοελληνικὴ ἱστορία μας ἐπάνω σ’ αὐτή τὴν νοοτροπία φέρεται. Ἡ διάκριση ὅμως τῆς Κultur ἀπὸ τὴν ἔννοια τῆς Zivilisation ἔχει νόημα γιὰ τοὺς πολιτισμοὺς ἐκείνους, πού αὐτὲς οἱ δύο ἔννοιες συναναφαίνονται ὡς ἑνιαία ὁλότητα. Πρόκειται γιὰ τοὺς ἐν ἐνεργείᾳ μετέχοντας στὴν ἱστορία πολιτισμούς. Μόνη ἡ ἔννοια τῆς Κultur, μπορεῖ νὰ ἀναφερθῆ σὲ κάθε πολιτισμὸ καὶ εἶναι τὸ ἰδιαίτατον χαρακτηριστικὸ τῶν βαθύτατα πνευματικῶν πολιτισμῶν τῆς Ἀσίας. Ὑπάρχει γιὰ τὴν ἔννοια τῆς Κultur εἰδικώτερον πρόβλημα καθορισμοῦ τῶν ἐσωτερικῆς δράσεως δυνάμεων . Πολιτισμοὶ χωρὶς κάποια ἔννοια Κultur δὲν ὑπάρχουν. Ἡ διαφορὰ ἔγκειται στὸ ὅτι σὲ ἄλλους ἡ Κultur παραμένει κατάσταση, ἐνῷ σὲ ἄλλους μετατρέπεται σὲ ἐπιδίωξη. Ὡς ἐπιδίωξη ἡ Κultur δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἀναζητηθῆ παρὰ διὰ μέσου κάποιας ἱστορικῆς παρουσίας. Ὁ νεοελληνικὸς πολιτισμὸς διέπεται ἐκ καταβολῆς ἀπὸ τὴν ἀναγνώριση τοῦ πνεύματος ὡς ψυχικῆς ἀνάγκης καὶ ὄχι ὡς ἁπλοῦ φορέως, ὅπου μέσα του πλέει ἡ καθημερινὴ ὕπαρξη. Ἑρμηνευόμενος μονίμως κατὰ τὴν ἔννοια τῆς ἀποτελεσμένης Κultur, ἐξομοιοῦται μὲ ἀσιατικό.

Τὸ πρόβλημα βέβαια συνίσταται στόν προσδιορισμὸ τοῦ ὅρου πολιτισμὸς καὶ τὴν συναρτησιακὴ σχέση του μὲ τὴν ἔννοια τῆς ζωῆς [2]. Ἀλλὰ ὁ πολιτισμός, ὅπως ἀπὸ παληὰ ἐδέχθη ὁ A.Comte, εἶναι μιὰ σύμμειξη τῶν ἐκδοχῶν Κultur καὶ Zivilisation. Εἶναι ὁ πολιτισμὸς πού δημιουργεῖ ἱστορία καὶ ὄχι αὐτὸς πού μεταβάλλεται σὲ ἔθιμο. Βάσει αὐτῆς τῆς ἀντιλήψεως θελήσαμε νὰ ἐρευνήσουμε τὴν ἔννοια τῆς νεοελληνικῆς πολιτιστικῆς Κultur. Ἦταν ἀπαραίτητο συνεπῶς νὰ δεχθοῦμε ὡς μέτρον καὶ τὴν συμπληρωματικὴ ἔννοια τῆς Zivilisation — ὡς ἕνα ἐλάχιστο ὅριο τῆς βαθμωτῆς καὶ ἐλεγχόμενης ἐκείνης γνώσης πού ὁ Μαξιμιλιανὸς Scheler καλεῖ Leistungswissen [3]. Ἡ ὕπαρξή της εἶναι ἀπαραίτητη μέσα στὴν ἔννοια τοῦ πολιτισμοῦ, γιατί αὐτὴ δίνει τὸ νόημα στὸν κόσμο, πού ἑρμηνεύει ἡ Κultur: Στὴν ἀρχαιότητα ἦταν ταυτόσημή της Φιλοσοφίας.

Ἀπὸ τὶς δημιουργικὲς δυνάμεις πού ἀντικειμενικοποιοῦνται στὴν τέχνη, ἐξετάσαμε κατ’ ἀνάγκην ὅσες ἀναφαίνονται στὴν ποίηση. Τὸ εἶδος τῆς τέχνης πού χαρακτηρίζει ἄμεσα ἕναν πολιτισμὸ εἶναι ἡ ἀρχιτεκτονική, διότι αὐτὴ πρωτίστως ἀπορρέει ἀπὸ τὶς σχέσεις καὶ τὴν δομὴ τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Ἡ νεοελληνικὴ ἀρχιτεκτονικὴ ὡς σήμερα, ἐξαντλεῖται στὴν Ἀθήνα , τὰ Αἰγαιοπελαγίτικα καὶ μερικὰ ἀλλά σπίτια. Καὶ μόνη ἡ σύγκριση καθιστᾶ περιττὸ ὅτι θὰ μποροῦσε νὰ πῆ κανείς. Γιὰ τόν λόγο αὐτὸ περιωρισθήκαμε στὴν ποίηση. Καὶ μοιάζει νὰ ὑπήρξαμε ὑπερβολικοὶ καὶ ἀδικοῦντες.

Δὲν θελήσαμε βέβαια νὰ ποῦμε ὅτι ἡ ζωὴ μπορεῖ νὰ διαρκέση χωρὶς τὴν ποίηση. Πιστεύουμε μάλιστα ὅτι χωρὶς αὐτὴν οὔτε καν μπορεῖ νὰ συντελεσθῆ. Ἐπιμείναμε ὅμως στὸ νόημα τῆς ποιήσεως. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ μεταπολεμικὸς ἄνθρωπος καὶ ἰδιαίτερα ἡ ἐποχή μας δὲν πολυπροσέχει τὴν ποίηση. Ἀλλὰ αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι δὲν εἶναι ἡ ἐποχὴ μας ποιητική. Ἀκριβῶς ἐπειδὴ εἶναι ἡ ἴδια οὐσιωδῶς ποιητική, δὲν αἰσθάνεται ἀπαραίτητη τὴν τυπικὴ ποίηση. Δὲν μεριμνᾶ γιὰ τὴν τυπικὴ ποίηση, ἐπειδὴ προϋποθέτει τὴν ποίηση ὡς βίωμα τῆς καθημερινῆς ὕπαρξης. Ὅτι ἡ ζωὴ ἀπεγυμνώθη καὶ ἔγινε πλέον ἀνυποχώρητη, ἐκμηδενιζόμενη μέσα σὲ μία προσιτὴ καὶ ἄτεγκτη λογικὴ ἀναγκαιότητα, σημαίνει ὅτι ἔθεσε ὡς προϋπόθεση της τὴν ποίηση. Ἂν ἡ Λογικῶς συλλαμβανόμενη πραγματικότης δὲν καταστῆ ποιητική, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ βιωθῆ καὶ ὁδηγεῖ σὲ ἀδιέξοδο.

Σὲ ἄλλες ἐποχὲς ἐπέκεινα τῆς ζωῆς ἐκτεινόταν ὁ μῦθος καὶ στὸ ἐνδιάμεσο ἐκινεῖτο ὁ ποιητής. Γιὰ τόν σύγχρονο ἄνθρωπο ὁ μῦθος τῆς ζωῆς ἐξαντλεῖται στὴν ἴδια τὴν ζωὴ καὶ ἀναλαμβάνει προσωπικὰ ὁ καθένας τὴν ποιητική της ἀναπλήρωση. Κάποτε ἡ ποίηση ἦταν ὑπόθεση ἐκλογῆς• σήμερα ἔγινε ἀνάγκη. Γιὰ τοῦτο ἀτόνησε ἡ κλασσικὴ ἔννοια τοῦ ποιητῆ. Παληά, πού τὰ γεγονότα τῆς ζωῆς ἦταν κοινά, ὁ ποιητὴς ὑποχρεοῦτο εἰς καταβολὴν φαντασίας. Σήμερα, πού τὴν ζωὴ τὴν κατανοοῦμε μέσῳ θεωριῶν , εἶναι ἀναγκασμένος νὰ ἀναλύη ὡς ἐπιστήμων καὶ νὰ δουλεύη ὡς χημικός. Ἐπειδὴ τὸ ποιητικὸ γεγονὸς δὲν ἀντλεῖται ἀπό τόν μῦθο, ὁ ποιητὴς βρίσκεται ὑποχρεωμένος νὰ τὸ ἀνασυνθέση ἀναλυτικὰ πρὶν τὸ ἐκφράση. Τοῦτο ὅμως σημαίνει καὶ ἀτονία τῆς ἴδιας τῆς ποιητικῆς ἐνέργειας. Ὁ ποιητὴς μπορεῖ νὰ κατανοηθῆ, ἀλλὰ δὲν ἐνδιαφέρει. Παρὰ τόν ἑρμητισμό της — πού ὀφείλεται ἀκριβῶς στὸ σύμπτωμα πού λέμε - ἡ σύγχρονη τέχνη μπορεῖ καλύτερα νὰ κατανοηθῆ, ἀπὸ ὅσο ἡ τέχνη τῆς Ἀναγεννήσεως καὶ τοῦ Greco. Διότι εἶναι ἀλλοιώτικη ἡ δύναμη πού ἀπαιτεῖται γιὰ νὰ καῆ κανεὶς στὴν πυρὰ γιὰ τὸ filioque καὶ τοὺς δαιμόνους, ἀπὸ αὐτὴν πού τοῦ δίνει τὸ κουράγιο νὰ σταθῆ ἐμπρὸς σ' ἕνα αὐτόματο σὲ κάποιο στρατόπεδο συγκεντρώσεως. Γιὰ τούτη τὴ δεύτερη περίπτωση ἀπαιτεῖται μιὰ ἀπόλυτη ποιητικὴ φαντασία, ἐπειδὴ τὸ ἀντικείμενο γιὰ τὸ ὁποῖο σκοτώνεται εἶναι ἐλάχιστα ποιητικὸ (εἶναι πολὺ πιὸ ποιητικὸ νὰ σκοτώνεσαι γιὰ μιὰ γυναίκα, παρὰ γιὰ τὴν ἴδια τὴν ἀνθρωπότητα. Διότι μόνο ἡ συγκεκριμένη ἀγάπη εἶναι ποιητική). Ἔναντι τῆς πρώτης ἔχει ν' ἀντιτάξη τὴν δύναμη τῆς ἀποπλανημένης ἤ μὴ ψυχῆς του. Ἔναντι, τῆς δευτέρας δὲν ἔχει ν' ἀντιπαραθέση παρὰ τόν βαθύτατο ποιητικό του ἑαυτό.

Θελήσαμε λοιπὸν μέσα στὸ πλαίσιο τῶν δημιουργικῶν δυνάμεων τῆς νεοελληνικῆς μας ὑπάρξεως νὰ ρίξωψε μία ματιὰ στὰ μορφώματα τῆς τέχνης. Καὶ παρατηρήσαμε ὅτι ἡ ποίηση δὲν εἶναι ὁμοιογενὴς μὲ τὸ ὅλον. Ἂν συγκρίνωμε τὴν ἑλληνικὴ ποίηση μὲ τὰ ἀλλά εἴδη ἑλληνικῆς τέχνης (Μουσική, Θέατρο, Ἀρχιτεκτονική, Ζωγραφικὴ ) θὰ τὴν βροῦμε ὑπερβαλλόντως ἀνομοιόμορφη καὶ ἀπορροφοῦσα ὁλόκληρη σχεδὸν τὴν πνευματικὴ ζωή μας.

Αὐτὴ ἡ παραδοξότης ἀπετέλεσε γιὰ μᾶς συγκεκριμένο πρόβλημα πρὸς λύση, ἀπαράλλακτα ὅπως ἕνα μαθηματικὸ θεώρημα. Καὶ ἐντοπίσαμε τὴν λύση του, στὸ γλωσσικό , ἐπειδὴ μέσῳ αὐτοῦ παρεσχέθη τὸ ἀναγκαῖον κλῖμα, πού ἐπέτρεψε τὴν συνόψιση ὅλης της πνευματικῆς ζωῆς στὴν χωρὶς ἀνάλογες γενικώτερες πνευματικὲς προϋποθέσεις ποίηση. Ἂν εἶναι σωστὸ ὅτι ὁ καλλιτέχνης [4] ἀποτελεῖ καὶ γενικώτατον γνώμονα γιὰ τὴν ἔκφραση τῆς ἐποχῆς του, ὑπάρχει τὸ ἀνυποχώρητο ἐρώτημα ποιὲς ἄλλες πνευματικὲς καταστάσεις ὁλοκληρώνει ἡ νεοελληνικὴ ποίηση στὸ σύνολό της. Ἰδίως ἀπὸ τὸ '30 κι ἐδῶ. ( Ὁ Σολωμός, ὡς γνωστόν, μεταποιεῖ σὲ ποίηση τὸ ἑλληνικὸ δημοτικὸ τραγούδι).

Νομίζαμε ὅτι ἡ ἀπάντηση στὸ τελευταῖο τοῦτο ἐρώτημα, βρίσκεται ἐπιγραμματικὰ διατυπωμένη στὶς τρεῖς ἀκροτελεύτιες γραμμὲς τῆς Ἱστορίας τοῦ Δημαρᾶ. Ἡ θεωρητικὴ κατοχύρωση τῆς ποίησης ὡς ἔννοιας πνευματικοῦ παρόντος φανέρωσε τόν δρόμο πού ἔπαιρνε ὁ νέος πνευματικὸς πολιτισμὸς : Ἡ Ἑλλάδα ἔννοια ἀπόλυτη, ὄχι στατική, χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν ἀδιάκοπη ἀνανέωση μίας προαιώνιας παράδοσης . Ἡ συνείδηση μίας χρεωκοπίας, ἐσκηνοθετεῖτο ἔτσι σὲ δύναμη. Μέλλον τῆς Ἑλλάδας ἐγινόταν τὸ παρελθόν της - ἀπὸ πραγματικότης μεταβαλλόταν σὲ ἔννοια. (Πρέπει ἴσως νὰ προστεθῆ ὅτι ἡ κινητικότης τῶν ἀπολύτων ἰδεῶν παραμένει ἀκόμη πρόβλημα γιὰ τὴν Φιλοσοφία. Ἡ ἀπόλυτη ἰδέα , ποοϋποθέτουσα τόν χρόνο ὡς ἀποτελεσμένη διάρκεια καὶ ὄχι ὡς ροή, δὲν ἐπιδέχεται τὸ κατηγόρημα τῆς ἐξελικτικῆς προχώρησης, δηλαδή τῆς κίνησης. Τοῦτο ὅμως δὲν σημαίνει ὅτι εἶναι στατικὴ - μπορεῖ νὰ ἀναδεύεται!)

Διεχωρίσαμε τὶς προθέσεις τοῦ γλωσσικοῦ , ἀπὸ τὸ ἀποτέλεσμά του. Ἐσημειώσαμε ἰδιαίτερα ὅτι οἱ πρῶτοι δημοτικιστές, ἐνῷ ἦταν ἕλληνες τοῦ ἐξωτερικοῦ — ζήσαντες στὴν Εὐρώπη κατὰ τὴν περίοδο μεγίστων ἰδεολογικῶν ἀνακατατάξεων — , ὑπῆρξαν ἄνθρωποι βαθύτατα συντηρητικοὶ καὶ ἔκδηλα ἀντιλαϊκοὶ (τὶς λαϊκὲς μάζες ὁ Βλαστὸς τὶς ἔλεγε ταϊφᾶ ). Τοῦτο σημαίνει, κατ’ ἀρχήν, ὅτι δὲν ἐλειτούργησαν ὡς συνειδητοὶ φορεῖς τῆς ἀστικῆς τάξεως στὴν ὁποίαν ὑπήγοντο, ἐνῷ ταυτοχρόνως ἀποδεικνύει ὅτι τὸ γλωσσικὸ δὲν προέκυψε ἀπὸ τὶς κοινωνικὲς διαδικασίες τοῦ ἑλληνικοῦ χώρου. Πρέπει νὰ σημειώσωμε ὅτι κατὰ τὸ διάστημα μεταξὺ Α' καὶ Β' Διεθνοῦς — ἤτοι κατὰ τὸ διάστημα πού ἐμεῖς ἠσχολούμεθα μὲ τοὺς τόνους καὶ τὰ πνεύματα — οἱ ἀστικὲς τάξεις τῆς Εὐρώπης πραγματοποιοῦν εὐρύτατη συνειδητοποίηση πρὸς τὴν ἐργατικὴ τάξη καὶ τοὺς λαούς τους, παρέχουν εὐημερία καὶ ἄμεση βελτίωση τοῦ ἐπιπέδου ζωῆς τῶν ἐργατῶν καὶ ἐπιτυγχάνουν τὴν ἄνθηση ἐκείνη τοῦ κεφαλαιοκρατικοῦ συστήματος, πού θὰ τοὺς ἐπιτρέψη τὴν ἀπὸ τὴν τελευταία εἰκοσαετία τοῦ 19ου αἰῶνος ὡς τὶς μέρες μας ἰμπεριαλιστικὴ πολιτική. Καὶ αὐτὸς ὁ φεουδάρχης Τολστόι προβληματίζεται σοσιαλιστικῶς τὸ 1899 στὴν Ἀνάστασή του. Ἡ ἀντιλαϊκότης συνεπῶς καὶ κυρίως ἡ πλήρης ἔλλειψη μορφωτικῆς προσφορᾶς τῶν ἡγετῶν τοῦ νεωτέρου δημοτικισμοῦ, ὁδηγεῖ εἴτε στὴν ἐκδοχὴ τῆς κοινωνικῆς ἀσυνειδητότητας, εἴτε σὲ ἐκτέλεση προδιατεταγμένου ἔργου, εἴτε καὶ στὰ δύο• ἐν γένει δὲ σὲ ἀνωριμότητα. Ἔτσι ἐξηγεῖται, ὡς κοινωνικὴ φιλοσοφία ὠρισμένων ὁ Νιτσεϊσμὸς  (π.χ. τοῦ Βλαστοῦ).

Οἱ συνειδητὲς ἐκμεταλλεύσεις τοῦ γλωσσικοῦ συμβαίνουν κατὰ τόν μεσοπόλεμο καὶ πολιτικὴ ἔκφραση τους ἀποτελεῖ ἡ δικτατορία τοῦ Μεταξᾶ. Ἡ κοινωνικὴ ὑλοποίηση τῶν ἀποτελεσμάτων τοῦ γλωσσικοῦ, ἔρχεται μὲ τὴν δύση τοῦ Βενιζελισμοῦ καὶ συνεχίζεται ὡς τὶς μέρες μας. Ἡ προσδοκώμενη εὐκαιρία τῆς 21.4.67 ἀπέβη οὐσιαστικὰ ἐναντίον τῆς ἄρχουσας τάξης [5], ὥστε νὰ ἐπιζητῆται ἐσπευσμένως ἡ διανοητικῶς τεθεῖσα ἀπὸ τὸ 1961 λύση τῆς Κοινῆς Ἀγορᾶς καὶ ὡς πολιτικὴ ἔκφρασή της ἡ ἐπίσης διανοητικὴ σοσιαλδημοκρατία. Ἡ ὀξύτητα τῶν κοινωνικῶν ἀντιθέσεων ἀπὸ τὸ μακροχρόνιο καθεστὼς τῆς προστασίας (στὶς ὁποῖες ὀφείλεται καί ἡ 21.4.67), προσδιορίζει μονοσημάντως τὸ περιεχόμενο τῶν ἐπιδιωκομένων λύσεων. Ἡ σοσιαλδημοκρατία μὴ προκύπτουσα ὡς αἴτημα κοινωνικῶν ἐξελίξεων [6] - οὔτε συνεπῶς καὶ ὡς πρόθεση κοινωνικῆς προόδου — ἀπομένει ὡς ἐναλλακτικὴ πολιτικὴ λύση τοῦ ἴδιου μεταπολεμικοῦ καθεστῶτος (μὴ ἀποκλείουσα καὶ τὴν περίπτωση τῆς βασιλείας), φορεὺς τῆς ἐγγενοῦς συνηθείας τοῦ προστάτου καὶ πρόφαση τῆς διατηρήσεως τοῦ κοινωνικοῦ Status quo.

Ἡ ἔνταξη στὴν Εὐρωπαϊκὴ Κοινότητα θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιτευχθῆ καὶ νὰ ἀποτελέση μία νέα ἀρχή. Ἀλλὰ γιὰ τοῦτο θὰ ἔπρεπε προηγουμένους νὰ μεταβάλη ἀντίληψη ἡ ἀστική μας ἡγεσία. Ἐνόσῳ ἐπιζητεῖται ἡ  ἕνωση γιὰ τὴν κραταίωση τῆς κυριαρχίας τοῦ ἐσωτερικοῦ κατεστημένου, οὔτε ποτὲ θὰ ἐπιτευχθῆ, οὔτε σημασία γιὰ τόν τόπο θὰ ἔχη. Διότι δὲν ἔχουν ἱστορικὴ ἀξία — τουλάχιστον σήμερα — καθεστῶτα πού ἀντιπροσωπεύουν συμφέροντα ἀτόμων. Αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ κρατούμενο μὲ τὸ ὁποῖο λογαριάζει καὶ ἡ προστασία. Διότι, ἡ Ἑλλάδα δὲν ἀρνήθηκε ποτὲ ὁποιαδήποτε παραχώρηση, πού ἐξυπηρετοῦσε τὰ σχέδια καὶ τοὺς στρατηγικοὺς σκοποὺς τῆς προστασίας. Ἡ τωρινὴ λοιπὸν συμπεριφορὰ τῆς προστασίας— ὑπαγορευόμενη ἀπὸ μᾶλλον ἀνόητους ἱστορικοὺς ὑπολογισμοὺς (διότι ἡ ἴδια ἡ Δύση ἐπεκύρωσε τὶς ἱστορικὲς διεκδικήσεις τοῦ Σοβιετικοῦ καθεστῶτος, τὸ ὁποῖον ἐπλήρωσε τόν ἐναντίον του Β' παγκόσμιο πόλεμο μὲ εἴκοσι ἑκατομμύρια νεκροὺς) - στηρίζεται στὴν ἀπόλυτη πίστη της ὅτι τὸ ἑλληνικὸ καθεστὼς εἶναι ἐγγενῶς ἀδύναμο νὰ ἀντιδράση σὲ ὁποιαδήποτε μεταχείρισή του. Διότι εἶναι καθεστὼς ἱστορικὰ ἀδρανές. Δὲν ὑπάρχει σήμερα πλέον ἀνταγωνισμὸς κρατῶν, ἀλλά ἀνταγωνισμὸς συστημάτων καὶ ἱστορικῶν ὄγκων. Ὅσα καθεστῶτα δὲν τὸ ἐννοοῦν ἤ δὲν μποροῦν νὰ τὸ ἐννοήσουν, αὐτοκαταδικάζονται ν’ ἀποτελοῦν τὸ κλωτσοσκούφι τῆς Ἱστορίας. Ἡ ἕνωση τῆς Εὐρώπης ἔχει τὸ νόημα τῆς συμπυκνώσεως ἑνὸς ἱστορικοῦ ὄγκου. Ἡ ἀστική μας ἡγεσία πρέπει νὰ ἀντιληφθῆ καὶ ἡ ἀστική μας τάξη νὰ ἐννοήση ὅτι ἀποτελεῖ ἀντιϊστορικὸ γεγονός, ἡ δὲ νοοτροπία της πρόκληση γιὰ τὴν ἠθικὴ ἰσορροπία τοῦ κόσμου. Ἡ Ἑλλάδα δὲν εἶναι ἄκρη, ὥστε τὸ κοινωνικό της σύστημα ν' ἀποτελῆ ἀμελητέον παράγοντα γιὰ τὴν Ἱστορία. Εἶναι τὸ κρισιμώτερο σημεῖον τῆς Γῆς, περιβαλλόμενη ἀπὸ τεράστιους ὄγκους. Εἶναι ὑποχρεωμένη νὰ δρᾶ ἱστορικά, ἀλλοιῶς θὰ μικρύνη καὶ θὰ παραμείνη ὀλίγη. Τὸ καθεστὼς πρέπει νὰ γίνη ἐνεργό, νὰ πάψη νὰ στηρίζεται στόν χωροφύλακα καὶ νὰ ἀποτελῆ ἐσωτερικὴ κατοχή. Πρέπει νὰ μορφωθῆ μέσα στὴν πάλη γιὰ τὴν αὐτοσυντήρησή του. Ἡ μόνη σωτηρία πού τοῦ μένει εἶναι ἡ μεταρρύθμιση. Εἴμαστε ὁ μόνος λαὸς τοῦ κόσμου μὲ τὴν πυκνότερη ἱστορικὴ ἐμπειρία. Καὶ αὐτὴ ἀκόμα ἡ θητεία στὸ Καραγκιόζη μπορεῖ ν' ἀποτελέση δύναμη [7]. Μποροῦμε ν’ ἀνελιχθοῦμε σὲ ὁποιαδήποτε κατάσταση καὶ σὲ ὁποιεσδήποτε ἀπαιτήσεις, ἀρκεῖ γιὰ τοῦτο ν' ἀπελευθερωθοῦν οἱ δυνάμεις ἐκεῖνες πού ἡ ἠλίθια κατεστημένη νοοτροπία ἔχει καταπιεσμένες καὶ πού μὲ διάφορες μεθόδους προτιμᾶ νὰ καταστρέφη παρὰ ν’ ἀξιοποιῆ. Τὰ ἀλλά θὰ ἔρθουν ἀφ’ ἑαυτῶν. Ἀλλὰ γιὰ ν' ἀλλάξη ἡ κατάσταση, πρέπει ν' ἀλλάξουν οἱ ἰδέες. Πρέπει τελικὰ νὰ κατανοηθῆ ὅτι δὲν γίνεται πλέον πιστευτὸ πώς ὅσα κράτη δὲν ζοῦνε ὑπὸ τὴν σφυρίχτρα τοῦ διεθνοῦς χωροφύλακα, ζοῦνε ὑπὸ καθεστὼς δικτατορίας. Πρῶτα ἐπειδὴ ἡ ἔννοια τῆς δικτατορίας ἔχει σήμερα πολὺ τροποποιηθῆ καὶ δεύτερο ἐπειδὴ οἱ ἡγεσίες τῶν κρατῶν πού ἔχουν μιὰ ἔννοια ἱστορικῆς προχώρησης, εἶναι ὑποχρεωμένες ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἴδια τὴν προχώρηση νὰ βρίσκωνται σέ. ἀμφιμονοσήμαντη ἀντιστοιχία μὲ τὴν ἠθικὴ τῶν λαῶν. Ἡ ἀντίθετη ἄποψη εἶναι τόσο ἠλίθια, ὅσο ἐκείνη πού ἀναγνωρίζει ὡς μόνη ἀρετὴ τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας τὴν στρατιωτικὴ βία, ἤ μόνη διοικητικὴ ἱκανότητα τῆς Ὀθωμανικῆς τόν δεσποτισμό. Εἶναι ἄλλωστε κωμικὴ νοοτροπία χωρικοῦ ἡ δῆθεν μέριμνα γιὰ τὴν ἐλευθερία μας, δηλαδὴ γιὰ κάτι πού οὐδέποτε ὑπῆρξε στόν τόπο μας καὶ οὐδεὶς τὸ γνωρίζει.

Ἔνταξη στὴν Εὐρώπη σημαίνει πρωτίστως παροχὴ παιδείας. Καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς παροχῆς αὐτῆς συνίσταται στὴν κατάργηση τῆς ἀπάτης καὶ τοῦ σκοταδισμοῦ ὡς ὑποστατικοῦ τῆς καθολικῆς ζωῆς. Ἡ παιδεία δὲν ἐξαντλεῖται μόνο στὸ σχολεῖο. Παιδεία εἶναι ὁ τρόπος πού λὲς στὸν ἄλλον καλημέρα• εἶναι δηλαδὴ συνέπεια τῆς συνόλης ζωῆς. Καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς συνόλης ζωῆς βρίσκεται στὸ πολιτικὸ ἦθος. Γιὰ κανέναν δὲν ὑπάρχει τελικὴ σωτηρία ὅταν ὁ λαὸς βρίσκεται σὲ τέτοιο ἐπίπεδο πολιτικῆς ἀνωριμότητας, ὥστε νὰ παρασύρεται ἄμεσα ἀπὸ τὶς ἑκάστοτε βουλήσεις τῆς προστασίας. Γιὰ τὸ σύμπτωμα τοῦτο ἀπαιτεῖται αὐτὸ ἀκριβῶς πού ἀποτελεῖ τὴν ἐπιδίωξη τῆς ντόπιας πολιτικῆς ἐξουσίας: διαρκής κολακεία (περὶ τῆς πολιτικῆς ὡριμότητας τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ) [8], διαρκής παραπλάνηση (μὲ τὴν προβολὴ στενῶν πολιτικῶν ἐπιδιώξεων ὡς λαϊκῶν αἰτημάτων π.χ. ἀποχουντοποίηση• καὶ ὁ συνεχὴς ἐξανδραποδισμὸς πού κάθε μέρα διαβάζουμε στὶς ἐφημερίδες. Ἀπαιτεῖται, δηλαδή, ἡ ζωὴ νὰ ἔχη ὑποκατασταθῆ ἀπὸ μηχανισμοὺς ζωῆς• ἀπὸ ζέουσα πραγματικότης νὰ ἔχη μεταβληθῆ σὲ καλλιεργούμενο μύθο. Ἀπαιτεῖται αὐτὸ πού ἀποτελεῖ τὴν οὐσία τοῦ νεοελληνικοῦ μας βίου, ἤγουν τὸ  ψηφοθηρικὸν καθεστώς, μὲ τὶς εὐνόητες καὶ γνωστὲς προϋποθέσεις.

Μὲ ὅλα ὅσα ἐγράψαμε ἁπλά θελήσαμε νὰ καταλήξωμε σὲ ἕνα ἐξαιρετικὰ πολύπλοκο συμπέρασμα : ὅτι πάσχομε ἐπειδὴ στὸν τόπο μας ἔλειψαν οἱ οὐσιωδῶς ἀνήθικοι, ἄνθρωποι. Δὲν πάσχομε ἐξ αἰτίας ἀνηθικότητος, ἀλλά ἀπὸ ὑπερβολικὸ πλεόνασμα ἀρετῆς. Ἡ οὐσιώδης ἀνηθικότης εἶναι κατάσταση πέραν τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ. Ὑπάρχει κάποια διαλεκτική της ἠθικῆς πού ὅταν φέρη τὸ κακὸ ὡς τὶς ἔσχατες διαβαθμίσεις του τὸ μεταβάλλει σὲ καλό. Ἡ ἱκανότης πραγματοποιήσεως τοῦ καλοῦ μέσα ἀπὸ τὸ κακὸ εἶναι ἡ οὐσιώδης ἀνηθικότης. Καὶ εἶναι μία δυσεπίτευκτη κατάκτηση ὑψηλοῦ πολιτισμοῦ. Ἐπὶ δικτατορίας, ὁ κ. Γ. Ράλλης ἐξετόξευσε μίαν ὕβρη γιὰ τὴν πολιτικὴ μας ἡγεσία. Εἶπε ὅτι οἱ ἕλληνες πολιτικοὶ στὸ σύνολο τοὺς ὑπῆρξαν ἔντιμοι ἄνθρωποι, πού ὄχι μόνο τίποτε δὲν ἐκέρδισαν, ἀλλὰ πέθαναν καταφανῶς ζημιωμένοι. Ὁ κ. Ράλλης, ἀθελήτως ἴσως, προσῆψε στὴν πολιτικὴ μας ἡγεσία μιὰ βαρειὰ μομφή. Γιατί ἡ ἀτυχία μας σὰν ἔθνος σὲ τοῦτο ὀφείλεται : ὅτι δὲν μπορέσαμε ποτὲ νὰ ἀποκτήσωμε ἡγεσία πού νὰ διαφορίζεται οὐσιωδῶς ἀπὸ τὸν λαό. Ὅτι δὲν μπορέσαμε νὰ ἔχωμε παραδείγματα οὐσιωδῶς ἀνηθίκων πολιτικῶν, ὅπως εἶχαν ἄλλοι τὸν Λαυρέντιο Μέδικο, τὸν Φραγκίσκο Βάκωνα καὶ τὸν Ταλλεϋράνδο. Ὅπως παρετήρησε ὁ Γεώργιος ὁ Α', ἡ πολιτική μας στὰ νεώτερα χρόνια δὲν ἐξέφυγε ποτὲ ἀπὸ τὸ πλαίσιο τῆς μικρόνοης κακομοιριᾶς, ὥστε ν' ἀποτελέση ἐξαίρεση μέσα στὴν θεωρία τῶν φυλετικῶν ἐλαττωμάτων. Ὁ Γεώργιος ἦταν ἱστορικὰ ἐπιφορτισμένος γι' αὐτὴ τὴν διαπίστωση καὶ μίλησε τὴν ἀλήθεια. Διότι, μόνο μέσα στὸ πνεῦμα τῆς οὐσιώδους ἀνηθικότητος μπορεῖ νὰ ἔχη νόημα ἡ ἠθικὴ ἀποτίμηση. Ἀλλοιῶς ὅσο κακὸς καὶ νὰ ὑπάρξη κανένας, παραμένει, θέλοντας καὶ μή, καλὸς καὶ ἐνάρετος. Ἡ πολιτική μας στὸ σύνολο της ὑπῆρξε προϊὸν ἀρετῆς καὶ μάλιστα χριστιανικῆς γιὰ ἄλλους. Ἡ πολιτικὴ ἀρετή μας δὲν ἐξέφυγε ποτὲ τὴν ἀρχική της καταγωγὴ καὶ γιὰ τοῦτο παρέμεινε ἱστορικῶς ἁγνή, ἄνευ δυνάμεως καὶ ἱστορικῆς σημασίας. Ἔμεινε ἐκεῖ πού ἐξεκίνησε κι ἐξεκίνησε ἀπὸ ἐκεῖ πού λέει ὁ Παπαδιαμάντης : «Τὴν πλιατσικολογίαν διεδέχθη ἡ φορολογία καὶ ἔκτοτε ὅλος ὁ περιούσιος λαὸς ἐξακολουθεῖ νὰ δουλεύη διὰ τὴν μεγάλην κεντρικὴν γαστέρα τὴν  ὦτα οὐκ ἔχουσαν». Σ' αὐτὸ ἐξαντλήθηκε ἡ πολιτικὴ ἱκανότης τῆς ἡγεσίας μας καὶ εἶναι τόσο ἁπλό, ὥστε μόνο περιθώρια ἁπλοϊκότητος ἀφήνει. Διετήρησε τὸν λαὸ καὶ τὴν θέση της σὲ ὅποια κατάσταση τὰ βρῆκε μετὰ τὸν Μαχμούτ. Ἀλλὰ ἡ νοοτροπία αὐτὴ προϋποθέτει ἀπαραιτήτως καὶ Μαχμοὺτ καὶ γιὰ τοῦτο οὐδέποτε ἡ ἡγεσία μας μπόρεσε νὰ ἀντιδράση ἔναντι τῆς προστασίας, νὰ βρῆ τρόπο νὰ καταλάβη τὴν δράση της καὶ τοὺς μαιάνδρους— ἱστορικούς, οἰκονομικούς, πολιτικοὺς κ.λπ.— ὅπου μέσα τὴν ἔμπλεκε. Τὸ μόνο πού αὐτή ἤξερε ἦταν ἡ φορολογία καὶ ὁ ἐξανδραποδισμός, δηλαδὴ ἀκριβῶς οἱ προϋποθέσεις πού ἀπαιτοῦσε καὶ ἡ διαιώνιση τῆς προστασίας. Μέσα στὴν ἀναλλοίωτη κατάσταση τοῦ λαοῦ, ὁ νεοελληνικὸς βίος ἔλαβε μίαν ἀδιαπέραστη ἐσωτερικὴ κλειστότητα, κατάντησε μεταφερόμενο ἱστορικὸ ἄχθος πάνω σὲ προκρούστειες θεωρίες, ἀλλόκοτες καὶ ἐθνοκτόνες, πού ἡ πρόθεση τους ἐκπλήσσει : « Ἡ γλῶσσα... αὐτὸ τὸ ὄργανο κατευθύνει πολλὲς φορὲς τὶς ἔννοιες πού ἐκφράζει περισσότερο, παρὰ πού κατευθύνεται ἀπ’ αὐτές. Νά... γιὰ ποιὸ λόγο οἱ ἕλληνες ποιητές, ἀδιάφορο σὲ ποιὰ γωνιὰ ἤ ἐποχὴ ἀνήκουν, ἀσχολοῦνται πάντοτε μὲ τόν τόπο τους. Φαινόμενο πού ἔχει προκαλέσει τὴν ἀπορία ξένων μελετητών—καὶ τῶν ἀσυλλόγιστων ἑλλήνων» (Ό. Ἐλύτη, Ἀνοιχτὰ χαρτιά, σελ. 263). Ἂς μὴ ἐπιμείνωμε στὸ νόημα τῆς πρώτης φράσης (Βλ. σχέτ. Κ. Γεωργούλη, Γέν. Διδακτ. σελ. 394 κ.ε.), οὔτε στὴ λογικὴ συνάρτηση τῶν δύο πρώτων, ἤ τὴν βεβιασμένη ἀπειλή της τρίτης. Τὰ σημαινόμενα αὐτῶν τῶν συμβολικῶν θεωριῶν δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπὸ συγχορδίες πάνω στὸ allegro τῆς κατοχύρωσης τῆς κεντρικῆς γαστέρας. Φλυαρεῖτε, φλυαρεῖτε ὅσο μπορεῖτε καὶ λεξιμαγεῖτε, καὶ μὲ τὴν φλυαρία θὰ ἔρθουν οἱ ἔννοιες! Γιὰ τὴν προκοπὴ τοῦ τόπου φλυαρεῖτε κι' ἂς ἀποροῦν οἱ ξένοι καὶ οἱ  ἀσυλλόγιστοι Ἕλληνες πού διαμαρτύρονται!

Μόνο ὅμως πού οἱ ξένοι δὲν ἀποροῦν. Καμώνονται τοὺς θαυμαστικῶς ἀποροῦντας γιὰ νὰ τὸ πιστεύωμε καὶ νὰ συνεχίζωμε. Γνωρίζουν πολὺ καλὰ τὶς συνέπειες αὐτῶν τῶν θεωριῶν. Ξέρουν ὅτι οἱ Μπρετονικοὶ μιμητισμοὶ δὲν θὰ ὁδηγήσουν ποτὲ στὴν οὐσιώδη ἀνηθικότητα. Ὅτι τὴν μόνη συνέπεια πού θὰ ἔχουν, εἶναι νὰ δώσουν ἀκόμη ἐνάρετες πολιτικὲς ἡγεσίες, πού νὰ ζητοῦν νὰ κρατηθοῦν ἀπὸ τὸν μύθο τῆς παράδοσης , τοῦ παρελθόντος καὶ φυσικὰ ἀπὸ τὴν προστασία .

Δὲν φταίει λοιπὸν ἡ προστασία, ὅπως δὲν φταίει αὐτὸς πού γεννιέται ἐξυπνώτερος ἀπὸ ἕναν ἄλλον. Ἀπὸ τὴν ἄποψη τῆς ἱστορίας ἡ ἠθικὴ ἀποτίμηση εἶναι κουταμάρα. Τὰ μεταπολεμικὰ συμφέροντα της ἐδῶ, ἡ προστασία τὰ προπλήρωσε μὲ αἷμα, ἄλλωστε. Δὲν φταίει λοιπόν. Φταῖνε οἱ ἠθικολόγοι της… σύνεσης πού δὲν ἀφήνουν τοὺς Ἕλληνες νὰ γίνουν ὅσο πρέπει ἀσυλλόγιστοι.

Φταίει— πῶς νὰ τὸ ποῦμε;— ὁ Θεός, πού ἔφκιαξε πράγματα ἀντινομικὰ : γαστέρες ὦτα οὐκ ἐχούσας καὶ τὴν Ἱστορία νὰ μὴν τὴν κινοῦν παρὰ μόνο γαστέρες.

[1]. Π. Κανελλοπούλου :  Ἡ Κοινωνία τῆς ἐποχῆς μας σελ. 69.

[2]. Πρόβλημα συναρτώμενο μὲ τόν ὁρισμὸ καὶ ἄλλων θεμελιωδῶν ἐνοοιῶν, ὅπως: τῆς Ἐπιστήμης καὶ τῆς Φιλοσοφίας. (Βλ. σχετικῶς Th. Oizerman: Problemes d’ histoire de la Philosophie, 1973, σελ. 104 κ.ε.). Ο Π. Κανελλόπουλος, στὴν σελ.. 15 τοῦ προηγουμένου βιβλίου του, ἐπεξηγῶν τὶς ἀντιλήψεις τοῦ A. Weber, ἀναφέρει :  «ὁ ἐσωτερικὸς πολιτισμός… ὄχι μόνον δὲν συντηρεῖ, ἀλλά θυσιάζει τόν ἄνθρωπον καὶ θυσιάζει τοῦτον βωμὸν τοῦ ἀσκόπου καὶ τοῦ περιττοῦ...». Αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ σχέση πολιτισμοῦ καὶ ζωῆς συνιστᾶ τὸ κατ' ἐξοχὴν χαρακτηριστικό της ἀσιατικῆς πολιτιστικῆς Kultur.

[3]. Die Formen des Wissen und die Bildung, 1925, ἑλλ. ἔκδ. σελ. 76.

[4]. Βλ. καὶ Π. Κανελλοπούλου : ἀ.ε.

[5]. Αὐτὸ σημαίνει ἀριστεροχουντισμός. Ἡ ἀστική μας ἡγεσία τοὺς κινδύνους της συγκροτεῖ σὲ μομφές, ἐν εἴδει μεσαιωνικῶν αἱρέσεων.

[6]. Ἡ ντόπια ἀστικὴ τάξη (ὄχι ἡ pro-imperialiste), ἀπάντησε ὅτι δὲν εἴμαστε ἕτοιμοι . (Δηλώσεις τῶν ἑλλήνων βιομηχάνων διὰ τοῦ κ. Κατσάμπα).

[7]. Καὶ πολλὲς φορὲς μάλιστα δύναμη τραγική. Ἤξερε ὁ Καραγκιόζης πώς στὸ Νεκρομαντεῖο τοῦ Ἀχέροντα κάτι, πού αἰσθανόταν ἀκριβῆ κληρονομιά του, ἔπρεπε νὰ διαφυλαγθῆ. Ἡ Ἱστορία του ἔγινε δύναμη, πού ἔλαβε τὴν μορφὴ τῆς ἀνεπαίσθητης πονηριᾶς. Ἔχτισε τὸ λιλιπούτειο ἐκκλησάκι του κι ἀποσκέπασε τὸ μνημεῖο μὲ ἁγίους καὶ θαύματα. Ἔκαμε τὴν ἔγνοια του ὑπόθεση ψυχική , πού ἡ τρέχουσα ἱστορία δὲν εἶχε καιρὸ νὰ προσέξη.

[8]. Πολιτικὴ ὡριμότης εἶναι νὰ ψηφίζη 54 % Κέντρο καὶ μετὰ ἑπτάχρονη δικτατορία 54% Δεξιά! Αὐτὴ ἡ πολιτικὴ ἀνωριμότης δὲν μπορεῖ βέβαια νὰ σημαίνη παρὰ ἱστορικὸ ἀπομονωτισμό. Οὐδεὶς θὰ εἶχε διάθεση ν’ ἀσχοληθῆ μὲ τὴν ἐπιπολαία Ἑλλάδα, τῆς ὁποίας τὰ ἐκλογικὰ ποσοστὰ ἀντιπροσωπεύουν μηδέν.