Παραδοσιακές μελωδίες

Πολλοί ἐρευνητές θεωροῦν πώς τά πολιτιστικά γνωρίσματα, πού ποικίλουν μεταξύ διαφορετικῶν ἀτόμων, μεταβιβάζονται ἀπό γενιά σέ γενιά ὡς προϊόν μίμησης ἤ ἄλλων μορφῶν μάθησης, μέσω ἐξελικτικῶν διαδικασιῶν παρόμοιων μέ ἐκεῖνες τῆς βιολογικῆς ἐξέλιξης. Ἡ πολιτιστική ἐξέλιξη μπορεῖ, σέ γενικές γραμμές, νά προχωρεῖ ἀνεξάρτητα ἀπό τή βιολογική ἐξέλιξη ἀλλά στίς περισσότερες περιπτώσεις, οἱ δύο διαδικασίες συνδέονται. Δεδομένου ὅτι τά πολιτιστικά γνωρίσματα ἐξελίσσονται, οἱ προκύπτουσες ἀλλαγές ἔχουν ἄμεσες ἐππτώσεις στήν ἐπιβίωση καί τήν ἀναπαραγωγή τῶν βιολογικῶν ὀργανισμῶν καί συλλογικά μπορεῖ ἐπίσης νά τροποποιοῦν τό περιβάλλον στό ὁποῖο ζεῖ κάποιος πληθυσμός. Κατά συνέπεια, οἱ πολιτιστικές μεταβολές ἐνδεχομένως νά ἐπηρεάζουν τή βιολογική ἐξέλιξη τῶν φυσικῶν χαρακτηριστικῶν καί ἡ μεταβίβαση γενετικῶν καί περιβαλλοντικῶν-πολιτιστικῶν ἀλλαγῶν τελικῶς μπορεῖ νά μεταβάλλει μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου καί τήν συμπεριφορά τῶν ἀτόμων.

Ὁ πολιτισμός βέβαια δέν περιορίζεται στίς ἀνθρώπινες κοινωνίες ἀλλά ἡ ὕπαρξή του μπορεῖ νά παρατηρηθεῖ καί σέ ἄλλα ζῶα. Γιά παράδειγμα στά ὡδικά πτηνά ὁ κοινωνικός περίγυρος διαδραματίζει βασικό ρόλο στήν διαδικασία μάθησης μέσω τῆς ὁποίας τά πτηνά άποκτοῦν πληροφορίες οἱ ὁποῖες καθορίζουν τή δομή τῶν μελωδιῶν τίς ὁποῖες παράγουν. Ἡ μελέτη τῶν σχημάτων πού διαμορφώνουν οἱ μελωδικές μεταβολές μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου στίς πολιτιστικές παραδόσεις τῶν ὡδικῶν πτηνῶν μπορεῖ νά βοηθήσει στήν ἀποκάλυψη μηχανισμῶν μέ τούς ὁποίους ἐξελίσσεται ἡ πολιτιστική παράδοση τῶν πτηνῶν καί νά παράσχει τήν δυνατότητα νά ἀποσαφηνιστοῦν οἱ ἀναπτυξιακοί κανόνες πού διαμορφώνουν τήν διαφοροποίηση τῶν μελωδιῶν μεταξύ διαφορετικῶν πληθυσμῶν. Μιά προσέγγιση γιά τήν ἀνίχνευση τῶν σχημάτων πολιτιστικῶν μεταβολῶν μετρᾶ τήν ποικιλομορφία, τή σχετική ἀφθονία, καί τή γεωγραφική κατανομή διαφορετικῶν τύπων μελωδιῶν καί συμπεραίνει ἀπό αὐτά τά στοιχεῖα τά ποσοστά καί τούς μηχανισμούς τῶν ἀλλαγῶν. Μιά ἐναλλακτική προσέγγιση μετρᾶ πολιτιστικές ἀλλαγές ἄμεσα, ἀκολουθώντας τύπους μελωδιῶν γιά μιά προσδιορισμένη χρονική περίοδο σέ ἕναν συγκεκριμένο πληθυσμό. Τέτοιου εἴδους μελέτες κατέληξαν στό συμπέρασμα πώς δύο ξεχωριστές διακριτές μεταξύ τους  “πολιτιστικές παραδόσεις” διαμορφώνουν δύο κατηγορίες μελωδιῶν, κάθε μιά μέ τίς δικές της ἰδιαίτερες μορφές μεταβολῶν στήν πάροδο τοῦ χρόνου. Οἱ μελωδίες πού παράγουν τά ὡδικά πτηνά καθορίζονται ἀπό τήν συνεξέλιξη τοῦ περιβάλλοντος καί τοῦ πολιτισμοῦ ἐντός τοῦ ὁποίου διαβιοῦν σέ συνδυασμό μέ αὐτή τῶν γονιδίων τους. Θά μποροῦσε κατά συνέπεια νά θεωρηθεῖ πώς οἱ μελωδίες τῶν ὡδικῶν πτηνῶν ἀντανακλοῦν τήν πολιτιστική τους παράδοση.

Κατ΄ἀντιστοιχίαν οἱ ἤχοι πού παράγουν οἱ ἀνθρώπινες κοινωνίες ἀντανακλοῦν καί τό ἐπίπεδο τοῦ πολιτισμοῦ τους. Εἶναι σαφές πώς ἐάν κανείς δουλεύει μὲ ἕναν ἐπιστάτη νὰ οὐρλιάζει μὲς στά αὐτιά του, δὲν ἔχει τὴν ψυχραιμία νὰ ἀφήσει τὴ σκέψη του νὰ περιπλανηθεῖ στὰ μονοπάτια τῆς Ἐπικούρειας θεωρίας καί εἶναι εἰς θέσιν νά παράξει μόνον ποδοσφαιρικές ἰαχές. Γιά νά διασωθεῖ ἀπό τά οὐρλιαχτά κλείνει τά αὐτιά του ὅπως ἔκανε κάποτε ὁ Ὁδυσσεύς. Ἔτσι οἱ ἄνθρωποι προτιμοῦν νά ζοῦν μέ κλειστά αὐτιά σέ μεγάλα στρατόπεδα συγκέντρωσης, εἴτε αὐτά λέγονται ἐργασιακοί χῶροι, εἴτε κέντρα διασκέδασης, εἴτε εἶναι τό ψηφιακό σύμπαν καί τά κοινωνικά δίκτυα περιορίζοντας τήν πρόσληψη ἠχητικῶν ἐρεθισμάτων τελικῶς ἀδυνατώντας νά σκεφτοῦν αὐτό γιά τό ὁποῖο ἀξίζει νά ζεῖ κανείς αὐτή τή ζωή. Προφανῶς, ὁ καθένας εἶναι ἱκανός γιά ὅλα ἀλλά πρόσφατα ἔχουν πληθύνει τά παραδείγματα ἀνθρώπων πού ἔχουν μετατραπεῖ σέ βασανιστές, πληρωμένους δολοφόνους, διεφθαρμένους πολιτικούς πού δέν χάνουν εὐκαιρία νά προβάλλουν τήν κενή περιεχομένου αὐτοπεποίθησή τουςὑπενθυμίζοντας ὅτι τό ἀνθρώπινο εἶδος ἐξακολουθεῖ νά διαμορφώνει καί νά μεταβιβάζει στίς ἐπερχόμενες γενιές πολιτιστικές παραδόσεις οἱ ὁποῖες κυβερνῶνται ἀπό κατώτερα κίνητρα σέ ἀντίθεση μέ αὐτές τῶν ὡδικῶν πτηνῶν.

Ὁ ὀρθὸς λόγος ὑπὸ ( προοδευτικὸ) διωγμὸ...

Ἀριστερὰ ἕνα ζωντανὸ παράδειγμα ἁρμονικῆς συνύπαρξης πίστεως καὶ ὀρθοῦ λόγου.  Δεξιὰ ἡ κλασσικὴ περίπτωση τοῦ πῶς ἡ " ἐλευθερία τῆς ἔκφρασης" μεταπίπτει σὲ σκοταδισμὸ, ὅταν λειτουργεῖ ὡς σημαία εὐκαιρίας.

«Πρόσφατα πέθανε ἕνας διακεκριμένος ἀστροφυσικός, ὁ Στῆβεν Χόκινγκ. Ἔσβησε κι αὐτὸς ὅπως τόσοι ἄλλοι. Θαμπωμένος ἀπὸ τά ἐπιστημονικά του ἐπιτεύγματα, γεμάτος ἔπαρση καὶ ἀλαζονεία ἰσχυριζόταν ὅτι δὲν χρειάστηκε τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ, γιὰ νὰ δημιουργήσει τὸ σύμπαν, ἀλλὰ ἔγινε μόνο μὲ τὴν δύναμη τῶν νόμων τῆς φύσης. Ὁ Θεὸς ἀποσύρθηκε ἀπὸ τὸ σύμπαν καὶ τὸν ἄνθρωπο καὶ ὡς ἐκ τούτου ἡ μεταθανάτια ζωὴ εἶναι ἕνα παραμύθι. Βέβαια αὐτὸς καὶ ὅσοι τὸν ἀκολουθοῦν ξεχνᾶνε ὅτι ὑπάρχουμε, ἐπειδὴ ὑπάρχει ὁ Θεός. Ζοῦμε, γιατί τὸ θέλει Ἐκεῖνος. Ἡ ἀναπνοὴ μας εἶναι στὰ χέρια Του. Ὅσοι, λοιπόν, σκοτώνουν τὸν Θεὸ στὸν οὐρανό, ἀφήνουν τὸν ἄνθρωπο στὴ γῆ ὀρφανό, μόνο του καὶ ἀπελπισμένο στὶς ὀδύνες καὶ τά ἀδιέξοδά του». (Μητροπολίτης Κηφισιᾶς Κύριλλος,  πηγὴ )

Ὁ κ. Παπαδημούλης, μαζὺ καὶ ἡ «ἀριστερὰ» τῶν πάσης φύσεως κινημάτων καὶ συλλογικοτήτων, σπρωγμένοι ἀπὸ τὴν ἰδεολογικὴ χρεωκοπία τους ( λίγο τὄχεις νὰ δηλώνεις ἀνεξίθρησκος -ἄθεος καὶ τὴν ἴδια στιγμὴ νὰ προσκυνᾶς νυχθημερὸν τὸ ἱερατεῖο τῶν Βρυξελλῶν ὡς θρησκόληπτος;), ἐξεμάνησαν διαδικτυακῶς μὲ τὰ παραπάνω καὶ, ταράζοντας τὸν ὕπνο τοῦ Βολταίρου, ἔβγαλαν ἀπὸ τὸ συρτάρι τὴν "'ἐλευθερία τῆς ἔκφρασης" ὡς σημαία εὐκαιρίας ( ἐδῶ ), συνοδευόμενη ἀπὸ τὴν γνωστὴ συνταγὴ σπίλωσης, ποὺ ἐφαρμόστηκε καὶ γιὰ τὴν παρουσία τοῦ Μίκη Θεοδωράκη στὸ Σύνταγμα. Ὁ μητροπολίτης Κηφισιᾶς Κύριλλος ἀναγκάστηκε μὲ νέα του δήλωσι νὰ διευκρινίσει, μὲ νηφαλιότητα, τὰ αὐτονόητα…

Ὁ λαϊκός πολιτισμός ὡς ἱστορικό βαρίδι

Χωρὶς περίσκεψιν, χωρὶς λύπην, χωρὶς αἰδώ μεγάλα κ’ ὑψηλὰ τριγύρω μου ἔκτισαν τείχη Καὶ κάθομαι καὶ ἀπελπίζομαι τώρα ἐδῶ. Ἄλλο δὲν σκέπτομαι: τὸν νοῦν μου τρώγει αὐτὴ ἡ τύχη• Διότι πράγματα πολλὰ ἔξω νὰ κάμω εἶχον Ἄ ὅταν ἔκτιζαν τὰ τείχη πῶς νὰ μὴν προσέξω Ἀλλὰ δὲν ἄκουσα ποτὲ κρότον κτιστῶν ἢ ἦχον. ἀνεπαισθήτως μ’ ἔκλεισαν ἀπὸ τὸν κόσμον ἔξω ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ

Ὁ νεοέλληνας δείχνει μία εὐλαβικὴ προσήλωση σὲ ὅλες τὶς ἐκφάνσεις τοῦ λαϊκοῦ του πολιτισμοῦ. Καὶ ἂν πρὸ τῆς Ἁλώσεως καὶ τοῦ 1821 αὐτή του ἡ προσήλωσή τὸν ἐγλύτωσε, ἀφ’ ἑνὸς ἀπὸ τὸν ἱστορικὸ ἀφανισμὸ πού θὰ ἐπέφερε ἡ δυτικὴ ἐπιρροὴ καὶ ἀφ’ ἑτέρου τὸν ἐβοήθησε νὰ βγεῖ πνευματικὰ ἀλώβητος ὑπὸ τὴν Ὀθωμανικὴ κυριαρχία, σήμερα ἡ ἴδια αὐτὴ προσήλωση ἐντός τῶν νέων δεδομένων παραγωγῆς καί ἐπιστήμης λειτουργεῖ ὡς ἱστορικὸ βαρίδι, μεταβάλλοντας τον ἀνεπαισθήτως σὲ ἁπλὸ χρηστικό ἐργαλεῖο τῆς διεθνοῦς πολιτικῆς.

 Φυσικὰ δὲν παραγνωρίζουμε τὴν καλλιτεχνικὴ ἀξία τῶν παληῶν ἑλληνικῶν ταινιῶν, τοῦ ρεμπέτικου ἢ τοῦ λαϊκοῦ τραγουδιοῦ, οὔτε τῆς ζωγραφικῆς τοῦ Θεόφιλου. Οὔτε ἀγνοοῦμε τὴν σημασία τῶν Ἀπομνημονευμάτων τοῦ Μακρυγιάννη,  ἂν καὶ αὐτὰ τὰ ἀντιμετωπίζουμε μὲ μεγάλη καχυποψία ὅπως καὶ τὸν δημιουργό τους. Αὐτὸ πού προσπαθοῦμε νὰ τονίσουμε σὲ αὐτὲς τὶς γραμμὲς δὲν εἶναι μία καταδίκη τῆς λαϊκῆς ψυχῆς, τῆς τέχνης πού παράγει καὶ τοῦ πῶς αὐτὴ ἐκφράζεται, ἀλλὰ τὸ πόσο προβληματικὸ καὶ δυσοίωνο εἶναι τὸ μέλλον ἑνὸς λαοῦ ὅταν δὲν ἔχει τίποτε ἄλλο πέραν αὐτῆς τῆς ἔκφρασης νὰ ἐπιδείξη. Δέν φτάνει πού εἴμαστε καταδικασμένοι νά εἰσάγουμε ὅλη τήν σύγχρονη τεχνολογία τῶν ΜΜΕ, ἀλλά καί ὅταν δέν ὑφιστάμεθα τήν ἄμεση προπαγάνδα τους, στήν καλύτερη τῶν περιπτώσεων τά χρησιμοποιοῦμε γιά νά ἀναδεύουμε τήν λαϊκή μας κουλτούρα. Εἶναι καί αὐτό μιά ἔμμεση προπαγάνδα παθητικότητος. Ἔργο ὅμως τοῦ λεγομένου πνευματικοῦ κόσμου πρέπει νὰ εἶναι ἡ ἀναγέννηση τοῦ λαϊκοῦ πνεύματος μὲ διεθνῆ, σύγχρονα ἐρεθίσματα. Διαφορετικά,  μπορεῖ ἡ « λαϊκὴ παράδοσή» μας νὰ μὴν σβήσει, νὰ γράφουμε τραγούδια γιά τόν στενό μας περίγυρο καὶ μυθιστορήματα γιά τίς ἀνθρώπινες σχέσεις, ἡ ἐκτός τῶν τειχῶν ἱστορική ἀδράνεια καί ἐξάρτησή μας  ὅμως θὰ παγιωθεῖ…Διότι, ἄλλο ἡ ἔκφραση τῆς ζωῆς καί ἄλλο ἡ προϋπόθεσή της.

Παλαιοντολογία

Πολλοί ἐξακολουθοῦν νά ἔχουν τήν πεποίθηση ὅτι ὅλα εἶναι λίγο πολύ ἐντάξει, ὅμως εἶναι ἀκόμα περισσότεροι αὐτοί ποῦ συμφωνοῦν. Αὐτό μπορεῖ ἐν μέρει νά ἐξηγηθεῖ ἀπό τό γεγονός ὅτι στήν καθημερινή ζωή τά μέλη κοινωνικῶν ὁμάδων κάνουν ὅ,τι οἱ ἄλλοι γύρω τους θεωροῦν “φυσιολογικό” καί “δικαιολογημένο” ἀνεξαρτήτως τοῦ τί εἶναι γιά τούς ἴδιους φυσιολογικό ὅταν εὐρίσκονται κατ’ ἰδίαν, ἐκτός ὁμάδων. Ἔτσι γιά παράδειγμα στίς κοινωνίες ὅπου ὑπάρχει ἐκτεταμένη διαφθορά ἀναπτύσσονται νοοτροπίες ποῦ δικαιολογοῦν καί ἐνθαρρύνουν τήν διαφθορά, ὥστε τελικῶς νά θεωρεῖται ἡ διαφθορά φυσιολογική ρουτίνα καί βεβαίως νά μήν ἐκλαμβάνεται ὡς ἀδίκημα.

Ὁ ἴσκιος τῆς Δύσης

Ἀρνόλδος Τόϋνμπη

Ἡ πολιτικὴ ἔννοια τοῦ « ἐθνικοῦ κράτους» εἶναι προϊόν της δυτικῆς σκέψης καὶ ἡ ἐφαρμογή της στοὺς χώρους στοὺς ὁποίους γεννήθηκε εἶχε θετικὰ ἀποτελέσματα γιὰ τὶς δυτικὲς κοινωνίες,  ἀφοῦ ἐλάμβανε ὑπ’ ὄψιν τὰ πολιτισμικά, κοινωνικά, τεχνολογικὰ καὶ παραγωγικά τους δεδομένα. Σὲ λαοὺς ὅμως τελείως διαφορετικῆς πολιτισμικῆς νοοτροπίας,  πού ἱστορικὰ ἔζησαν καὶ παρῆγαν σὲ περιβάλλοντα πολυεθνικότητας- ὅπως οἱ λαοὶ τῆς Ἐγγὺς καὶ τῆς Μέσης Ἀνατολῆς - ἀπέβη ὀλέθρια. Ἀλλὰ, σὺν τῷ χρόνω, ἀπέβη ὀλέθρια καὶ γιὰ τὴν Δύση, στὸν βαθμὸ πού αὐτὴ οὐδέποτε ἀπεκατέστησε κάποια γέφυρα πολιτισμικῆς ἐπικοινωνίας μαζὺ τους ἀλλὰ μιᾶς διαρκοῦς ἀντιπαλότητας. Ἀντιπαλότητας πού στὰ σημερινὰ, παγκοσμιοποιημένα - κυρίως λόγῳ τεχνολογίας -, προβλήματα ἀποβαίνει καταστροφική. Ἐξ ἴσου καταστροφική γιά κράτη φύσει πολυεθνικής σύστασης,  ὅπως αὐτά πού προέκυψαν ἀπό τήν διάλυση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, ἀποτελεῖ ἡ ἀνάληψη δυτικῶν θεσμῶν καί ἰδεολογικῶν έργαλείων, ὡς εἶδος μάλιστα ἀμύνης ἔναντι τῆς Δύσεως ( αὐτό γιά τούς ἑλληνόψυχους "πατριῶτες" ...). Στὸ «ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΝ ΖΗΤΗΜΑ» ΣΗΜΕΡΑ ( προσέχτε τὰ εἰσαγωγικά …) τοῦ Γερασίμου Κακλαμάνη – τοῦ ὁποίου ἀποσπάσματα ἔχουμε ἐδῶ παρουσιάσει - ἀναλύεται αὐτὴ ἡ ἀλληλεπίδραση.

Νοοτροπία καί τρόπος ζωῆς στήν μαζική δημοκρατία ( Παναγιώτης Κονδύλης )

Λήγοντος τοῦ ΙΙ παγκοσμίου πολέμου, καὶ ἀκολουθοῦντος τοῦ Ψυχροῦ, ἄμεσος στόχος τοῦ ἰδεολογικοῦ πολέμου  τῆς Δύσεως, καὶ καταπατητὴς τῶν «ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων» ὑπῆρξε ὁ κομμουνισμός. Ἀκολούθησαν τὰ κράτη τρομοκράτες, καὶ οἱ σύγχρονοι τριτοκοσμικοὶ «δικτάτορες», ὅταν ἀπὸ εὐπειθεῖς συνεργάτες τῶν ΗΠΑ ἀπεφάσισαν νὰ αὐτονομηθοῦν. Ἰδεολογικὴ νίκη τῆς Δύσεως ὑπῆρξε καὶ ἡ ἀποδοχὴ αὐτοῦ τοῦ προπαγανδιστικοῦ ὅρου, ὅσων ἀπὸ τὰ πρώην θύματά της ἐπέζησαν. Χῶρες πού ξεφορτώθηκαν τὸν ἀποικιοκρατικὸ ζυγὸ καί ἀνεξαρτητοποιήθηκαν, πασχίζουν νὰ σταθοῦν στὸ διεθνὲς σύστημα οἰκειοποιούμενες τὴν ἐπιχειρηματολογία περὶ « ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων» γιὰ λογαριασμό τους.

Στὸ κεφάλαιο ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΜΑΖΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ( ἀπό τό βιβλίο Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ τοῦ Παναγιώτη Κονδύλη), θὰ δοῦμε μέσῳ ποίου ἰδεολογικοῦ μηχανισμοῦ τὰ «ἀνθρώπινα δικαιώματα» λειτουργοῦν πλέον ὄχι στὸν διεθνῆ ἀνταγωνισμό,  ἀλλὰ καταλυτικά ἐντός τοῦ κοινωνικοῦ σώματος. Μὲ τὴν συνδρομὴ τῶν διεθνῶν παρατηρητηρίων καὶ τῶν χρησίμων ἠλιθίων τῆς συμβιβασμένης ἀριστερᾶς, πού ἀντί τοῦ ταξικοῦ της χαρακτῆρα προβάλλει τόν «πλουραλισμό τῶν ἀξιῶν». Ἔτσι οἱ διαφορὲς σὲ ὁποιοδήποτε πεδίο συμπεριφορᾶς καὶ νοοτροπίας ἰσοπεδώθηκαν. Τὰ ὅρια ἀνάμεσα σὲ δημόσιο καὶ ἰδιωτικό, ἄρρεν καὶ θῆλυ ἔγιναν σκοπίμως ἀσαφῆ. Ἡ καθωρισμένη ἀπὸ ἀξίες καί ἐλεγχόμενη ἀπό τόν Λόγο προσωπικότητα ὑπεχώρησε, γιὰ νὰ βγοῦν ἐπιτακτικὰ στὸ προσκήνιο οἱ ψυχικὲς ὁρμὲς  καὶ ὁ ἡδονισμός, ὡς θεμελιακὰ στοιχεῖα τῆς μαζικῆς καταναλωτικῆς δημοκρατίας.  

Δομικά γνωρίσματα τῆς μαζικῆς δημοκρατίας (Παναγιώτης Κονδύλης)

Ἡ συγκρότηση,ἡ διάρκεια μιᾶς κοινωνίας καί ἡ εὐτυχία τῶν μελῶν της εἶναι συνάρτηση τῆς ἰδεολογίας της. Χωρὶς αὐτὴν ἡ κοινωνικὴ ἔνταξη εἶναι ἀδύνατη, ὅταν ὅμως ὑπάρχει δίνει στὸν ἄνθρωπο πίστη καὶ ἱκανοποίηση γιὰ τὴν δημιουργικὴ συμμετοχή του στὸ κοινωνικὸ καὶ ἱστορικὸ ἔργο. Οἱ ἰδεολογικὲς ἀλλαγές πού συμβαίνουν σὲ περιόδους κοινωνικῶν ἀναταραχῶν εἶναι μία προσπάθεια κοινωνικῆς αὐτοσυντήρησης. Ἀνάλογος εἶναι καί ὁ ρόλος τῶν θρησκειῶν. Θεωρῶντας τὸν ἄνθρωπο ὡς παραγωγό ἱστορίας, καὶ ὄχι ἁπλῆ ροὴ ἐνστίκτων καὶ συναισθημάτων, δὲν μᾶς ἐνδιαφέρει ἡ φιλοσοφική ἤ  ἡ ἠθική ἀξιολόγηση τῶν ἰδεολογιῶν, ἀλλὰ ἡ ἀποτελεσματικότητά τους. Ἄρα οἱ ἰδεολογίες δὲν χωρίζονται σὲ καλὲς καὶ κακές, ἀληθινὲς ἢ ψεύτικες, ἀλλὰ σὲ ἀποτελεσματικὲς καὶ μὴ ὡς πρὸς τὴν κοινωνικὴ συνοχὴ καὶ τὴν ἀνθρώπινη εὐτυχία πού παρέχουν.
 

Θὰ παραθέσω δύο κεφάλαια ἀπὸ τὰ βιβλίο τοῦ Παναγιώτη Κονδύλη Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ. Στὴ σημερινὴ ἀνάρτηση ἀναλύονται τὰ 3 θεμελιώδη γνωρίσματα τῆς μαζικῆς δημοκρατίας ( καταμερισμὸς τῆς ἐργασίας, ἀτομικὸς κατακερματισμός, κοινωνικὴ κινητικότητα ) ἀπὸ τὴν ἄποψη τῆς λειτουργίας της μέσα στὸ κοινωνικὸ σύνολο, καὶ ἡ διαφοροποίησή της σὲ σχέση μὲ τὴν ἀρχικὴ μορφὴ τοῦ φιλελευθερισμοῦ. Στὸ ἑπόμενο κεφάλαιο παρουσιάζεται ἡ νοοτροπία καὶ ὁ τρόπος ζωῆς καὶ σκέψης στὴν μαζικὴ δημοκρατία, πῶς δηλαδὴ μετουσιώνεται ἡ ἰδεολογία τοῦ καταναλωτισμοῦ σὲ καθημερινὴ πράξη.

Ἀποθήκευσε τα δεδομένα σου

Τὸ συσσωρευμένο κερὶ στὸ αὐτὶ τῆς φάλαινας εἶναι ἕνα εἶδος ἀρχείου τῆς ἱστορίας τῆς ζωῆς της. Ἡ φάλαινα συσσωρεύει στρώματα κεριοῦ στὰ κανάλια τῶν αὐτιῶν της, πού διαχρονικὰ σχηματίζουν ὠτοασπίδες. Αὐτὲς οἱ κηρώδεις μῆτρες χρησιμοποιοῦνται γιὰ νὰ παράσχουν πληροφορίες γιὰ τὴν ἡλικία της, μὲ τὸν ἴδιο τρόπο πού ἡ καταμέτρηση τῶν δακτυλίων πού σχηματίζονται στὸν κορμὸ τῶν δέντρων μαρτυρᾶ τὴν ἡλικία τους. Στὸ κερὶ τῶν αὐτιῶν τῆς φάλαινας ἐπίσης καταγράφονται δεδομένα ὅπως τὰ ἐπίπεδά τοῦ ἄγχους πού βίωσε σὲ διάφορες περιόδους τῆς ζωῆς της, ἡ ἔκθεσή της σὲ χημικοὺς ρύπους, περιβαλλοντικὸ θόρυβο καὶ ψηλὲς θερμοκρασίες, καθὼς καὶ οἱ μεταναστευτικές της συνήθειες, καὶ ἄλλες λεπτομέρειες τοῦ βίου της.

Τὰ τηλέφωνά μας ἔχουν πιὰ γίνει βάσεις δεδομένων ἀφοῦ περιέχουν διευθύνσεις, τηλέφωνα, φωτογραφίες, ὀπτικὰ ἀρχεῖα ἀπὸ τὶς ζωές μας, ἀναμνήσεις, ἡμερολόγια, συναντήσεις, ἐπαγγελματικὰ ραντεβού, μηνύματα ἀγάπης καὶ μίσους, ὅλα ἕνα ψηφιακὸ ἀέρινο μίγμα, τὸ ὁποῖο ἐὰν "σβηστεῖ" μένουμε πιὰ ἀκαθοδήγητοι χωρὶς ἐπαφές, φωτογραφίες, ἱστορία.

Ἰδεολογίαι καί οὐτοπίαι ( τοῦ Εὐαγγέλου Λεμπέση )

1. Δύο ἐκ τῶν σημαντικωτέρων κοινωνικῶν «προορισμῶν» ( ἤ, ἐπιστημονικώτερον: λειτουργιῶν) τοῦ ἀσυναρτήτου καὶ ἀτύπου ἀθροίσματος τῶν ἐπιλέκτων, καὶ ἰδίως τῶν  διανοουμένων, εἶναι ἡ παραγωγὴ ἰδεολογιῶν καὶ οὐτοπιῶν. « Ἡ θεωρία τῆς ἰδεολογίας πραγματεύεται τὴν ἀποκάλυψιν ψευδῶν καὶ συγκαλύψεων κατὰ τὸ μᾶλλον ἤ ἧττον συνειδητῶν, προερχομένων ἐκ τῶν ἀνθρωπίνων κομματισμῶν καὶ ἰδιαιτέρως ἐκ τῶν πολιτικῶν κομμάτων» [1]. Πράγματι ἡ ἰδεολογία δὲν εἶναι βεβαίως ταυτόσημος μὲ τὴν ἰδέαν. Ἰδεολογία, ἐν πρώτοις, εἶναι ἡ ἐκλογίκευσις μίας ἰδέας πρὸς ἐπίτευξιν ἑνὸς συστήματος, ἑνὸς σκοποῦ. Δὲν εἶναι, ἑπομένως, « ἄδολος λογισμός», δὲν εἶναι ἐμπειρικῶς ἀδέσμευτος, ἄσκοπος, ἀμερόληπτος, ἀνιδιοτελής, ἀλλ' ἀνήκει εἴτε εἰς τὴν ἐκλογικευμένην ἀξιολογίαν (wertrational) εἴτε εἰς τὴν ἐκλογικευμένην σκοπιμότητα (zweckrational). Ὅ,τι δι’ ἕνα συγγραφέα εἶναι  ἰδέα, ὑπὸ τὴν ἔννοιαν τοῦ ἀδόλου λογισμοῦ, δύναται ν' ἀποβῆ ἰδεολογία διὰ μίαν κοινωνικὴν ὁμάδα ἤ διὰ μίαν κοινωνικὴν τάξιν ὑπὸ τὴν ἔννοιαν τῆς ὑπερασπίσεως συμφερόντων. Ἐκ τούτου ἕπεται ὅτι πάντοτε αἱ ἰδέαι δημιουργοῦνται ὑπὸ τῶν ἐπιλέκτων καὶ σχεδὸν πάντοτε, προσαρμοζόμεναι ἡ διαστρεφόμεναι, καταντοῦν ἰδεολογίαι. Τὰ παραδείγματα εἶναι ὄχι ἁπλῶς πολλά, ἀλλὰ σχεδὸν ὅλα. Ἡ ἀστικὴ ἰδεολογία κατεσκευάσθη ἐκ διαφόρων καὶ μεταξὺ των ἀσχέτων δοξασιῶν ἀπὸ θρησκείας, ἀπὸ φιλοσοφίας, ἀπὸ ἐπιστήμας καὶ ἀπὸ μυθιστορήματα. Πρὸς τοῦτο ἐχρησιμοποιήθη ἡ ἀρχαία Ἑλληνικὴ φιλοσοφία, ἡ ρωμαϊκὴ φιλοσοφία, ὁ καθολικισμός, ὁ προτεσταντισμός, ὁ ἰουδαϊσμός, αἱ φυσικαὶ ἐπιστῆμαι, αἱ θεωρίαι τῆς Ἀναγεννήσεως καὶ τοῦ Διαφωτισμοῦ κ.λπ. μὲ τὸν ἰδεολογικὸν σκοπὸν τῆς συγκαλύψεως ψευδῶν καὶ συμφερόντων τῆς ἰθυνούσης τάξεως, διὰ προσαρμογῶν, παραλείψεων, ἀποσιωπήσεων, παραπλανήσεων, διαστροφῶν ἤ, ἀντιθέτως, ἀποσπασματικῶν σφετερισμῶν τῶν ἰδεῶν αὐτονόμων καὶ ἀταξικῶν διανοουμένων.

Νανόκοσμος

Μεγάλωσα –ὅπως καὶ πολλοὶ συμμαθητές μου- μὲ τὴν πεποίθηση πὼς τὸ μόνο ποὺ κινεῖται μὲ μεγαλύτερη ταχύτητα ἀπὸ αὐτὴν τοῦ φωτὸς εἶναι τὸ κουτσομπολιό. Ἐὰν ὅμως οἱ παρατηρήσεις ποὺ ἀφοροῦν τὰ νετρίνος (ὑποατομικὰ σωματίδια ποὺ μποροῦν νὰ κινοῦνται μὲ ταχύτητα μεγαλύτερή του φωτὸς) ἀποδειχθοῦν ἀληθεῖς δὲν θὰ ἀνατραπεῖ μόνο ἡ θεωρία τοῦ Einstein, ἀλλὰ θὰ ἐπέλθει μία τεράστια ἀλλαγὴ στὸν τρόπο κατανόησης τῆς ζωῆς. Τὰ σενάρια ἐπιστημονικῆς φαντασίας θὰ γίνουν σενάρια ἐπιστημονικῆς πραγματικότητας, καὶ θὰ πάψουμε πιὰ νὰ θεωροῦμε παράδοξο τὸ ἀποτέλεσμα νὰ προηγεῖται τῆς αἰτίας του. 

Συλλογική συνείδηση καί αὐτονομία

Τὰ κοινωνικὰ ἔντομα -μυρμήγκια, μέλισσες, τερμίτες, καὶ σφῆκες- χρησιμοποιώντας περίπλοκη συλλογικὴ νοημοσύνη καὶ χωρὶς τὴν παρέμβαση κεντρικοῦ ἐλέγχου, κατανέμουν ἴση ἐργασία σὲ καθένα μέλος ὁλόκληρου τοῦ σμήνους, ἐπιτυγχάνοντας ἔτσι ἀγαστὴ συνεργασία προκειμένου νὰ ὁλοκληρώσουν σύνθετους, δύσκολους στόχους, τοὺς ὁποίους τὸ καθένα μέλος μόνο του δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιτύχει, ὅπως ἡ ἀνεύρεση τροφῆς καὶ ἡ ἀντιμετώπιση ἐξωτερικῶν κινδύνων. Ἡ ἀπουσία κεντρικοῦ ἐλέγχου ἢ ἀλλοιῶς αὐτοδιοίκηση ἀναφέρεται σὲ μιὰ συλλογικὴ συμπεριφορὰ ποὺ δὲν εἶναι ρητὰ προγραμματισμένη γιὰ καθένα ἐπιμέρους μέλος τοῦ σμήνους, ἀλλὰ προκύπτει ἀπὸ πολυάριθμες ἀλληλεπιδράσεις μεταξὺ τῶν μελῶν, ποὺ ἀκολουθοῦν ἁπλοὺς μεμονωμένους κανόνες ποὺ ἐκτελοῦνται βάσει τοπικὰ διαθέσιμων πληροφοριῶν. Σ’ αὐτὸ τὸ αὐτοδιοικούμενο σύστημα, ἐνῷ κανένα μέλος δὲν γνωρίζει ὅλες τὶς πιθανὲς ἐναλλακτικὲς λύσεις, καὶ κανένα μέλος δὲν κατέχει μία λύση σχεδιασμένη μὲ σαφήνεια, ὅλα τὰ μέλη μαζὶ ἔρχονται ‘ἀσυναίσθητα’ σὲ συμφωνία.

Ἡ ἀγάπη ὅπως ἐκφράζεται ἀπὸ δυὸ ξεροκόμματα ψωμὶ

“Καθώς ἡ ζωγραφική τοῦ πίνακα μὲ τὸ ψωμὶ βρισκόταν σὲ ἐξέλιξη ἡ Gala κι ἐγὼ συνηθίζαμε νὰ παίζουμε κάθε ἀπόγευμα σκάκι. Προσπαθοῦσα νὰ κάνω τὴν ἐπιφάνεια πάνω στὴν ὁποία βρίσκονταν τὰ ξεροκόμματα τοῦ ψωμιοῦ ὅσο πιὸ ἁπαλὴ γινόταν. Συνήθως ὑπῆρχαν διάσπαρτα πράγματα παντοῦ, στὸ πάτωμα γιὰ παράδειγμα βρίσκονταν πολλὰ σκόρπια πιόνια σκακιοῦ. Μιὰ μέρα, καθὼς προσπαθοῦσα νὰ τὰ βάλω μέσα στὸ κουτί, ἕνα ἔπεσε στὸ μέσον του ἡμιτελοῦς ἔργου τῆς ἀκίνητης ζωῆς. Μετὰ ἀπ΄αὐτὸ ἔπρεπε νὰ βροῦμε ἄλλο σὲτ γιὰ νὰ συνεχίσουμε τὸ παιχνίδι μας, καθὼς χρησιμοποιοῦσα τὸ πεσμένο πιόνι σὰν μοντέλο γιὰ τὸν πίνακα καὶ δὲν ἄφηνα κανένα νὰ τὸ πειράξει."

Γιὰ μία ἰδιοφυΐα σὰν τὸν Salvador Dali ἡ προσθήκη ἐπικῆς διάστασης στὰ πιὸ συνηθισμένα καθημερινὰ πράγματα εἶναι διαδικασία ἁπλή. Δυὸ φέτες ξερὸ ψωμί, τυχαία διάσπαρτα ψίχουλα κι ἕνα πιόνι τοῦ σκακιοῦ. Ὅπως ἔχει ἐξηγήσει ὁ ἴδιος, ὁ στόχος τῆς παρουσίας τοῦ ψωμιοῦ στὶς ἐργασίες του εἶναι νὰ πετύχει τὴν ἀπεικόνιση τῆς ἀκινησίας ἑνὸς ἀντικειμένου πρὶν ἀπὸ τὴν ἔκρηξή του.

Τὸ Χριστινάκι κάθησε ἀναπαυτικὰ κάτω ἀπὸ τὸν πίνακα τοῦ Dali ποὺ εἶχε στὸ σαλόνι της καὶ ἄρχισε μὲ τὴ βραχνὴ φωνή της νὰ μὲ διαβάζει φωναχτὰ ἀποσπάσματα ἀπὸ τίς σημειώσεις της:

Ἡ κλωνοποίηση τοῦ καφενόβιου

Γιὰ ἑκατοντάδες χρόνια, ὅπως ἐπιβεβαιώνει σημερινὸ δημοσίευμα τοῦ περιοδικοῦ Science, [Gibbons A. Tiny time machines revisit ancient life, Science, 330 (2010) 1616], οἱ ἄνθρωποι ποὺ μελετοῦν τὴ ζωὴ στὴν ἀρχαιότητα στηρίζονται στὴ συλλογὴ στοιχείων ἀπὸ τὶς πέτρες καὶ τὰ ὀστά γιὰ νὰ ἐξάγουν συμπεράσματα γιὰ τὸ πὼς ἔμοιαζαν τὰ πλάσματα ποὺ περπάτησαν πάνω στὴ γῆ ἑκατομμύρια χρόνια πρὶν καὶ ἔχουν πλέον ἐκλείψει. Τὴν προηγούμενη δεκαετία, οἱ ἀνιχνεύσεις μὲ ἰσχυρὲς ἀκτίνες X καὶ ἡ χρήση τρισδιάστατων ὑπολογιστικῶν προτύπων, διευκόλυναν τὴν ἀνάλυση ὀστῶν, δοντιῶν, καὶ κελύφων. Ἕνα νέο εἶδος ἀνάλυσης ἦρθε ἀργότερα νὰ προστεθεῖ, ποὺ εἶναι ἱκανὸ νὰ ἀποκαλύπτει ἀνατομικὲς προσαρμογές, ποὺ τὰ ἁπλὰ σκελετικὰ στοιχεῖα δὲν μποροῦσαν νὰ παράσχουν καὶ ἐπιτάχυνε τὶς μελέτες τῆς ζωῆς στὴν ἀρχαιότητα.

Ὁ Νίτσε ὡς κριτικός τῆς κοινωνίας τοῦ χρήματος καί τοῦ κράτους

Τό παρακάτω ἄρθρο προέρχεται ἀπό τό ἱστολόγιο τοῦ Σπύρου Κουτρούλη(http://www.koutroulis-spyros.blogspot.com/)Μέ ἔντονα πλάγια γράμματα εἶναι τά ἀποσπάσματα ἀπό τό ἔργο τοῦ Νίτσε ἤ ἀπόψεις ἄλλων γιά τόν ἴδιο καί τό ἔργο του, γιά τά ὁποῖα ὑπάρχει ἐκτενής κατάλογος παραπομπῶν στό προαναφερθέν ἱστολόγιο.



Ὁ Νίτσε ὡς κριτικός τῆς κοινωνίας τοῦ χρήματος καὶ τοῦ κράτους

«Ὁ ἐκδικητικὸς τὸν λέει Νόμο,
κι ὁ τρελὸς Παιχνίδι,
Ἐπιτακτικὸ, τὸ Παιχνίδι τοῦ κόσμου,
Ἀναδύει τὸ ὂν καὶ τὴν ἐπίφαση»
Φ.ΝΙΤΣΕ

Ὁ τρόπος ποὺ ἀντιμετωπίζει ὁ Φ.Νίτσε τὴν ἀστικὴ κοινωνία, τὴν κοινωνία ποὺ θέτει ὡς ἀξιακὴ προτεραιότητα τὸ χρῆμα, καθορίζεται ἀπὸ τὴν ποιητικότητα τῆς γραφῆς του καὶ τὴν ἀπουσία συστηματικότητας στὴν σκέψη του.

Ἂν ἀναμένουμε ἀπ’ αὐτὸν τὶς ἐκτενεῖς ἀναλύσεις τῆς ἀστικῆς κοινωνίας, ποὺ συνδυάζουν διαφορετικοὺς ἐπιστημονικοὺς χώρους (ὅπως οἰκονομία, δίκαιο, ἱστορία,φιλοσοφία καὶ συχνὰ θεολογία ), σὰν αὐτὲς ποὺ συναντοῦμε στὰ ἔργα τοῦ Μὰρξ ἢ τοῦ Μ.Βέμπερ, θὰ ἀπογοητευτοῦμε. Ὁ λόγος τοῦ Νίτσε, ὑπαινικτικὸς ἢ ἀποφθεγματικὸς, περισσότερο χρησιμεύει ὡς ἔναρξη παρὰ ὡς κλείσιμο συζητήσεων. Ἡ κριτικὴ του κατευθύνεται πρὸς τὶς ἀξίες, ἀποθεμελιώνοντας τὶς ἀξιακὲς προυποθέσεις τοῦ πρώϊμου καπιταλισμοῦ, ἰδιαίτερα δὲ τὴν ἐγκόσμια ἀσκητική του δυτικοῦ χριστιανισμοῦ.

Τhe DNA software builds its own hardware

Οἱ ἐρευνητικὲς προσπάθειες τῶν τελευταίων χρόνων ἔχουν ἐπικεντρωθεῖ στὸ νὰ γίνουν κατανοητὲς οἱ πληροφορίες ποὺ ἔχουν συλλεγεῖ μὲ τὴν ἀποκωδικοποίηση γονιδιωμάτων πολλῶν ὀργανισμῶν. Γιὰ τὴν ἐξυπηρέτηση αὐτοῦ του σκοποῦ ἔχουν δημιουργηθεῖ πολυάριθμα ὑπολογιστικὰ καὶ πειραματικὰ μοντέλα. Ὅμως ἡ λεπτομερὴς γνώση τῆς λειτουργίας τῶν γονιδιωμάτων ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι πολὺ περιορισμένη. Γιὰ κανένα κυτταρικὸ σύστημα δὲν ἔχει γίνει δυνατὴ ἡ κατανόηση τοῦ βιολογικοῦ ρόλου ὅλων τῶν γονιδίων ποὺ ἐκφράζονται ἀπὸ τὸ γονιδίωμά τους. Δὲν εἶναι γνωστὸ ἀκόμα καὶ γιὰ τὰ ἁπλὰ βακτηριακὰ κύτταρα, ἐὰν τὰ χρωμοσώματά τους περιέχουν ὁλόκληρο τὸ γενετικό τους ρεπερτόριο. Ἀκόμα καὶ στὴν περίπτωση ποὺ αὐτὸ συμβαίνει δὲν εἶναι γνωστὸ ἐὰν θὰ ἦταν δυνατὴ ἡ ἀναπαραγωγὴ μὲ χημικὴ σύνθεση ἑνὸς πλήρους γενετικοῦ συστήματος μὲ μόνο ἀρχικὸ στοιχεῖο ἀποθηκευμένες ψηφιακὲς πληροφορίες γιὰ τὴν ἀλληλουχία DNA σὲ ἕναν ὑπολογιστή.