Ὁ ὀρθὸς λόγος ὑπὸ ( προοδευτικὸ) διωγμὸ...

Ἀριστερὰ ἕνα ζωντανὸ παράδειγμα ἁρμονικῆς συνύπαρξης πίστεως καὶ ὀρθοῦ λόγου.  Δεξιὰ ἡ κλασσικὴ περίπτωση τοῦ πῶς ἡ " ἐλευθερία τῆς ἔκφρασης" μεταπίπτει σὲ σκοταδισμὸ, ὅταν λειτουργεῖ ὡς σημαία εὐκαιρίας.

«Πρόσφατα πέθανε ἕνας διακεκριμένος ἀστροφυσικός, ὁ Στῆβεν Χόκινγκ. Ἔσβησε κι αὐτὸς ὅπως τόσοι ἄλλοι. Θαμπωμένος ἀπὸ τά ἐπιστημονικά του ἐπιτεύγματα, γεμάτος ἔπαρση καὶ ἀλαζονεία ἰσχυριζόταν ὅτι δὲν χρειάστηκε τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ, γιὰ νὰ δημιουργήσει τὸ σύμπαν, ἀλλὰ ἔγινε μόνο μὲ τὴν δύναμη τῶν νόμων τῆς φύσης. Ὁ Θεὸς ἀποσύρθηκε ἀπὸ τὸ σύμπαν καὶ τὸν ἄνθρωπο καὶ ὡς ἐκ τούτου ἡ μεταθανάτια ζωὴ εἶναι ἕνα παραμύθι. Βέβαια αὐτὸς καὶ ὅσοι τὸν ἀκολουθοῦν ξεχνᾶνε ὅτι ὑπάρχουμε, ἐπειδὴ ὑπάρχει ὁ Θεός. Ζοῦμε, γιατί τὸ θέλει Ἐκεῖνος. Ἡ ἀναπνοὴ μας εἶναι στὰ χέρια Του. Ὅσοι, λοιπόν, σκοτώνουν τὸν Θεὸ στὸν οὐρανό, ἀφήνουν τὸν ἄνθρωπο στὴ γῆ ὀρφανό, μόνο του καὶ ἀπελπισμένο στὶς ὀδύνες καὶ τά ἀδιέξοδά του». (Μητροπολίτης Κηφισιᾶς Κύριλλος,  πηγὴ )

Ὁ κ. Παπαδημούλης, μαζὺ καὶ ἡ «ἀριστερὰ» τῶν πάσης φύσεως κινημάτων καὶ συλλογικοτήτων, σπρωγμένοι ἀπὸ τὴν ἰδεολογικὴ χρεωκοπία τους ( λίγο τὄχεις νὰ δηλώνεις ἀνεξίθρησκος -ἄθεος καὶ τὴν ἴδια στιγμὴ νὰ προσκυνᾶς νυχθημερὸν τὸ ἱερατεῖο τῶν Βρυξελλῶν ὡς θρησκόληπτος;), ἐξεμάνησαν διαδικτυακῶς μὲ τὰ παραπάνω καὶ, ταράζοντας τὸν ὕπνο τοῦ Βολταίρου, ἔβγαλαν ἀπὸ τὸ συρτάρι τὴν "'ἐλευθερία τῆς ἔκφρασης" ὡς σημαία εὐκαιρίας ( ἐδῶ ), συνοδευόμενη ἀπὸ τὴν γνωστὴ συνταγὴ σπίλωσης, ποὺ ἐφαρμόστηκε καὶ γιὰ τὴν παρουσία τοῦ Μίκη Θεοδωράκη στὸ Σύνταγμα. Ὁ μητροπολίτης Κηφισιᾶς Κύριλλος ἀναγκάστηκε μὲ νέα του δήλωσι νὰ διευκρινίσει, μὲ νηφαλιότητα, τὰ αὐτονόητα…

«Ὁ Στίβεν Χώκινγκ ὑπῆρξε ἕνας λαμπρὸς ἐπιστήμονας, ὁ ὁποῖος μὲ τὶς θεωρίες καὶ τὶς ἐπιστημονικές του ἀνακαλύψεις ἔφερε τὴν ἀνθρωπότητα πιὸ κοντὰ στὸ νὰ κατανοήσει τὸ ἄπειρο σύμπαν, ποὺ μὲ σοφία δημιούργησε ὁ Πατέρας καὶ Δημιουργός μας.

Ἀτυχῶς, ὁ εὐφυὴς αὐτὸς ἐπιστήμονας, ποὺ μὲ τόση ἐπιτυχία κατανόησε τὸ δημιούργημα, δὲν κατόρθωσε νὰ δεῖ τὸν Δημιουργό. Ὁ ἴδιος δήλωνε ἄθεος. Αὐτό, ὅμως, δὲν ἦταν μιὰ ἐπιστημονικὴ ἀνακάλυψη, ἀλλὰ οἱ προσωπικές του θέσεις.

Τὸ ὅτι ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς δὲν κατόρθωσε νὰ «δεῖ» τὸν Θεὸ δὲν σημαίνει πὼς δὲν ὑπάρχει ἢ πὼς ἐμεῖς δὲν τὸν βλέπουμε. Πλέον ὁ ἴδιος, ποὺ ἤδη βρίσκεται ἐνώπιόν του Μεγάλου Κριτῆ, θὰ ἔχει διαπιστώσει τὸ λάθος του.

Ὅπως κάθε καλοπροαίρετος ἀναγνώστης μὲ εὐκολία μπορεῖ νὰ διαπιστώσει, στὴν ἐγκύκλιό μας, μὲ τὴν εὐκαιρία τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου μας, οὔτε ἐπιτιθέμεθα, οὔτε ἀφορίζουμε, οὔτε ἀντιπαρατιθέμεθα μὲ τὸν Χώκινγκ. Ἀντιθέτως, χρησιμοποιοῦμε τὸ παράδειγμά του γιὰ νὰ ὑπενθυμίσουμε πὼς «ὅσοι σκοτώνουν τὸν Θεὸ στὸν οὐρανό, ἀφήνουν τὸν ἄνθρωπο ὀρφανὸ στὴ γῆ».

Ὁ Χώκινγκ ὑπερασπίστηκε τὴν ἀθεΐα του. Ἐμεῖς ὑπερασπιζόμαστε τὴν πίστη μας. Ἦταν δικαίωμά του καὶ εἶναι δικαίωμά μας. Ὅλα τά ὑπόλοιπα εἶναι ὑπερβολὲς καὶ ξεκάθαρες προσπάθειες γιὰ τὴ δημιουργία ἐντυπώσεων».( πηγὴ )

«Μικρόκοσμος» Ναζὶμ Χικμὲτ, Θάνος Μικρούτσικος, Μαρία Δημητριάδη.Ἄν κρίνω ἀπὸ τὸ σκεπτικὸ τοῦ κ. Παπαδημούλη, τὸ ἇσμα κάλλιστα μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ - ὑπὸ τὴν εὐρεῖα ἔννοια - σκοταδιστικὸ. Ἐν τέλει ὅλα ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὶς βουλὲς τῆς Ε.Ε....

Δὲν θὰ σταθοῦμε στὴν ἀξία τοῦ ἐπιστημονικοῦ ἔργου τοῦ ἀστροφυσικοῦ. Αὐτὸ εἶναι κάτι ποὺ θὰ τὸ ἀποτιμήσει ἡ ἱστορία, καὶ ὡς ἐκ τούτου θεωροῦμε μελόδραμα τύπου Μάρθας Βούρτση, ὅπως καὶ δεῖγμα λαϊκισμοῦ καὶ ἐντυπωσιασμοῦ τὸν ἐνταφιασμὸ του δὶπλα στὸν Ἰσαάκ Νεύτωνα καὶ τὸν Κάρολο Δαρβῖνο. Περισσότερο θὰ σταθοῦμε στὴν περὶ ἀθεΐας τοποθέτησή του, ἡ ὁποία ἀναπαρήχθη ὡς ἐπιστημονικὸ θέσφατο, ὄχι μόνον ἀπὸ ἀδαεῖς ὡς πρὸς τὴν ἀστροφυσικὴ, ἀλλὰ καὶ παντελῶς ἄσχετους μὲ τὴν γυμνασιακοῦ ἐπιπέδου φυσικὴ.

Προσυπογράφουμε, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ μέχρι τὸ τέλος, τὶς δύο δηλώσεις τοῦ Μητροπολίτη Κηφισιᾶς, μὲ ἀφορμὴ τὸν θάνατο τοῦ Χῶκινγκ. Δὲν μποροῦμε φυσικὰ νὰ γνωρίζουμε τὶ κατάλαβε διαβάζοντάς τις ὁ κ. Παπαδημούλης, ὁ ὁποῖος τὶς χαρακτἠρισε ὡς ἀφορισμοὺς. Ὁ κ. Παπαδημούλης καὶ οἱ λοιποὶ γκαουλάϊτερ τῶν «ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων» συχνὰ καὶ τεχνηέντως διαστρεβλώνουν τὴν δημόσια ἔκφραση θρησκευτικῆς πίστης, τὴν λασπώνουν καὶ μᾶς τὴν σερβίρουν ὡς σκοταδισμὸ. Κατ’ αὐτοὺς, ἐπειδὴ τυχαίνει ὁ γάϊδαρος νὰ πληκτρολογεῖ εὐρωπαϊκὰ δικαιοῦται νὰ ἀποκαλεῖ τὸν πετεινὸ κεφάλα…Σὲ αὐτὰ τὰ «τετράποδα», εἴτε ἔχουν τὴν μορφὴ εὐρωβουλευτῆ, εἴτε εἶναι καριερίστες μὲ τὸ προσωπεῖο τῆς προόδου, τὰ ὁποῖα ἐξ ἰδίων κρίνοντα, φαντασιώνονται ἀφορισμοὺς γιὰ νὰ λασπώσουν τὴν ἀντίθετη ἄποψη ὥστε νὰ ἐπιπλεύσει ἐπὶ τῆς λάσπης ἡ δικὴ τους σὰν φελὸς, θὰ ἀφιερώσουμε ἕνα ἀπὸσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Γερασίμου Κακλαμάνη ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ, ἀφοῦ πρῶτα κάνουμε κάποιες πρόχειρες ἐπισημάνσεις,

Καὶ ὁ θρησκευόμενος καὶ ὁ ἄθεος πιστεύουν ἀμφότεροι. Διαφοροποιοῦνται ὡς πρὸς τὸ περιεχόμενο τῆς πίστης, ἀλλὰ ὄχι ὡς πρὸς τὴν μορφὴ της. Ὁ πρῶτος πιστεύει στὸν Θεὸ, ὁ δεύτερος στὸν μὴ - Θεὸ. Στὸν πρῶτο ἡ πίστη ἔχει θετικὸ περιεχόμενο, στὸν δεύτερο ἀρνητικὸ. Μποροῦν κάλλιστα νὰ ὑπάρξουν, σὲ προσωπικὸ ἐπὶπεδο εἶναι ἐξ ἴσου ἀποδεκτοὶ, ἀρκεῖ νὰ ἔχουν τὴν σοβαρότητα καὶ τὴν εἰλικρίνεια ἑνὸς ὀρθοδόξου ὅπως ὁ μητροπολίτης Κηφισιᾶς, ἤ ἑνὸς ἀθέου ὅπως ὁ Βασίλης Ραφαηλίδης. Οἱ συζητήσεις τοῦ παρελθόντος μεταξὺ τοῦ παπα Γιώργη Μεταλληνοῦ καὶ τοῦ μακαρίτη Βασίλη Ραφαηλίδη ἀποτελοῦν κόσμημα ἀλληλοσεβασμοῦ, στὸν ὁποῖο δὲν συμβάλλει ὁ φανατισμὸς καὶ ἡ ἐχθρότητα ποὺ ἀποπνέει ὁ λόγος τοῦ κάθε Παπαδημούλη.  

Ὀργανωμένες ὅμως κοινωνίες χωρὶς θρησκεία εἶναι ἀδύνατον νὰ ὑπάρξουν. Διὸτι οἱ θρησκεῖες, πέραν ἀπὸ τὸν ξεχωριστὸ Θεὸ ποὺ ἡ κάθε μιὰ ὑπηρετεῖ πρεσβεύουν κάποιες κοινωνικὲς ἀρχές. Αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ ἀμφισβητηθεῖ ἀπὸ ἕναν καλόπιστο συζητητὴ, εἴτε θρησκεύεται εἴτε εἶναι ἄθεος. Ἄν ἀμφισβητηθεῖ θὰ ἀμφισβητηθεῖ ἀπὸ παπαγαλάκια ἤ κλακαδὸρους τῆς «προόδου».

Οἱ σύγχρονες ἰδεολογίες παρουσιάζονται ὡς βῆμα προόδου ἐπειδὴ ἕπονται χρονικὰ τῶν θρησκειῶν. Διαφέρουν στὸ ὅτι εἶναι θρησκεῖες ἀκρωτηριασμένες, ὑλοποιῶντας μέσῳ τῶν ἰδεολογημάτων τῶν «ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων», τῆς " ἐλευθερίας", τοῦ " ἔθνους", τῆς "ἀταξικῆς κοινωνίας" κ.λπ, κοινωνίες χειρότερες ἀπὸ ζοῦγκλες, ἀφοῦ ἡ  Φύση χάνει πιὰ τὸν κεντρικὸ της ρόλο καὶ ἀπὸ σημεῖο ἀναφορᾶς μετατρέπεται σὲ ὑποψήφιο λάφυρο. Λειτουργοῦν ἐρήμην τοῦ Πνεύματος, τὸ ὁποῖον πλέον ὑποβιβάζεται σὲ καθαρὰ προσωπικὴ καὶ ἐγκεφαλικὴ ὑπόθεση δημιουργῶντας μικροὺς ἐγωκεντρικοὺς, ἀπομονωμένους μεταξὺ τους ἐπεκτατικοὺς «θεοὺς», ὑποταγμένους στοὺς ἑκάστοτε ρυθμοὺς παραγωγῆς καὶ κατανάλωσης. Σὲ αὐτὸ τὸ πλαίσιο ἀνάπτυξης δεικτῶν εἶναι ἐνταγμένος καὶ ὁ ρόλος τοῦ ἀποπνευματοποιημένου ἐπιστήμονα, μιᾶς ἀτέρμονος ἐξειδίκευσης σὲ κάθε τομέα. Τὴν στιγμὴ ποὺ οἱ χειρουργοὶ τῶν ἄνω καὶ κάτω ἄκρων ἀποτελοῦν πλέον ξεχωριστὲς εἰδικότητες, ὁ ἐπιστήμων ξεχύνεται – στὸ ὄνομα μιᾶς ἀλαζονικῆς καὶ κενῆς ἐλευθερίας …- νὰ κατακτήση τὴν ἀπόλυτη Γνώση.

Ὀφείλουμε νὰ ξεκαθαρίσουμε τὸ ἑξῆς. Εἶναι τελείως παραπλανητικὸ - ἤ δηλωτικὸ βαθειᾶς ἄγνοιας - ὅτι ὁ χῶρος τῆς ἐπιστὴμης δὲν ἔχει σχέση μὲ τὴν πίστη. Διὸτι ἐπιστήμη χωρὶς ἀξιώματα εἶναι ἀδύνατη.  Ἀξίωμα εἶναι μιὰ πρόταση τὴν ὁποία ἀποφασίζουμε νὰ δεχόμαστε ὡς ἀληθῆ, τὴν πιστεύομε ὡς ἀληθῆ, χωρὶς νὰ τὴν ἀποδεικνύουμε. Ἀξιωματικὲς εἶναι οἱ παραδοχὲς τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων φιλοσόφων στὴν προσπάθειὰ τους νὰ ἑρμηνεύσουν τὸν κόσμο. Στὴν σύγχρονη φυσικὴ ὑπάρχουν οἱ ἀρχὲς τῆς διατήρησης τῆς ἐνέργειας καὶ τοῦ ἠλεκτρικοῦ φορτίου, οἱ ὁποῖες δὲν άποδεικνύονται. Τὸ ἴδιο καὶ τὰ θερμοδυναμικὰ ἀξιώματα. Τὸ ὅτι ἡ ταχύτητα τοῦ φωτὸς στὸ κενὸ εἶναι σταθερὴ καὶ δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν κίνηση τῆς φωτεινῆς πηγῆς καὶ τοῦ παρατηρητῆ, ἤ ὅτι οἱ νόμοι τῆς φυσικῆς εἶναι σὲ ὅλα τὰ ἀδρανειακὰ συστήματα ἴδιοι. Στὰ μαθηματικὰ ἔχουμε τὰ ἀξιώματα τῆς θεωρίας τῶν ἀριθμῶν. Κάθε μιὰ ἀπὸ τὶς ὑπάρχουσες γεωμετρίες – Εὐκλείδεια, Riemann, Lobatsefsky κ.ἄ. – στηρίζεται στὀ δικὸ της σύνολο ἀξιωμάτων, ἀντιτιθέμενων μεταξύ τους ἀλλὰ ὑπαρκτῶν ὡς ἀξιωμάτων.

Δὲν εἶναι ὅμως μόνο, ὅτι ἡ ἐπιστήμη θεμελιώνεται στὰ ἀξιώματα, ἄρα προϋποθέτει τὴν πίστη. Σὲ ἀτομικὸ ἐπίπεδο κάθε ἐπιστήμων, λόγῳ τῆς περιορισμένης διάρκειας τῆς ζωῆς του, εἶναι ἀναγκασμένος σὲ μεγάλο βαθμὸ νὰ ἀποδέχεται χωρὶς ἔρευνα τὀ ἐπιστημονικὸ ἔργο καὶ τὰ πορίσματα τῶν προκατόχων του, δηλαδὴ νὰ τὰ πιστεύει. Ἀλλιῶς θὰ ἦταν ὑποχρεωμένος νὰ ζήσῃ τὀ σύνολο τῶν ζωῶν τους γιὰ νὰ τὰ ἀνακαλύψῃ.

Κατὰ τὴν ἄποψή μας, ὁ διαχωρισμὸς πίστης καὶ ὀρθοῦ λόγου εἶναι ψευτοδίλημμα κατασκευασμένο, ποὺ προωθεῖται εἴτε μὲ τὸ ἀποπροσανατολιστικὸ καὶ λαϊκότροπο "...πίστευε καὶ μὴ ἐρεύνα...", εἴτε ὡς τρόπος σκέψης ποὺ διαχωρίζει τὴν θρησκεία ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη ἐπιτιθέμενος στὴν πρώτη καὶ ὑμνολογῶντας  ὡς θεοῦσα τῆς γειτονιᾶς τὴν δεύτερη. Χαρακτηριστικὸς ἐκπρόσωπος αὐτῆς τῆς σχολῆς ὁ Ρίτσαρντ Ντῶκινς, συγγραφέας τοῦ βιβλίου μὲ τὸν βαρύγδουπο τίτλο " Ἡ περὶ Θεοῦ αὐταπάτη". Ἐν τέλει ἡ δυτικὴ ἐπιστήμη δὲν εἶναι τίποτε περισσότερο καὶ τίποτε λιγώτερο ἀπὸ μία ἀπὸ τὶς πολλὲς μεθόδους γνώσης, τὰ ὅρια τῆς ὁποίας ὅμως εἶναι ἀπαραβίαστα. Διότι τὸ τελικὸ χτύπημα, ὅτι ἡ ἀποπνευματοποιημένη ἐπιστήμη δὲν εἶναι πανάκεια, ἀλλὰ μέσα στὸ κυνήγι τῆς γνώσης τῶν πάντων πατάει ἀπότομα τὸ φρένο, τὸ ἔδωσε ἡ ἴδια ἡ κβαντικὴ θεωρία διατυπώνοντας μέσῳ τοῦ Χάϊζενμπεργκ τὴν Ἀρχὴ τῆς Ἀπροσδιοριστίας, ἤ ἀλλιῶς Ἀρχὴ τῆς Ἀβεβαιότητος. Καὶ μάλιστα ὑπὸ μορφὴν ἀξιώματος. Συνεπῶς ἄν οἱ ἀπόψεις τοῦ Χῶκινγκ ἤ τοῦ Ντῶκινς, περὶ ὕπαρξης ἤ μὴ Θεοῦ ἰδωθοῦν ὡς ἁπλὲς προσωπικὲς ἀπόψεις, καὶ σεβαστὲς εἶναι καὶ ἀφορμὴ γιὰ συζήτησι. Ἄν ὅμως ἐπιχειρηθῆ νὰ παρουσιασθοῦν ὡς ἐπιστημονικὸ ἀπόσταγμα εἶναι ἀπόψεις κατ’ εὐθεῖαν γιὰ τὸν σκουπιδοντενεκὲ. 

 Τὸ παρακάτω ἀπόσπασμα ἀποσαφηνίζει τὴν σύγχυση ποὺ προκαλεῖται ἀπὸ τὴν ἀναπόφευκτη παρουσία τῶν προσωπικῶν δοξασιῶν τῶν ἐπιστημόνων στὴν παρουσίαση τοῦ ἔργου τους, ἀναλύοντας τὶς περιπτώσεις τῶν κορυφαίων ἐπιστημόνων Λάϊμπνιτς καὶ Μάρξ.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ( 1977 - σελ. 55-61)

( Γερασίμου Κακλαμάνη )

Εἶ­ναι σκό­πι­μο νὰ ση­μει­ω­θῆ ἐ­δῶ ὅ­τι ὁ ἐ­πι­στη­μο­νι­κὸς πυ­ρῆ­νας μι­ᾶς θε­ω­ρί­ας βγαί­νει συ­νή­θως μέ­σα ἀ­πὸ ἕναν ὠ­κε­α­νὸ συγ­χύ­σε­ων καὶ πλα­νῶν, ὅ­πως ἀ­κρι­βῶς βγαίνει καὶ τὸ χρυ­σά­φι ἀ­πὸ τὴν Γῆ μα­ζὶ μὲ τὴν λά­σπη του. Ὅπως ἡ κα­το­πι­νὴ κατερ­γα­σί­α κα­θα­ρί­ζει τὸ μέ­ταλ­λο, ἔ­τσι καὶ ὁ χρό­νος ἀ­πο­σα­φη­νί­ζει τὸ ἐπιστη­μο­νι­κῶς ἀ­δι­αμ­φι­σβή­τη­το πο­σο­στὸ μι­ᾶς θε­ω­ρί­ας. Τοῦ­το ση­μαί­νει ὅ­τι καὶ ὁ ἴ­διος ὁ εὑρετής μι­ᾶς θε­ω­ρί­ας εἶ­ναι ἐξ ἴ­σου μὲ ὁ­ποιον­δή­πο­τε ἄλ­λον ἀ­ναρ­μό­δι­ος γιὰ τὴν φι­λο­σο­φι­κὴ ἀ­πο­τί­μη­ση τῶν ἐ­ξα­γο­μέ­νων της. Αὐ­τὸ βέ­βαι­α εἶ­ναι κοι­νὸς τό­πος στοὺς ἀ­σχο­λού­με­νους μὲ τὴν ἐπιστή­μη, ἐ­πει­δὴ ὁ ἐ­πι­στή­μο­νας δὲν ἐ­πι­νο­εῖ τὴν θεωρία του με­τα­ξὺ δύ­ο χα­σμῶν, ἀλ­λὰ ἐκ­φρά­ζει μί­αν ὁ­λό­κλη­ρη ἱ­στο­ρι­κὴ δι­α­δι­κα­σί­α καὶ συ­νο­ψί­ζει μὲ τὴν ἀ­να­κα­λυ­ψὴ του τὴν σκέ­ψη ἑ­νὸς πλή­θους προ­η­γου­μέ­νων στοχα­στῶν (Δη­λα­δὴ μιὰ πο­λι­τι­στι­κὴ τελολο­γί­α).

Κα­νέ­νας βέ­βαι­α δὲν δι­α­νο­εῖ­ται, σή­με­ρα ν' ἀμ­φι­σβη­τή­σῃ τὸν νό­μο διατη­ρή­σε­ως τῆς κι­νη­τι­κῆς ἐ­νερ­γείας. Τὸν νό­μο αὐ­τὸν τὸν ἀ­νε­κά­λυ­ψε ὁ Leibniz. Γιὰ ἐ­κεῖ­νον ὅ­μως ἐ­σή­μαι­νε τε­λεί­ως δι­α­φο­ρε­τι­κὰ πράγ­μα­τα ἀ­πὸ αὐτὰ ποὺ κα­τα­λα­βαί­νει ἕ­νας σύγ­χρο­νος φυ­σι­κὸς. Ἐ­κεῖ­νο ποὺ τὸν ἐν­δι­έ­φε­ρε ν' ἀπο­δεί­ξη, ἦ­ταν ὅ­τι δὲν ὑ­πάρ­χει καμ­μί­α σχέ­ση με­τα­ξὺ ψυ­χῆς καὶ σώ­μα­τος, ὅ­τι εἶ­ναι δύ­ο κό­σμοι καθ' ἑαυτοί χω­ρὶς τὴν δυ­να­τό­τη­τα ἀλ­λη­λε­πίδρασης καὶ ὅ­τι ὁ Καρ­τέ­σι­ος ἔ­κα­νε λά­θος ποὺ θε­ω­ροῦ­σε τὸ σῶ­μα εἶ­δος ἀλόγου, ποὺ εἶ­χε κα­βαλ­λά­ρη τὴν ψυ­χὴ γιὰ νὰ τὸ κα­τευ­θύ­νῃ. Ὁ Καρ­τέ­σι­ος τά συ­σχέ­τι­ζε, για­τί εἶ­χε ἀ­να­κα­λύ­ψει τὴν ἀρ­χὴ διατηρή­σε­ως τῆς ὁρ­μῆς (MU) καὶ ὁ πα­ρά­γων U (δι­α­νυ­ο­μέ­νη ἀ­πό­στα­ση), ἀναφερόμενος σ­τὴν ψυ­χή, τῆς προ­σέ­δι­δε μί­αν οὐσιαστικότη­τα ἔ­κτα­σης. Γιὰ τὸν Leibniz ἦ­ταν ἀ­δι­α­νό­η­το ὅ­τι ἡ ἔ­κτα­ση μπο­ρεῖ νὰ σχε­τί­ζε­ται μὲ τὴν οὐ­σί­α τῶν πραγμάτων, για­τί αὐ­τὴ εἶναι ἀ­πεί­ρως δι­αι­ρέ­σι­μη καὶ δὲν ἐ­πι­τρέ­πει τὴν πα­ρα­δο­χὴ τῶν δι­α­φο­ρι­κῶν, τοῦ Conatus καὶ τῶν ἐν­τε­λε­χει­ῶν, ποὺ κά­νουν τὴν ὕλη νὰ πά­ρη μορφὲς καὶ ν' ἀποτελεσθῆ ἡ πολ­λα­πλό­τη­τα τῶν πραγ­μά­των (δέ­νδρο, ἄν­θρω­πος, ζῷ­ο κλπ.). Οὔ­τε πά­λι ἔ­πρε­πε ἀ­νὰ πᾶ­σαν στιγ­μὴ νὰ πα­ρεμ­βαί­νῃ ὁ Θε­ὸς νὰ τά συ­σχε­τί­ζῃ καὶ ἔ­τσι νὰ κα­ταν­τᾷ ὁ κό­σμος ἕ­να δι­αρ­κὲς θαῦ­μα. Ὅπως ὁ κό­σμος ἦ­ταν ὑποχρεωμένος νὰ κρα­τᾷ στα­θε­ρό τό maximum τῆς ἀ­γα­θο­τη­τός του, δη­λα­δὴ νὰ ἐ­νέχῃ τό­σο κακό, ὅ­σο χρειάζε­ται γιὰ νἆναι ὁ κα­λύ­τε­ρος τῶν δυ­να­τῶν κό­σμων (ἡ ἔν­νοι­α εἶναι κα­θα­ρῶς μαθη­μα­τι­κή, ὅ­πως τὸ maximum μι­ᾶς καμ­πύ­λης, ποὺ δὲν συμ­πί­πτει μὲ τὸ maximum τῆς με­τα­βλη­τῆς της), ἔ­τσι βά­σει τῆς προδιατεταγμένης ἁρ­μο­νί­ας ἔπρεπε οἱ δύ­ο κόσμοι τῆς ψυ­χῆς καὶ τοῦ σώ­μα­τος νὰ δια­τη­ροῦν τὶς ἐ­νερ­γει­ὲς των στα­θε­ρές, δι­ό­τι ἐν ἐ­ναν­τίᾳ πε­ρι­πτώ­σει θὰ μπο­ροῦ­σε τὸ ἕ­να νὰ προσ­λά­βη ἐ­νέρ­γει­α ἐκ τοῦ μὴ ὄν­τος. (Ἂν κου­νά­ω τὸ χέ­ρι μου ἐ­πειδὴ «θέ­λω», δὲν ση­μαί­νει ὅ­τι τὸ σα­φῶς μὴ ὑ­λι­κὸ πρᾶγμα ποὺ εἶ­ναι ἡ θέ­λη­σή μου ἐ­πι­δρᾷ πάνω στὸ σῶ­μα μου, ποὺ εἶ­ναι ἕ­να ὑ­λι­κὸ σύστη­μα κλει­στὸ, δι­ό­τι τό­τε ἡ ἐ­νέρ­γει­α αὐτοῦ τοῦ συ­στή­μα­τος θὰ με­γά­λω­νε ἐπ' ἄπει­ρον πρᾶγ­μα ποὺ ἀ­πὸ φυ­σι­κὴ ἄ­πο­ψη εἶναι πα­ραλο­γι­σμός).

Αὐ­τὲς εἶ­ναι με­ρι­κὲς ἀ­πὸ τὶς αἰ­τίες ποὺ ὡ­δή­γη­σαν τὸν Leibniz στὴν ἀ­να­κάλυ­ψη τοῦ νό­μου τῆς κι­νη­τι­κῆς ἐ­νερ­γεί­ας. Ὅ­τι ­τὸ ΜU² εἶ­ναι στα­θε­ρό, γιὰ ἐ­κεῖ­νον ἐ­σήμαι­νε ἐ­πι­βε­βαίω­ση ὅ­λων αὐ­τῶν τῶν θε­ω­ρι­ῶν του. (Τὸ U² ἦ­ταν ἕ­να πρᾶγ­μα ποὺ ὤ­φει­λε νὰ δι­α­φορί­ζε­ται ἐν ἑαυτῷ, νέ­ο καὶ ἄ­γνω­στο στὴν τό­τε πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Ἦταν δη­λα­δὴ πε­ρί­που ἡ «Μο­νά­δα», ποὺ εἶ­χε μέ­σα της τὶς αἰ­τί­ες τῆς ἀλ­λα­γῆς της, κα­τὰ τρό­πο πάντα στα­θε­ρό). Ἄν εἶ­χε ἤ ὄχι ἀ­νάγ­κη ἀ­πὸ τὶς τέ­τοιες θε­ω­ρή­σεις τοῦ νό­μου τῆς ἐνερ­γεί­ας (ζώ­σης δύ­να­μης) ὁ Leibniz, ἀ­πὸ τὸν συν­δυ­α­σμὸ δη­λα­δὴ τοῦ νό­μου καθ' ἑαυ­τοῦ μὲ τά φι­λο­σο­φι­κά του «πλά­σμα­τα», μπο­ροῦ­με νὰ κα­τα­λά­βω­με ἀ­πὸ τά ὅ­σα ἀ­να­φέ­ρει ὁ Engels στὴν «Δι­α­λε­κτι­κή της φύ­σης» [Μέ­τρο κί­νη­σης -  ἔρ­γο], ὅπου ἐ­πὶ δύ­ο σχε­δὸν αἰ­ῶ­νες με­τὰ οἱ φυ­σι­κοὶ ἐ­μά­λω­ναν γιὰ τὸ ἂν ἔ­πρε­πε νὰ μπῆ μπρο­στὰ τὸ 1/2 καὶ πό­σες ἀ­πί­θα­νες ἑρ­μη­νεῖ­ες ἐ­ξω­φυ­σι­κὲς χρη­σι­μο­ποι­οῦ­σαν γιὰ νὰ τὸ δικαιολογή­σουν. Αὐ­τὲς ὅμως ὅ­λες τὶς τα­κτοποί­η­σε συλ­λή­βδην ἡ ἱ­στο­ρί­α.

Ὑ­πάρ­χει λοι­πὸν ἀ­πὸ τὴν μιὰ με­ριὰ ὁ νό­μος καὶ ἀ­πὸ τὴν ἄλ­λη οἱ προσω­πι­κὲς δο­ξα­σί­ες τοῦ ἐ­πι­στή­μο­να. Εἶ­ναι φα­νε­ρὸ ὅ­τι αὐ­τὰ τά πράγ­μα­τα καμμί­α ἀ­πο­λύ­τως σχέ­ση δὲν ἔ­χουν με­τα­ξύ τους. Κα­νέ­νας, λύ­νον­τας σή­με­ρα ὁποιοδή­πο­τε πρό­βλη­μα Φυ­σι­κῆς, δὲν σκέ­φτε­ται τὴν θε­ω­ρί­α τοῦ πα­ραλ­λη­λι­σμοῦ (ποὺ μπο­ρεῖ οὔ­τε καν νὰ τὴν ἔ­χῃ ἀκού­σει), τῆς προ­δι­α­τε­ταγ­μέ­νης ἁρ­μο­νί­ας, ἤ τὴν Θε­οδι­κί­α στὸν κό­σμο. Αὐ­τὰ εἶ­ναι προ­σω­πι­κὲς ἀ­πό­ψεις τοῦ Leibniz, ποὺ μπορεῖ νὰ τὶς ἀμ­φι­σβη­τή­ση οἱ­οσ­δή­πο­τε.

Πέ­ραν τῆς γο­η­τεί­ας, ἀ­πὸ φυ­σι­κὴ ἄ­πο­ψη καμ­μι­ὰ ὀρ­γα­νι­κὴ σχέ­ση δὲν ἔ­χουν μὲ τὸν νό­μο δι­α­τη­ρή­σε­ως τῆς ἐ­νερ­γεί­ας. Ὁ νό­μος δη­λα­δὴ καθ' ἑαυ­τὸς δὲν ἔ­χει καμ­μί­αν ἀ­πο­λύ­τως σχέ­ση μὲ τὶς προ­σω­πι­κὲς ἑρ­μη­νεῖ­ες αὐ­τοῦ ποὺ τὸν βρί­σκει, πρᾶγ­μα ποὺ κατ' ἐ­πέκτα­ση ση­μαί­νει, ὅ­τι ὁ ἐ­πι­στή­μο­νας δὲν εἶ­ναι ἁρ­μό­δι­ος γιὰ τὴν ἐφαρ­μο­γὴ τῶν ἀ­να­κα­λύψεών του.

Γύ­ρω ἀ­πὸ τὸν πυ­ρῆ­να κά­θε ἐ­πι­στη­μο­νι­κῆς θε­ω­ρί­ας, ὑ­πάρ­χει πάν­τα ἕνα κάλυμμα δο­ξα­σι­ῶν ἤ πλα­νῶν ποὺ ξε­κα­θα­ρί­ζον­ται μὲ τὸν χρό­νο.

Ἀ­κρι­βῶς τὸ ἴ­διο συμ­βαί­νει μὲ τὸν Μαρ­ξι­σμό, κα­τὰ τὸ μέ­τρο ποὺ εἶ­ναι ἐπιστημονι­κὴ θε­ω­ρί­α. Κα­νέ­νας δὲν δι­α­νο­εῖ­ται νὰ ἀμ­φι­σβη­τή­σῃ σή­με­ρα τοὺς ἀρ­χι­κοὺς νό­μους συγ­κέν­τρω­σης τοῦ Κε­φα­λαί­ου, τὴν θε­ω­ρί­α τῆς ὑ­πε­ρα­ξί­ας, ἤ τὴν κυ­κλο­φο­ρί­α τοῦ χρή­μα­τος. Αὐ­τὰ εἶ­ναι ἐ­πι­στη­μο­νι­κὰ γε­γο­νό­τα πέ­ραν ἀ­πὸ κά­θε ἀμ­φισβή­τη­ση. Ἔχουν ὅ­μως μὲ τὴν «ἀτα­ξι­κὴ κοι­νω­νί­α» τὴν ἴ­δια σχέ­ση ποὺ ἔ­χει ὁ νό­μος τῆς ἐνεργείας μὲ τὴν «ἁρ­μο­νί­α» τοῦ Leibniz.

Γιὰ τὴν δι­α­τύ­πω­ση μι­ᾶς ἐ­πι­στη­μο­νι­κῆς θε­ω­ρί­ας εἶ­ναι ἀ­ναγ­καῖα με­ρι­κὰ «πλάσμα­τα». Στὸ μυα­λὸ τοῦ Marx ἡ δι­αρ­κὴς σώ­ρευ­ση τοῦ Κε­φα­λαί­ου ἔ­πρε­πε νὰ ἔ­χῃ μί­αν θε­ω­ρη­τι­κὴ ἀ­πό­λη­ξη. Ἡ Ἀγ­γλι­κὴ Οἰ­κο­νο­μί­α δὲν τοῦ προ­σέ­φε­ρε (δὲν μποροῦσε τό­τε νὰ τοῦ προ­σφέ­ρῃ) καμ­μι­ὰ τέ­τοια ἀ­πόλη­ξη καί, σύμ­φω­να μὲ τοὺς νόμους ποὺ δρᾷ τὸ ἀν­θρώ­πι­νο μυα­λό, γιὰ νὰ πλη­ρω­θῆ τὸ ἀ­δι­έ­ξο­δο τοῦ παραλογισμοῦ μι­ᾶς διαρκοῦς σώ­ρευ­σης, ἡ σκέ­ψη τοῦ Marx κα­τέ­φυ­γε σὲ μιὰ διαισθητι­κὴ ὑ­πό­θε­ση, ποὺ ἐ­ξέ­φευ­γε πλή­ρως ἀ­πὸ τὸ ἴ­διο το ἀν­τικεί­με­νο τῆς ἐπιστήμης του. Ἡ «ἀτα­ξι­κή κοινωνία» ὑπῆρξε δη­λα­δὴ ἠ­θι­κὸ αἴ­τη­μα γιὰ τὸν Marx. Αἴτημα ποὺ δὲν προ­έ­κυ­πτε κατ' ἀ­νάγ­κην ἀ­πὸ τά ἐ­πι­στη­μο­νι­κά του δε­δο­μέ­να, ἀλλ' ἦταν τὸ ἀ­ναγκαῖ­ο «πλά­σμα» γιὰ τὴν ὁ­λο­κλή­ρω­ση τῶν συμ­πε­ρα­σμά­των του. (Νὰ θυμη­θοῦ­με ἐ­δῶ ὅτι «ἡ Οἰκονομία προ­σφέ­ρει δε­δο­μέ­να, ἀλ­λὰ πο­τὲ συμπεράσματα»; Βλ. μιὰ δι­α­φο­ρε­τι­κὴ ἄπο­ψη στὸ ση­μεῖ­ο τοῦ­το εἰς: Γ. Κ. Βλά­χου, Πο­λι­τι­κή, τόμ. Α', Ἀθῆ­ναι 1977, σελ. 143).

Ἡ «ἀτα­ξι­κὴ κοι­νω­νί­α», ἡ «δι­κτα­το­ρία τοῦ προ­λε­τα­ρι­ά­του» καὶ ἡ «ἐπανάσταση» (ποὺ πα­ρά­γε­ται ἀπό τὸ ἐπα­νί­στη­μι καὶ θὰ πῇ, ὅ­πως μᾶς πλη­ρο­φο­ρεῖ ὁ Engels [Δι­α­λε­κτι­κὴ τῆς Φύ­σης, σελ. 456] προ­στα­σί­α τῶν ἀ­γα­θῶν τῆς καπιταλιστικῆς πα­ρα­γω­γῆς, τὸ πρᾶγ­μα δη­λα­δὴ δι­α­φο­ρί­ζε­ται δι­πλᾶ : πρῶ­τον, ὡς πρὸς τὶς προϋ­πο­θέ­σεις ποὺ ἀ­παι­τεῖ ἡ πα­ρα­γω­γὴ τῶν ἀ­γα­θῶν αὐ­τῶν καὶ ὕστερα ὡς πρὸς τὸν τρό­πο προ­στα­σί­ας τους, ἂν κιν­δυ­νεύ­ουν), συνδυαζόμενα μὲ τὴν φι­λο­σο­φι­κὴ σημα­σί­α τῆς ἀλ­λο­τρί­ω­σης, κα­θί­σταν­ται ἰ­σο­δύ­να­μα «πλά­σμα­τα» καὶ ἀ­πο­δει­κνύ­ουν ὅ­τι δὲν εἶ­ναι τά ἴ­δια τὸ ἐ­σχα­το­λο­γικὸ νό­η­μα τοῦ Μαρξι­σμοῦ, ἀλλ' ἁ­πλὲς θε­ω­ρη­τι­κὲς ὑποθέ­σεις γιὰ τὴν μεί­ζο­να προϋ­πο­θε­τι­κὴ πρόταση, ποὺ μό­νο ἡ πα­ρα­δο­χὴ της μπο­ρεῖ νὰ δώ­ση καὶ στὰ τρί­α ἕ­να θε­τι­κὸ ἱστορικῶς πε­ρι­ε­χό­με­νο : ὅτι εἶ­ναι τά ἐν­δε­χό­με­να στά­δι­α γιὰ μιὰ κοι­νω­νί­α φυ­σι­κῶν καὶ ἠ­θι­κῶν δι­α­κρί­σε­ων, δη­λα­δὴ μιὰ κοι­νω­νί­α οὐσιω­δῶς ἀ­νι­σο­τι­κὴ. Δὲν ὑ­φί­στα­ται πρόβλη­μα ἰ­σό­τη­τας, ἀλ­λὰ δι­α­φο­ρι­σμοῦ. Πρόκειται βα­σι­κὰ γιὰ τὸν ὁ­ρι­σμὸ τοῦ Ἀριστο­τέ­λη : «Διτ­τὸν τὸ ἴσον καὶ κατ' ἀ­ριθ­μὸν καὶ κατ' ἀ­ξί­αν». (Στὰ μα­θη­μα­τι­κὰ, πέρα­σαν εἴ­κο­σι του­λά­χι­στον αἰ­ῶ­νες, ὥ­σπου ν' ἀνα­γνω­ρι­σθῆ ὁ ὁ­ρι­σμὸς αὐ­τὸς καὶ ἀπαί­τη­σε ὁ­λό­κλη­ρους κλά­δους γιὰ νὰ διευκρινισθῆ. Ὡς «με­τα­ξὺ» τά μα­θη­μα­τι­κὰ ἔχουν ὁ­πωσ­δή­πο­τε τά πρό­τυ­πά τους στὴν πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ποὺ τά πα­ρά­γει, δη­λα­δὴ στὴν Κοι­νω­νί­α. Ἡ με­λέ­τη ἄλ­λω­στε τῶν μα­θη­μα­τι­κῶν συ­νό­λων συμ­πί­πτει ἱ­στο­ρι­κὰ μὲ τὴν ἀ­να­κάλυ­ψη τῆς με­λέ­της τῶν κοι­νω­νι­κῶν συ­νό­λων).

Τὰ τρία αὐ­τὰ «πλά­σμα­τα» τὸ «ἀ­τα­ξι­κόν», τῆς «δι­κτα­το­ρί­ας τοῦ προλεταριάτου» καὶ τῆς «ἐ­πα­νάστα­σης» εἶ­ναι με­τα­ξύ τους ἰ­σο­δύ­να­μα, για­τί ἡ «ἀταξι­κὴ κοι­νω­νί­α», καθ' ὅ ἀ­φύ­σι­κο φαι­νό­με­νο, μό­νο κα­τὰ ἀ­φύ­σι­κον τρό­πο θὰ μποροῦ­σε νὰ προ­έλ­θη.

Ὅ­τι ἡ ἐ­πα­νά­στα­ση εἶ­ναι ἀ­φύ­σι­κη προ­κύ­πτει ἀ­πὸ μό­νο τὸ γε­γο­νός, ὅ­τι στα­μα­τᾷ τὴν ὀρ­γα­νι­κό­τη­τα τοῦ φαι­νο­μέ­νου. Μό­νο ἐφ’ ὅ­σον ἡ ὀρ­γα­νι­κό­της αὐ­τὴ ἐξαντλη­θῆ, χω­ρὶς νὰ δι­α­κο­πῆ, ἀ­ποκτᾷ ἡ ἐ­πα­νάστα­ση τὸ νό­η­μα τῆς συνεχίσε­ως τῆς πε­ραι­τέ­ρω ζω­ῆς. Παίρ­νει δη­λα­δὴ τό­τε τὸ νό­η­μα τοῦ μετασχηματι­σμοῦ. Εἶ­ναι γνω­στὸ ὅ­τι στὴν θε­ω­ρί­α τῆς ἐ­πα­νά­στα­σης ὑ­πο­κρύ­πτε­ται μιὰ φι­λο­σο­φι­κὴ ἔν­νοι­α ἀσυ­νε­χεί­ας καὶ καταγω­γῆς τῶν ποι­ο­τή­των, ποὺ ἡ ἐφαρ­μο­γή τους σὲ ἀλ­λοὺς ἐ­πι­στη­μο­νι­κοὺς τομεῖς ὁ­δη­γεῖ σὲ συμ­πε­ρά­σμα­τα δι­α­με­τρι­κὰ ἀν­τί­θε­τα ἀ­πὸ τὴν θε­ω­ρί­α τοῦ Μαρξισμοῦ. Π.χ. στὴν βι­ο­λο­γί­α ἡ ἔννοια τῆς ἐ­πα­να­στά­σε­ως ἰσοδυναμεῖ μὲ τὴν θεωρί­α τῶν μεταλλάξεων, ποὺ εἶ­ναι τὸ ἀν­τίθε­το τῆς θε­ω­ρί­ας τῆς συ­νεχοῦς ἐ­ξε­λίξεως τοῦ Δαρβίνου, τὴν ὁ­ποί­α ἀ­πο­δε­χό­ταν ὁ Μὰρξ καὶ θέ­λη­σε μάλιστα ν' ἀφι­ε­ρώ­ση προσωπικὰ τὸ «Κε­φά­λαι­ο» στὸν Δαρ­βῖνο. «Ἂν οἱ με­τα­βο­λὲς γίνον­ται μὲ ἅλ­μα­τα (Bonds), ὁ ἄν­θρω­πος δὲν εἶ­ναι κατ' ἀ­νάγ­κην ἀ­πο­τέ­λε­σμα συνθηκῶν καὶ μπο­ρεῖ νὰ «ἐδη­μι­ουρ­γή­θη».

Ὅ ὅ­ρος «ἐ­πα­νά­στα­ση» χρῄ­ζει σή­με­ρα πε­ραι­τέ­ρω κα­θο­ρι­σμοῦ. Πολ­λὰ φαινόμενα ποὺ ἐ­θε­ω­ροῦν­ταν «ἐ­πα­να­στα­τι­κὰ» εὑ­ρέ­θη­καν νὰ εἶ­ναι πε­ρι­πτώ­σεις «διαβά­σε­ως στὸ ὅ­ρι­ο», δη­λα­δὴ ὁ­λο­κλη­ρώ­σεις μι­ᾶς ἄ­πει­ρης σει­ρᾶς πρά­ξε­ων καὶ ἐπιβε­βαι­ω­τι­κά τοῦ νό­μου τῆς συ­νε­χεί­ας. Οὔ­τε τὸ που­λὶ ὅ­ταν βγαί­νῃ ἀ­πὸ τὸ τσόφλι ση­μει­ώ­νει «ἐ­πα­νά­στα­ση», οὔ­τε ἡ γέν­νη­ση σ' ἕ­ναν το­κε­τὸ εἶ­ναι «ἐπα­νά­στα­ση», ἀλλὰ  στιγ­μὲς ἑ­νὸς φαι­νο­μέ­νου ποὺ δι­έ­πε­ται ἀ­πὸ μί­αν εὐρύ­τε­ρη ἔν­νοι­α συ­νε­χεί­ας. Τό­σο ἡ ἀ­πό­λυ­τη πα­ρα­δο­χὴ τῆς συ­νέ­χει­ας ὡς ἐξηγητι­κῆς ἀρ­χῆς τῶν φαι­νο­μέ­νων, ὅ­σο καὶ ἡ κα­θο­λι­κὴ ἀ­πο­δο­χὴ τῆς ἀ­συ­νέ­χει­ας, ὁδη­γοῦν κατ' εὐ­θεῖ­αν στὴν ἀ­ναίρε­σή τους. Εἶ­ναι καὶ οἱ δύ­ο γνω­στι­κοὶ τρό­ποι τοῦ ὑ­πάρ­χον­τος, ὅ­πως καὶ ἡ σύ­ζευ­ξη «πε­πε­ρα­σμέ­νου» καὶ «ἀπείρου» τῆς κλασ­σι­κῆς φι­λο­σο­φί­ας.

Τὸ ὑπάρ­χον ὅ­μως εἶ­ναι ἀ­νε­ξάρ­τη­το ἀ­πὸ τοὺς τρό­πους γνώ­σε­ώς του καὶ ἡ ἴ­δια ἡ ἱ­στο­ρί­α ἐ­πι­βε­βαι­οῖ ἕ­να τέ­τοιο γε­γο­νός. Ἡ τρο­πὴ τοῦ εὐ­ρω­παϊ­κοῦ Μαρ­ξι­σμοῦ, ποὺ στὶς μέ­ρες μας πα­ρα­τη­ροῦ­με, εἶ­ναι μιὰ ἀ­τό­φια ἀ­πό­δει­ξη ὅ­τι στὸν Μάρξ, ὅ­πως καὶ σὲ κά­θε ἐ­πι­στή­μο­να, ὑ­πῆρ­χαν οἱ προ­σω­πι­κὲς «πλα­σμα­τι­κὲς» προεκτά­σεις τῶν ἐπιστημο­νι­κῶν ἀ­να­κα­λύ­ψε­ών του, ποὺ καμ­μί­α σχέ­ση δὲν ἦ­ταν δυνα­τὸν νὰ ἔ­χουν ἱστο­ρι­κὰ μὲ τὸν ἴ­διον τὸν ἐ­πι­στη­μο­νι­κὸ πυ­ρῆ­να τῆς θε­ω­ρί­ας. Ὁ μαρ­ξι­σμὸς στὸν δυτικὸ κό­σμο δὲν ἀ­πο­τε­λεῖ πιὰ ἀ­με­τά­κλη­τη ἱ­στο­ρι­κὴ κα­τη­γο­ρί­α κα­τὰ τὴν ἔν­νοι­α τῆς «ἀ­τα­ξι­κῆς κοι­νω­νί­ας», ἀλ­λὰ ἐ­νερ­γὸ ἐ­πι­στη­μο­νι­κὴ θε­ω­ρί­α, δη­λα­δὴ θεω­ρί­α ὑ­πὸ προσαρ­μο­γὴν καὶ ἐκ­συγ­χρο­νι­σμό. Ἂν εἶ­χε δί­κη­ο ὁ Ὄτ­το Μπά­ου­ερ ἤ ὁ Λέ­νιν γιὰ τὸν δυ­τι­κὸ μαρ­ξι­σμό, εἶ­ναι κά­τι ποὺ φαί­νε­ται ἤ­δη.

Εἶ­ναι γνω­στὸ πό­σες ἔ­ρι­δες φι­λο­σο­φι­κῆς ση­μα­σί­ας ξε­σή­κω­σε ἐξ' ἄλ­λου ἡ θεωρία τῆς σχε­τι­κό­τη­τας ὅ­ταν ἐμ­φα­νί­σθη­κε. Οἱ ἔ­ρι­δες αὐ­τὲς ἦ­ταν ἀ­κρι­βῶς τὸ ἱστορικὸ στοι­χεῖ­ο ποὺ ἐνεῖχε τὸ πλάσμα τῆς θε­ω­ρί­ας ἐ­πέ­κει­να τῶν μαθηματι­κῶν τύπων. Τὸ στοι­χεῖ­ο, δη­λα­δή, τὸ ἀ­πὸ τὴν φύ­ση του προωρισμέ­νο νὰ με­τα­βλη­θῆ καὶ νὰ λά­βη ἕ­να ἄλ­λο πε­ρι­ε­χό­με­νο σὲ ἄλ­λη ἱστο­ρι­κὴ στιγ­μή. Ὅμοι­α καὶ ἡ «ἀ­τα­ξι­κὴ κοινω­νί­α» εἶ­ναι στοι­χεῖ­ο τῆς ἰ­δε­ο­λο­γί­ας τοῦ Μαρ­ξι­σμοῦ, χω­ρὶς καμ­μι­ὰ ἐ­πι­στη­μο­νι­κὴ ἐ­πι­βε­βαί­ω­ση.

Σκό­πι­μο εἶ­ναι ἴσως νὰ θυ­μη­θοῦ­με ὅ­τι κι' ὁ Κο­ρα­ῆς γιὰ νὰ ἐ­ξη­γήση στὸν φί­λο του Πρω­το­ψάλ­τη τὸ ἀ­ε­ρό­στα­το ποὺ σή­με­ρα οὔ­τε στοὺς δι­α­γω­νι­σμοὺς τῶν πρώ­των γυ­μνα­σι­α­κῶν τά­ξε­ων δὲν τὸ βά­ζουν, ἐ­πει­δὴ ἡ ἀ­παν­τή­ση εἶ­ναι μιὰ μό­λις γραμ­μὴ, ἐχρει­αζό­ταν «μι­ᾶς ἑ­βδο­μά­δος εὐ­και­ρί­αν καὶ εἰκο­σι­τέσ­σα­ρα χαρ­τία τε­τρα­δί­ου»!

Ἴ­σως ἡ ἐ­πα­νά­στα­ση ν' ἀ­πο­τε­λοῦ­σε ἕ­να ἀ­πὸ τά θ­ε­ω­ρή­μα­τα τοῦ μαρ­ξι­σμοῦ, ἂν δὲν ἦ­ταν τὸ γε­νι­κὸ κλῖ­μα, ποὺ ἀ­νάγ­κα­σε τὸν Μὰρξ στὴν θε­ω­ρη­τι­κὴ πα­ρα­δο­χή της, καὶ ποὺ τό­σο κα­θα­ρὰ φαί­νε­ται νὰ ἐπη­ρε­ά­ζη ὅ­λους σχε­δὸν τοὺς στο­χα­στὲς τῆς ἐποχῆς. « Ἡ κα­τα­νο­μὴ τοῦ πλού­του μί­κρυ­νε τὴν ἀ­πό­στα­ση ποὺ χώ­ρι­ζε τοὺς πλούσιους ἀ­πὸ τοὺς φτω­χοὺς ἀλ­λὰ φαί­νε­ται ὅ­τι ὅ­σο ἀλ­λη­λο­πλη­σι­ά­ζον­ται τό­σο ἀλληλο­μισοῦν­ται καὶ τό­σο μὲ βι­αι­ό­τε­ρο φθό­νο ἤ τρό­μο ἀν­τι­δ­ροῦν στὶς προ­σπά­θει­ες τοῦ ἑ­νὸς ἤ τοῦ ἄλλου γιὰ τὴν ἐ­ξου­σί­α. Ἡ ἰ­δέ­α τοῦ κα­λοῦ δὲν ὑ­πάρ­χει σὲ καμ­μί­α ἀ­πὸ τὶς δύ­ο αὐ­τὲς με­ρί­δες, καὶ ἡ Βί­α πα­ρέ­χει καὶ στὶς δύ­ο τὸ μό­νο ἐ­πι­χεί­ρη­μα γιὰ τὸ παρὸν καὶ τὴν μό­νη ἐγ­γύ­η­ση γιὰ τὸ μέλ­λον», ἔγρα­φε ἕ­νας ἄλ­λος, πο­λὺ με­γά­λος στοχα­στὴς καὶ ὁ­μή­λι­κος τοῦ Μάρξ, ὁ A. De Tocqueville. Ἡ ἴ­δια ἄλ­λω­στε ἡ θε­ω­ρί­α τῆς δι­τα­ξι­κῆς «πά­λης τῶν τά­ξε­ων» δὲν ἀ­νή­κει στὸν Μάρξ, ἀλ­λὰ στὸν νο­μο­μα­θῆ Ἰ­τα­λὸ Duca Gaetano Filangieri (1780). Τοῦτο δέ­χε­ται καὶ ὁ ἴ­διος ὁ Marx σὲ γράμ­μα του πρὸς τὸν I. Weydemeyer τῆς 5-3-1862.