Δίχως χρόνο [1]

Γιάννης Ζουγανέλης
"Ὁ ἦχος τῆς σάλπιγγος"

"Ἄκουγα αὐτό πού ἔπαιζα, ἔνοιωθα μεγάλη χαρά, τίς ἐπόμενες νότες τίς ἔπαιζα φορτισμένες μέ τή χαρά πού προηγήθηκε, πήγαινε συνέχεια ἔτσι, τόσο πού μυρμήγκιαζε τό κορμί ἀπό τή συγκίνηση, τό σῶμα γινόταν ἐλαφρύ, ἕνα μή καθημερινό αἴσθημα πληρότητας ξεχείλιζε, ἕνα αἴσθημα πλήρους ἀδυναμίας καί παντοδυναμίας, μιά εὐτυχία ἦταν διάχυτη παντοῦ, καί πού νά χωρέσεις σέ τέτοια ἔνταση –δέν σέ συμμερίζεται κι ὁ ἄλλος– κάνεις προσπάθεια νά "προσγειωθεῖς" καί τότε, μόνο πού τό σκέφτηκες, γίνεσαι καθημερινός καί νά ὅλα τά πρόσωπα καί τά πράγματα στή "σωστή" τους διάσταση…"


Καλή χρονιά. Παραμείνατε ἀπογειωμένοι μέ κάποιον/κάποια στό πλευρό σας πού νά σᾶς συμμερίζεται.

Ἡ ἀφή

Ἕνα ἄγγιγμα, ἕνα χάδι, τά δάχτυλα ὅταν μπλέκονται στήν ἀναρχία τῶν μαλλιῶν, μιά ἀγκαλιά, ἡ χειραψία. Ἡ ἀφή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στήν ἐξωτερίκευση συναισθημάτων τά ὁποῖα ἐκφραζόμενα μέ ἄλλες αἰσθήσεις συνήθως προσλαμβάνουν τόν χαρακτῆρα τοῦ ζωώδους. Ἡ ἀφή παρέχει ἕνα εἶδος μοναδικῆς ἀντίληψης τῆς ἐπαφῆς μας μέ τόν κόσμο. Τά παιδιά ψηλαφοῦν, σηκώνουν, ζυγίζουν, μετροῦν κι ἔτσι μαθαίνουν πρωταρχικές ἔννοιες ὅπως μορφές, μεγέθη, σχήματα, διαστήματα, ἀποστάσεις, συλλέγοντας ἐμπειρίες μέ τήν ἀφή.

Ἕνα σύνολο σημάτων πού προσλαμβάνουμε ἀπό τόν κόσμο πού μᾶς περιβάλλει μᾶς δίνει τό αἴσθημα ὅτι εἴμαστε ἀσφαλεῖς ἤ ἐπισφαλεῖς. Τό φυσικό, στοργικό, ἐνθαρρυντικό ἄγγιγμα, εἶναι θεμελιῶδες σῆμα πώς εἴμαστε ἀσφαλεῖς, καθώς ὑπάρχει κάποιος πού νοιάζεται γιά μᾶς. Τό συναίσθημα τῆς ἀσφάλειας πού δίνεται ὅταν κάποιος κρατᾶ τό χέρι μας ἤ μᾶς ἀγκαλιάζει σφιχτά, συντελεῖ στήν ἔκκριση ὀρμονῶν καί βιοχημικῶν μορίων στό σῶμα καί τόν ἐγκέφαλο πού βοηθοῦν στήν ἀντιμετώπιση καταπονήσεων. Αὐτές οἱ βιοχημικές οὐσίες ρυθμίζουν αὐτόματα τό ἀνοσοποιητικό σύστημα, τήν ἀναπνοή, τήν πίεση τοῦ αἵματος καί τόν καρδιακό παλμό. Τό στοργικό χάδι κάνει τόν ὕπνο καλύτερο, χαμηλώνει τήν ἔκκριση νευροδιαβιβαστῶν, ἀπαλύνει τόν πόνο.

Οἱ ἄνθρωποι χρησιμοποιοῦν τίς αἰσθήσεις τους γιά νά ἀντιληφθοῦν τόν κόσμο. Ἡ ὅραση εἶναι πρωταρχική σ’αὐτή τή διαδικασία, ὡς ἡ αἴσθησις τῆς ἀληθείας. Πιστεύει κανείς μόνο αὐτό πού μπορεῖ νά δεῖ μέ τά μάτια του, τά μάτια δέν σέ ξεγελοῦν ποτέ. Ἡ ὅραση δίνει τήν δυνατότητα νά ἀντιληφθεῖ κανείς τό φῶς καί τό φῶς συμβολίζει τήν ἐπιστημονική πραγματικότητα καί τήν φιλοσοφική ἀλήθεια. Μετά τήν ὅραση ἀκολουθεῖ ἡ ἀκοή ἡ ὁποῖα διαχωρίζεται ἀπό τίς ὑπόλοιπες, τίς ἀποκαλούμενες κατώτερες αἰσθήσεις, τήν ὁσμή, τή γεύση καί τήν ἀφή. Οἱ ἀντιλήψεις αὐτές εἶναι παγιωμένες γιά αἰῶνες καί ἀναθεωρήσεις, ἐάν ποτέ ὑπῆρξαν, συνέβαιναν μέ πολύ ἀργό ρυθμό.

Ὁ κοροναϊός σέ ἕνα διάστημα πολύ λίγων ἐβδομάδων ἐπέφερε ραγδαῖες μεταβολές. Τά μάτια πού κάποτε ἐμπιστευόμασταν δέν εἶναι σέ θέση νά δοῦν τόν ἀόρατο ἐχθρό. Ἐνῶ κάποιοι ἄνθρωποι φαίνονται ἀπόλυτα ὑγιεῖς μποροῦν νά μεταδίδουν τήν ἀσθένεια ἐν ἀγνοία τους. Ἀσυμπτωματικοί φορεῖς εἶναι δυνάμει διασπορεῖς τῆς ἀσθένειας τοῦ ἰοῦ καί γιά τόν λόγο αὐτό συχνά περιγράφονται ὡς “σιωπηλοί”. Ὁ κοροναϊός δέν περιορίστηκε στήν ὅραση καί τήν ἀκοή ἀλλά κτύπησε σκληρά τήν ὁσμή καί τή γεύση. Ἡ ἀοσμία καί ἡ ἀπουσία τῆς γεύσης εἶναι πρώϊμα δείγματα τῆς μόλυνσης. Τά ζεστά φαγητά τῶν ἐστιατορίων ἔχουν τώρα ἀντικατασταθεῖ ἀπό τά κρύα καί ἄνοστα τῶν ντελιβεράδων.

Ἡ αἴσθηση πού ἐπλήγη περισσότερο ἀπό τόν κοροναϊό ὅμως εἶναι ἡ ἀφή. Κοινωνική ἀπόσταση, ἀποφυγή “μή ἀναγκαίων” ἐπαφῶν μέ πρόσωπα καί πράγματα, συχνό πλύσιμο τῶν χεριῶν μετά ἀπό κάθε ἄγγιγμα μέ ὁτιδήποτε. Εἶναι γνωστό πώς ἡ τιμή τῆς ἐλευθερίας εἶναι ἡ μοναχικότητα. Ἡ διαδικτυωμένη μοναξιά πού μᾶς ἐπέβαλε ὅμως ὁ ἰός ἔχει καταστήσει δύσκολη τήν ἀπόλαυση τῶν ὠφελειῶν της. Ὁ κοροναϊός ἀναδεικνύοντας τή σημασία τῆς ἀφῆς τήν ἴδια στιγμή τήν ἐξουθένωσε ποικιλοτρόπως. Δέν εἶναι ὅμως μόνος του σ’αὐτό. Παλιότερα ἡ ἔκθεση στήν ὑπεριώδη ἀκτινοβολία τοῦ ἥλιου ἀλλά καί ὁ HIV μᾶς περιόρισαν -σέ μικρότερη βέβαια κλίμακα- στό κλείσιμο στό σπίτι. Μοιάζει σάν μιά συνωμοτική συντονισμένη ἐπιχείρηση τῶν ἀσθενειῶν νά ἐξοντώσουν τήν ἀφή...

Καλόγερος

Ὁ καλόγερος (πτηνό τῆς οἰκογένειας τῶν Παριδῶν μέ τήν ἐπιστημονική ὀνομασία Parus major) ἐμφανίζεται συχνά στά χαμηλά κλαδιά τῶν δένδρων τοῦ κήπου κάνοντας ἀκροβατικές κινήσεις πού ὑποστηρίζονται ἀπό τά χτυπήματα τῶν φτερῶν του. Ὁ καλόγερος φημίζεται γιά τό φωνητικό του ρεπερτόριο καί γιά περισσότερο ἀπό μιά πεντηκονταετία ἀποτελεῖ τό πρότυπο εἶδος οἰκολογικῶν καί συμπεριφοριστικῶν ἐρευνῶν.

Ἡ δύναμη τῆς γλῶσσας ἔγκειται στήν δυνατότητα σχηματισμοῦ ἠχητικῶν νοημάτων –λέξεων- πού εἶναι τό ἀποτέλεσμα συνδυασμοῦ ἤχων πού ἀπό μόνοι τους δέν ἔχουν κανένα νόημα. Ἡ ἱκανότητα συνδυασμοῦ ἤχων ἄνευ νοήματος σέ ἠχητικές “λέξεις” ἔχει ἐπιβεβαιωθεῖ ἀπό ἔρευνες σέ πτηνά, πιθήκους καί ἄλλα ζῶα. Τό ἐπόμενο στάδιο μετά τίς λέξεις εἶναι ἡ σύνταξη προτάσεων, ὁ συνδυασμός συγκεκριμένων λέξεων γιά νά δημιουργηθοῦν ἐκφράσεις μέ πιό πολύπλοκο νόημα. Ἡ σύνταξη προτάσεων ἀποτελεῖ τή βάση τῆς ἀνθρώπινης ἐπικοινωνίας καί μέχρι πρότινος ἐθεωρεῖτο μοναδικό χαρακτηριστικό τῆς ἀνθρώπινης γλῶσσας καί κατά συνέπεια ἀποκλειστικό προνόμιο τοῦ ἀνθρώπου. Πρόσφατα διαπιστώθηκε πώς ὁ καλόγερος ἔχει ἀναπτύξει τό χαρακτηριστικό τῆς σύνταξης προτάσεων καί ἔχει τή δυνατότητα νά σχηματίζει ἐκφράσεις μέ νόημα.

Αὐτές τίς μέρες τῆς κατ’οἶκον ἀπόσυρσης ἀπό τή συνηθισμένη καθημερινότητα ὁ καλόγερος κάθε πρωϊ κτυπᾶ τό τζάμι τοῦ παράθυρου πού βλέπει στόν κῆπο. Τό πτηνό καλόγερος ὅπως καί ὁ ἀντίστοιχος ἄνθρωπος καλόγερος χρειάζονται ἕναν συνομιλητή ἀπόμακρο καί ἄγνωστο ἐπειδή μόνο κατά αὐτόν τόν τρόπο μποροῦν  νά ἐπικοινωνοῦν χωρίς νά καθορίζονται ἀπό τόν συνομιλητή τους. Οἱ καθιερωμένοι κώδικες περιορίζουν τό λεξιλόγιο σέ λίγες συγκεκριμένες λέξεις. Ἡ ἐπικοινωνία μειώνεται στήν ἀποκρυπτογράφηση κάποιου κώδικα καί ὄχι στήν κατανόηση τοῦ νοήματος τῶν λέξεων. Ὁ καλόγερος ἔχει ἀνάγκη ἀπό ἀπελευθερωμένες λέξεις προκειμένου νά ἐπιτύχει τό στόχο του. Ὁ στόχος τοῦ καλόγερου εἶναι νά παραδώσει τό σύνολο τῆς ποίησης πού ἔχει λάβει ἐκ τῶν προτέρων στό συνομιλητή του. Ἡ ὑποχρέωση τοῦ συνομιλητῆ εἶναι νά ἀκούει πάρα πολύ προσεκτικά ὧστε νά μπορέσει νά κατανοήσει τόν κτύπο τῶν προφορικῶν λέξεων ὁ ὁποῖος τοῦ προσφέρεται σέ ἀφθονία νοημάτων.

Στό τέλος τοῦ ποιήματος, ὁ ἀκροατής παραμένει μόνος μέσα σέ μιά σκοτεινή εὔγλωττη θάλασσα. Ὁ καλόγερος λαχανιασμένος ἀπό εὐχαρίστηση, κυματίζει τά φτερά του, ἀκροβατεῖ ἀπό κλαδί σέ κλαδί καί μυημένος στά μυστικά τῆς Ἑλληνικῆς γραμματικῆς, τραγουδᾶ “πεπαιδευκώς” δηλώνοντας τήν ἀδυναμία του νά συνεχίσει τή διδασκαλία διά τό ὑπόλοιπον τῆς ἡμέρας. Συνεπαρμένος ἀπό τήν ποίηση τοῦ καλόγερου τίς ἐγκλίσεις, τόν παρακείμενο, τόν ὑπερσυντέλικο, τήν εὐκτική, τά ἐπιρρήματα καί τίς ἀντωνυμίες φωταγωγῶ τό ἐσωτερικό σκοτάδι.

Κοσμικές ἀναζητήσεις

Wish you were here (Pink Floyd)

Τά δεκαπέντε λεπτά μέ τά πόδια μέχρι τήν Καλούα, σέ ἔπαιρναν μακρυά ἀπό τά λαμπερά φῶτα τοῦ κέντρου τῆς χῶρας σέ μιά περιοχή ἐγκαταλελειμμένων κτιρίων καί ἄδειων ἀποθηκῶν. Μόλις ἔστριβες στή γωνία τῆς παραλιακῆς συνήθως ἐρχόσουν ἀντιμέτωπος μέ μιά μακροσκελῆ οὐρά ἀνθρώπων πού περίμεναν νά μποῦν στό κλάμπ ὅπως καί σύ. Ὁρισμένοι ἔλεγαν πῶς ἦταν διατεθιμένοι νά περιμένουν ἀκόμη μέχρι καί τέσσερις ὧρες γιά νά καταφέρουν νά μποῦν. Τό κλάμπ εἶχε ἕνα περίπλοκο σύστημα ἐπιλογῆς προσώπων μεταξύ ἐκείνων πού περίμεναν στήν οὐρά... Ὅλοι συναγωνίζονταν νά τραβήξουν τήν προσοχή τῶν ἀτόμων τῆς ἀσφάλειας τοῦ κλάμπ ποῦ ἔκαναν περιπολίες ἐπιλέγοντας ἄτομα ποῦ ξεχώριζαν – ὅμορφες φυσιογνωμίες, ξανθά μαλλιά, ἐκκεντρικό κτένισμα, ἀθλητικό παράστημα, αἰσθητικά έξωφρενικό φόρεμα, κάποιο μοναδικό ταλέντο, χαρακτηριστικά ποῦ πολλοί ἦσαν πρόθυμοι νά ἐπιδείξουν... Δέν εἴχαμε καμμιά τύχη σέ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τόν συναγωνισμό.

Τροφή εἰς χρῆμα

Σκονισμένο δωμάτιο μὲ δύο λάμπες, ψάθινη σκούπα, τὸ φαράσι, τὸ σκοτεινὸ παράθυρο. Ἡ καθαρίστρια σπανίως ἐπισκέπτεται καὶ ποτὲ δὲν ἐνοχλεῖ. Ἡ Χριστίνα –περισσότερο ἀπὸ περιέργεια- ἀπεδέχθη τὴν εὐγενικὴ πρόσκληση, στὴν ἀρχὴ κάθησε στὴ μέση κάτω ἀπὸ τὸ φῶς τῆς μίας λάμπας, εἶχε ἀκούσει ἀπὸ ἄλλους πὼς ἦταν ἐντάξει, κανεὶς ἐδῶ δὲν ἤθελε νὰ κάμψει τὴ μοναξιά, κανεὶς δὲ φαινόταν, κανένας ἄνθρωπος δὲν τὴν ἀποκάλεσε μὲ τ’ ὄνομά της, κανεὶς ποτὲ δὲν ἦλθε ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια πού σύχναζε ἐδῶ. Μόνον ὁ Προμηθεύς, τὸ προνοητικὸ τρωκτικὸν τῆς βιβλιοθήκης, πού ἐνδεχομένως νὰ ἦτο καὶ ὁ οἰκοδεσπότης, εὐφυὴς λαϊκὸς ἥρως, ἕνας ἀλητήριος τσαρλατάνος πού ἀψηφοῦσε τὴν ἀνθρώπινη ἰσχύ, ροκάνιζε τὰ ἐξώφυλλα ἐγκαταλελειμμένων βιβλίων καί, ὅπως ὁ μυθικός του συνονόματος, ἔκλεβε τὴ φωτιὰ ἀπὸ τὸν Ἥφαιστο γιὰ νὰ τὴ δωρίσει στοὺς προσκεκλημένους του. Ὁ Προμηθεὺς δὲν ἔκανε ποτὲ καμμιὰ προσπάθεια νὰ προσαρμοστεῖ στὸν ἐρημικὸ ἀνθρώπινο κόσμο, παρόλο πού ἔδινε τὴν ἐντύπωση τοῦ εἰλικρινοῦς χαρακτῆρος, δὲν ἐνεπλάκη ποτὲ στὴν ἑρμηνεία γεγονότων, στὴ διαταραχὴ τῆς κατανοήσεως, τῆς φιλίας, τῆς ἀπομονώσεως, ὅλων αὐτῶν πού δυσχεραίνουν τὴν ἀναπνευστικὴν ἱκανότητα. Εἶχεν ἀναπτύξει ἀνθεκτικότητα στὴν ἀμφιβολία, εἶχεν ἀναγνωρίσει τὴν ἀποτυχία ὡς μία ἀπὸ τὶς βασικὲς προϋποθέσεις τῆς σύγχρονης ζωῆς.

Ἀντιθέσεις

Ἡ νεαρὴ κυρία ἐπιθεωρεῖ ἀπεγνωσμένα τὸ κινητό της καὶ ὅταν διαπιστώνει πὼς δὲν ὑπάρχουν πρόσφατα μηνύματα, κάνει μία γκριμάτσα δυσαρέσκειας, θυμωμένη μὲ τὸν ἑαυτό της, καὶ τὸ πετὰ στὴν πολυθρόνα δίπλα της. Οἱ ἀνθρώπινες σχέσεις τῆς ἀποστραγγίζουν τὸν ἐλεύθερο χρόνο της. Ἂν διαθέσει χρόνο γιὰ ἄσκοπες συνομιλίες θὰ τὸν χάσει ἀπὸ τὸν ἑαυτό της, ἀπὸ τὶς διακοπές της, τὴ γυμναστική της, τὶς σπουδές της. Ἔτσι τίποτα δὲ μπορεῖ νὰ τὴν ἁπαλύνει τὴ μοναξιά της.

Led Zeppelin/ Rock N' Roll

Ὁ φόβος μὲ κατακυρίευσε ὅταν χθὲς τὸ πρωὶ ἡ Julie μὲ εἶπε πὼς ἕνας φίλος της ὁμολόγησε πὼς δὲν ὑπάρχει τίποτα πού θὰ μποροῦσε νὰ τὸν διατηρήσει στὴ ζωή, ἐκτὸς ἀπὸ τὰ παραισθησιογόνα καὶ τὴ σχέση τους. Τὸ μὴ χεῖρον βέλτιστον. Λίγα ἀπομείνανε, συνεχῶς μαχόμαστε νὰ δημιουργήσουμε νέες βεβαιότητες.

The Police - Wrapped Around Your Finger

Ἡ σιωπὴ

Ἡ σιωπὴ εἶναι ἕνα ἀναπόσπαστο μέρος τῆς ἀνθρώπινης φύσης, τῆς φιλοσοφίας, τοῦ λόγου, τῆς σκέψης. Ἐκφραζόμαστε μέσῳ τῆς γλώσσας μὲ λέξεις, γραμματικὲς δομές, ἀκόμα καὶ μὲ τὴ γλῶσσα τοῦ σώματος. Καί, ὅταν ἔχουμε ἐξαντλήσει ὅλα τὰ ἀκουστικὰ καὶ ὀπτικὰ μέσα, χρησιμοποιοῦμε τὴ σιωπὴ γιὰ νὰ ὁλοκληρώσουμε. Ἔρχεται αὐθόρμητα. Ἡ σιωπὴ ἀπὸ μόνη της εἶναι ἕνα εἶδος γλώσσας χωρὶς δικό της λεξικό.

Δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ἐκφράσει κανεὶς τὴ σιωπὴ παρὰ μόνο νὰ τὴν αἰσθανθεῖ, νὰ τὴν νοιώσει, νὰ ἀπολαύσει τὴν ἐμπειρία της. Ἀλλὰ ποιὰ εἶναι ἡ αἴσθηση τῆς σιωπῆς; Πῶς μπορεῖ ἡ ἐμπειρία της νὰ συνειδητοποιηθεῖ; Ἡ σιωπὴ μπορεῖ νὰ γίνει αἰσθητὴ σὲ ὅλες τὶς καθημερινὲς δραστηριότητες, εἰδικὰ ὅταν κάποιες ἰδιαίτερες στιγμὲς θέλουμε νὰ τὶς παγώσουμε μέσα στὴν ψυχή μας καὶ γι’ αὐτὸ σιωποῦμε. Οἱ ἐραστὲς σιωπηλοὶ ἀπολαμβάνουν τὴν παρουσία τοῦ συντρόφου τους, οἱ γονεῖς παρακολουθοῦν εὐτυχισμένοι σιωπηλὰ τὸ παιδί τους νὰ παίζει μόνο. Πολλοὶ θρηνοῦν τὸ χαμὸ ἀγαπημένων τους προσώπων στὴ σιωπή. Μία λογομαχία συνήθως ἀκολουθεῖται ἀπὸ σιωπή, γιατί μέσα της ἡ διαφωνία γιγαντώνεται. Ἡ σιωπὴ μπορεῖ νὰ γίνει αἰσθητὴ ἀκόμα καὶ ἐν μέσῳ τῶν ἐκκωφαντικῶν ἤχων τῆς πόλης.

Ἡ ἀνωνυμία τῆς πόλης

"Στὴν Ersilia, γιὰ τὸν καθορισμὸ τῶν σχέσεων ποὺ διατηροῦν τὴ ζωὴ τῆς πόλης, οἱ κάτοικοί της συνδέουν τὶς γωνίες τῶν σπιτιῶν τους μὲ κορδέλλες λευκές, μαῦρες, γκρί, ἢ ἀσπρόμαυρες ἀνάλογα μὲ τὸ ἂν σχετίζονται μεταξύ τους μὲ δεσμοὺς αἵματος, ἐμπορίου, ἀρχῆς, ἢ ὑπηρεσίας. Ὅταν οἱ συμβολοκορδέλλες γίνονται τόσο πολυάριθμες ὥστε εἶναι ἀδύνατο νὰ περάσει κανεὶς ἀνάμεσά τους, οἱ κάτοικοι ἐγκαταλείπουν τὰ σπίτια τους καὶ τὸ μόνο ποὺ ἀφήνουν πίσω τους εἶναι οἱ συμβολοκορδέλλες."

Italo Calvino, Invisible Cities, Trading Cities

Τυραννικοί νυκτερινοί μονόλογοι

Τὸ τρέχον πρότυπο ἀνάπτυξης βασίζεται στὴν ὑποταγὴ τοῦ πολίτη στὶς ἀπαιτήσεις τῆς ἀγορᾶς καὶ προκειμένου ἡ ὑποταγὴ νὰ εἶναι ἀποτελεσματικότερη, ἡ “ἐξημέρωσή” του ἔχει καταστεῖ εὐθέως ἀνάλογή του μεγέθους τοῦ χρέους του. Ἡ ἐπιδίωξη λοιπὸν αὐτοῦ του προτύπου ἀνάπτυξης εἶναι ἡ αὔξηση τοῦ χρέους τῶν “ὑπηκόων”. Ἐπίσης, ἀτέλειωτες ὧρες ἐργασίας, ἔλλειψη αὐτοσεβασμοῦ, ὑπακοὴ σὲ ὁποιαδήποτε παράλογη ἀπαίτηση τοῦ ἀφεντικοῦ καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη αἴσθημα εὐγνωμοσύνης μόνο καὶ μόνο ἐπειδὴ κανεὶς ἔχει τὴν τύχη νὰ ἐργάζεται. Οἱ κύκλοι ποὺ ἐπιδιώκουν τὴν ἐκπλήρωση τῶν στόχων αὐτοῦ του προτύπου ἀνάπτυξης ὑποδεικνύουν μὲ σοβαρότητα τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο θὰ πρέπει ὅλοι νὰ ἀφιερωνόμαστε στὴν ἀπόκτηση χρημάτων, στὴν ἱκανοποίηση ἀνταγωνιστικῶν διαθέσεων γιὰ κατάληψη ὑψηλῶν “κοινωνικῶν” θέσεων, καθὼς ἐπίσης ἐπιβάλλουν καὶ τὴν ὅσο τὸ δυνατὸ συχνότερη ἀντιπαραβολὴ αὐτῆς τῆς προβαλλόμενης ὡς ὑγιοῦς εἰκόνας τῆς κοινωνίας καὶ τοῦ ρόλου ποὺ τὸ ἄτομο διαδραματίζει μέσα σ’αὐτή, μὲ τὴν ὁλοκληρωτικὴ κακοήθεια τοῦ ἀντιθέτου της. Μέσα σ’αὐτὴ τὴν ἀποχαύνωση, ἡ μοναχικότητα, ἡ ὁποία ἐξυπηρετεῖ τὴν προσωπικὴ μορφὴ περισυλλογῆς τῶν περισσότερων, εἶναι ἐχθρός της ἀνάπτυξης, καθὼς αὐτόματα ἡ περισυλλογὴ καθιστᾶ τὸν μοναχικὸ ἄνθρωπο ἀνεξάρτητο ὁποιουδήποτε ἐλέγχου θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιβληθεῖ ἀπὸ τὶς ἀγορές, καθιστώντας τον ἐν δυνάμει ἐπικίνδυνο γιὰ τὴν ἐπιτυχία τῶν ἀναπτυξιακῶν σχεδίων.