Κωνσταντῖνος Δοξιάδης, Ἄρνολντ Τόϋνμπη καί ἑλληνικό πρότυπο.

Πολλές φορές ἔχω ἀναφερθεῖ σέ ἔννοιες ὅπως ἀνάπτυξη, πρόοδος, στίς θεωρίες πού μέ ὅπλο τίς λέξεις αὐτές ,ἐδῶ καί αἰῶνες ὡραιοποιοῦν-κρύβουν τήν πραγματικότητα, πραγματοποιώντας τούς πολιτικούς τους στόχους. Ὅταν πρέπει ὅμως νά δικαιολογήσεις τά ἀδικαιολόγητα, νά κοιμίσεις τό ἀνθρώπινο μυαλό, χρειάζεται κάτι πιό δραστικό, ἐντυπωσιακά ἀντιφατικό, σέ τέτοιες περιπτώσεις οἱ προαναφερθεῖσες ἔννοιες παραχωροῦν προσωρινά τήν θέση τους στήν φράση "δημιουργική καταστροφή". Εἶναι ὅτι χρειάζεται. Ἡ ἀντίφαση τῆς φράσης, μαζί μέ τήν "ἀνοιχτομυαλιά" τῶν δημιουργῶν της, σέ συνδυασμό μέ μιά νότα αἰσιοδοξίας, τήν ὁποία ἐμεῖς οἱ καθυστερημένοι πρέπει γιά τό καλό μας νά ένστερνισθοῦμε σώνει καί καλά, ἐπιχειροῦν νά ἐξαφανίσουν τόν παραλογισμό τῆς ἑκάστοτε πράξης.΄Ἔτσι, μέ μεθόδους ἐκλεπτυσμένες, ἀκόμα καί ὁ βομβαρδισμός ἀμάχων, ἡ ἰσοπέδωση πόλεων, ἐντάσσονται ἄνετα στίς θεωρίες τῆς "προόδου". Γιά νά μήν ξεθωριάσει ἡ αἴγλη του καί ἀποκαλυφθεῖ ἡ ἐξόφθαλμη ἀπάτη τοῦ ὅρου "δημιουργική καταστροφή", ἀποφεύγουμε τήν συχνή του χρήση. Γιά τό χτίσιμο ἑνός τσιμεντένιου ὄγκου, διάνοιξη αὐτοκινητοδρόμων, ἀνέγερση ἐμπορικῶν κέντρων, "συγχρόνων" συγκροτημάτων γραφείων καί κατοικιῶν, ἡ φαινομενικά ἀθώα καί λαμπερή "ἀνάπτυξη" δουλεύει καλά. Τυχόν ἐμπόδια, ἄνθρωποι, περιβάλλον, σχέσεις μεταξύ τους ἄντιμετωπίζονται...


Τό μέλλον ἑνός ἱστορικοῦ κτίσματος τῆς πρωτεύουσας προβλέπεται δυσοίωνο, βορά σέ μιά τέτοια θεωρία "ἀνάπτυξης" καί "προόδου", πού κουτοπόνηρα κρύβει τό πραγματικό περιεχόμενο της. Πρόκειται γιά τό κτίριο Δοξιάδη, στήν ὁδό Στρατιωτικοῦ Συνδέσμου στό Κολωνάκι, ἔργο ἑνός μεγάλου ἀνθρώπου καί ἐπιστήμονα. Ἑνός ἐπιστήμονα πού δημιουργοῦσε σέ ἁρμονία μέ τό περιβάλλον, λαμβάνοντας ὑπ'ὄψιν τήν ἱστορία του, τίς συνήθειες, τήν ζωή καί τίς ἀνάγκες τῶν ἀνθρώπων. Ὁ Κωνσταντῖνος Δοξιάδης δέν ἔφτιαχνε κτίρια τραβεστί. Γράφει μεταξύ ἄλλων ὁ Γιῶργος Ἀλλαμανῆς:

"...Εἶναι ἕνα σπουδαῖο ἔργο νεοελληνικοῦ μοντερνισμοῦ, στὸ ὁποῖο ὁ Δοξιάδης καὶ οἱ συνεργάτες του, οἱ ἀρχιτέκτονες Τίτος Κουραβέλος καὶ Ἀρθοῦρος Σκέπερς, συνομίλησαν νοερῶς μὲ τὸν Le Corbusier καὶ κυριολεκτικῶς μὲ τὸν Γιάννη Τσαρούχη, ὁ ὁποῖος ἐπέλεξε τὰ χρώματα γιὰ τὴν πρόσοψη: γήϊνα, σὰν ὄστρακο ἀπὸ σπασμένο πήλινο σκεῦος, ξεθαμμένο ἀπὸ τὴ γῆ. Κι ἐπειδὴ στὴ βιαστικὴ ἐποχή μας τὰ προφανῆ μόνο προφανῆ δὲν εἶναι, ὅσοι περνᾶμε μπροστὰ σὲ ὅ,τι καὶ ὅπως ἀπομένει σήμερα ἀπὸ τὸ ἐμβληματικὸ κτίριο, ἂς ἀναλογιστοῦμε ὅτι ὁ Δοξιάδης ἀκολούθησε ὑποδειγματικὰ τὴν κλίση τοῦ λόφου, ὅτι ἄνοιξε ἕνα κεντρικὸ αἴθριο καὶ τὸ γέμισε φυτὰ γιὰ νὰ φωτίζει καὶ νὰ ἀερίζει τοὺς χώρους μὲ φυσικὸ τρόπο, ὅτι ἔφτιαξε καταμεσῆς μία λιμνούλα γιὰ νὰ ὑπενθυμίζει ὅτι ἐκεῖ κοντὰ ἀνέβλυζαν στὴν ἀρχαιότητα οἱ πηγὲς τοῦ χειμάρρου Ἠριδανοῦ (πρὶν γίνει… στενὸ κοντὰ στὸ Χίλτον), ὅτι ὅλες οἱ ἔξοδοι ἀπὸ τοὺς βασικοὺς χώρους εἶχαν τριπλῆ θέα: στὸ Λυκαβηττό, στὴν Ἀκρόπολη, στὴν πόλη τῆς Ἀθήνας. Σήμερα αὐτὸ τὸ ἀρχιτεκτόνημα, πρόωρα γερασμένο, κινδυνεύει ἄμεσα νὰ ὑποστεῖ ἕνα φαιδρὸ «λίφτινγκ» καὶ νὰ μετατραπεῖ σὲ χλιδάτη πολυκατοικία. Σὲ ἕνα κτίριο-τραβεστί. Ἀπὸ τὸ 2008, ὅποτε πέρασε στὰ χέρια νέων ἀγοραστῶν, ἡ ἐπιλογὴ εἶναι μία καὶ ἐμπορική: οἱ ἀπεικονίσεις μέσω ὑπολογιστὴ δείχνουν ἕνα συγκρότημα «λούξ», πού λέγανε καὶ οἱ παλαιότεροι, μὲ κομμένο τὸ κτίριο σὲ φέτες (ἢ μᾶλλον σέ…. φιλέτα) κολωνακιώτικων διαμερισμάτων γιὰ τοὺς «ἔχοντες καὶ κατέχοντες». (περισσότερα ἐδῶ... Μπά εἶναι κι αὐτό πολιτισμός; ... ἀξίζει νά διαβαστεῖ ὅλο)

Κωνσταντῖνος Δοξιάδης

"Γιά νά καταλάβουμε τό παρόν, πρέπει νά κοιτάξουμε στό παρελθόν" ἔλεγε ὁ Κωνσταντῖνος Δοξιάδης. Μέσῳ τοῦ ἔργου του προσπάθησε νά συμβάλλει στήν ἀνθρώπινη εὐτυχία. Ἄξονες τῆς ἔρευνας, τῆς ἐργασίας καί τῆς δράσης του ἦταν ἡ φύση, ὁ ἄνθρωπος καί ἡ κοινωνία. Σέ ὅλα τά μήκη καί πλάτη τῆς γῆς ( Ἀττική, Ἑλλάδα, Μέση Ἀνατολή, Ίράκ, Πακιστάν, Ἀφρική, Βραζιλία, ΗΠΑ), ὅπου σχεδίασε σπίτια, οἰκισμούς, πόλεις ὁλόκληρες δέν παρεξέκλινε ἀπό αὐτούς, λαμβάνοντας ὑπ' ὄψιν τίς τοπικές συνθῆκες καί ίδιαιτερότητες. Ἀξίζει νά διαβαστοῦν οἱ παρακάτω ἱστοσελίδες: Χτίζοντας γιά τόν ἄνθρωπο , βιογραφία Κ.Δοξιάδη (δελτίο ΤΕΕ) ,παρουσίαση βιβλίου "Ὁ Κωνσταντῖνος Δοξιάδης καί τό ἔργο του"
Εἶναι τουλάχιστον μελαγχολικό νά διαβάζεις ἀπό τήν μιά λόγια σαφῆ, μετρημένα, σάν τά παρακάτω τοῦ Δοξιάδη, δείγματα ἑνός ὁράματος εὐτυχίας καί πρόληψης προβλημάτων καί ὄχι δημιουργίας καί ἐκμετάλλευσής τους, ἐνῷ ἀπό τήν ἄλλη νά βλέπεις καθημερινά νά σοῦ μπουκώνουν ὅλες τίς αἰσθήσεις γιά τήν συμβολή τῶν μεγάλων κατασκευαστικῶν ὁμίλων καί ἐργολάβων στήν "ἀνάπτυξη", γιά τήν πρωταρχική σημασία τῶν ὑγιῶν ἐπιχειρήσεων ( πρός τοῦτο ὁ ἁπλός ἄνθρωπος ὀφείλει νά ἀποδεχτεῖ ὄτι ἡ δικιά του ξεχωριστή ὑγεία καί πρόοδος,ἄν δέν εἶναι ἀνασταλτικός παράγων σίγουρα μπαίνει σέ δεύτερη, συμπληρωματική μοῖρα μπροστά στήν ἠθελημένη ἀοριστία ἐννοιῶν καί τήν εὐημερία τῶν ἀριθμῶν, καί ὀλίγων μεγαλόσχημων πού κρύβονται ἀπό πίσω τους. )

"..Εὔχομαι ἡ ἀναστολή χορηγήσεως ἀδειῶν γιά τήν ἀνέγερση οὐρανοξυστῶν νά ἰσχύσει ὅσο θά ὑπάρχει Ἑλλάδα. Αὐτό πού χρειάζεται εἶναι νά μείνει ἡ Ἀθήνα χωρίς οὐρανοξύστες καί ἡ Ἀττική μέ τοπίο. Ἀρκετά ἔχει ἤδη ὑποφέρει τό τοπίο της μέ τά νταμάρια..." ( Περιοδικό Ἐπίκαιρα 27 Ίουνίου-3 Ἰουλίου 1974 -συνέντευξη στόν Γεράσιμο Μαζαράκη )

...Ξεκινώντας ἀπὸ τὸ δεδομένο ὅτι ὁ δημόσιος τομέας τὸ 1961 χρησιμοποιοῦσε γιὰ νὰ στεγάσει τὶς ὑπηρεσίες του κτίρια μὲ συνολικὴ ἐπιφάνεια 160.000 τετραγωνικά, ὁ Κ. Δοξιάδης ὑπολόγισε ὅτι ὕστερα ἀπὸ 40 χρόνια θὰ χρειάζονται περίπου 400.000, δηλαδὴ δυόμισι φορὲς περισσότερα τετραγωνικά. Ἀναρωτιόταν λοιπὸν πῶς θὰ καλυφθοῦν αὐτὲς οἱ στεγαστικὲς ἀνάγκες καὶ κυρίως πῶς θὰ κινοῦνται τὰ αὐτοκίνητα.

Ἡ πρόταση γιὰ τὸ νέο διοικητικὸ κέντρο στὸ Τατόϊ ἦταν ἀνατρεπτικὴ ἀλλὰ ἀπολύτως ἐναρμονισμένη μὲ τὴ θεωρητική του σύλληψή του γιὰ τὴν Οἰκουμενούπολη. Κυρίως ὅμως ἐπαληθευόταν ἀπὸ τὶς προτάσεις ποὺ εἶχε ἤδη ἐφαρμόσει μὲ ἐπιτυχία στὴν Ἰσλαμαμπάντ, τὸ Ρίο ντὲ Ζανέιρο, τὸ Ντιτρόιτ καὶ ἀλλοῦ, ὕστερα ἀπὸ πρόσκληση τῶν τοπικῶν ἀρχῶν. Στὴν πατρίδα του ὅμως δὲν εἰσακούστηκε καὶ δυστυχῶς φτάσαμε στὸ σημερινὸ ἀδιέξοδο...

«Τί σημαίνει καλύτερη κυκλοφορία γιὰ τὸν ἄνθρωπο; Σημαίνει καλύτερη ἐπιφάνεια δρόμου ἢ σημαίνει λιγότερο χρόνο διαδρομῆς;». Παρατήρησε εὔστοχα: «Δὲν εἶναι ἀστεῖο. Ὅσο καλύτερα δίκτυα καὶ ταχύτερα αὐτοκίνητα κάνει ὁ ἄνθρωπος, τόσο περισσότερο χρόνο χρειάζεται γιὰ νὰ πάει στὸ κέντρο τῆς πόλεώς του».(Πώς χάθηκε τό ὅραμα ...)

...Ὁ ἴδιος ἐπαναπροσδιορίζοντας τὸν νέο ρόλο τοῦ ἀρχιτέκτονα τῆς ἐποχῆς του γράφει, ἀκόμα, ὅτι «θὰ πρέπει νὰ ἀπορρέει ἀπὸ τὴν ἀναγνώριση τοῦ γεγονότος ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἁπλῶς ἕνας designer ἀντικειμένων, ἀλλὰ παραγωγὸς κτιρίων ποὺ ἀνταποκρίνονται στὶς ἀνθρώπινες ἀνάγκες καὶ ἑπομένως δημιουργὸς ἀνθρώπινων κοινοτήτων»... (Τό φαινόμενο Δοξιάδης )
Ἀκολουθεῖ ἕνα ἀπόσπασμα ἀπ τό περιοδικό Ἐνδιἀμεση Περιοχή ( τεῦχος 27), τοῦ Δημήτρη Κιτσίκη, ἀναφερόμενο στήν οὐσία καί τίς διαστάσεις τοῦ ἔργου τοῦ Δοξιάδη, ὅπως καί ἡ ἄποψη τοῦ ἀρχιτέκτονα καί μεγάλου Ἕλληνα Δημήτρη Πικιώνη, καί τοῦ κορυφαίου ἱστορικοῦ Ἄρνολντ Τόϋνμπη.

"...Ὁ μπιμπικάνθρωπος λογιστὴς πρωθυπουργὸς τοῦ 2003, τῆς ὁδοῦ Ἀναγνωστοπούλου 10, στὸ Κολωνάκι, σύμβολο - ὕβρις στὸ πρόσωπο τοῦ Παπαδιαμάντη, συνεχίζη νὰ ἐπιμένη ὅτι χάριν τῆς ἀριθμητικῆς του εἰσήλθαμε στὴν πολυπόθητη Εὐρώπη καὶ κωλοκαθίσαμε ἐν μέσῳ τῶν ἰσχυρῶν τῆς χερσονήσου. Ὀλίγον πιὸ ὑψηλὰ στὸ Κολωνάκι, στὴν ὁδὸ Στρατιωτικοῦ Συνδέσμου 2, ἄφησε τὸν κόσμο τοῦτο, στὶς 28 Ἰουνίου 1975, ξεχασμένος ἀπὸ τοὺς ἐπιστρέψαντες ἐμιγκρέδες τῆς Κόμπλεντζ τῶν Παρισίων καὶ τοῦ Λονδίνου, ὁ πολεοδόμος Ντῖνος Δοξιάδης. Αὐτός, γεννημένος στὶς 14 Μαῒου 1913, ὁ πατέρας του Ἀπόστολος (1874-1942) καὶ ὅλη ἡ οἰκογένεια, προήρχοντο ἀπὸ τὸν μείζονα ἑλληνισμό, ἀπὸ τὴν Στενήμαχο (Ἀσένοβγραδ) τῆς Βουλγαρίας καὶ ἡ γυναίκα ποὺ ἐνυμφεύθη στὶς 30 Ἀπριλίου 1940, ἡ Emma Scheepers, ἦταν Ἑλληνο-Βελγίδα. Ἂν καὶ ὑπῆρξε ἀπὸ τὸ 1946 ἕως τὸ 1951 ὑπηρεσιακὸς ὑφυπουργὸς Ἀνοικοδομήσεως καὶ Συντονισμοῦ, ὑπεχρεώθη νὰ αὐτοεξορισθῆ γιὰ ἕνα διάστημα στὴν Αὐστραλία, ὅπου στὸ Brisbane, τὸ 1953, ἐγεννήθη ὁ υἱὸς του Ἀπόστολος.
Τὸ 1936, ὁ Ντῖνος Δοξιάδης ἐπαρουσίασε τὴν διδακτορική του διατριβὴ στὰ γερμανικά, στὸ Πολυτεχνεῖο Charlottenburg τοῦ Βερολίνου, ἀκριβῶς τὴν χρονιὰ ποὺ τὸ Charlottenburg ἐτίμησε τὸν πατέρα μου μὲ doctorat honoris causa. Αὐτὴ ἡ διατριβὴ μετεφράσθη στὰ ἀγγλικά, στὶς ἀρχὲς τοῦ 1970 (C.A.Doxiadis, Architectural Space in Ancient Greece, The Massachusetts Institute of Technology, Cambridge 1972). Τὸ θέμα ἦταν ὁ μαθηματικὸς συσχετισμὸς ἀρχιτεκτονικῆς καὶ περιβάλλοντος ποὺ ἔκαμαν στὴν οἰκοδόμηση τῶν ναῶν τους οἱ Ἕλληνες ὅπως τὸ ἔκαμαν καὶ οἱ Κινέζοι. Στὴν διατριβὴ του ὁ Δοξιάδης παρατηρεῖ: «Στὴν Ὀλυμπία, εὐρισκόμενος κανεὶς στὴν κυρία εἴσοδο τῆς Ἄλτεως, στὴν νοτιοανατολικὴ γωνιὰ τοῦ ἀρχαιολογικοῦ χώρου, τὸ περίγραμμα τοῦ λόφου τοῦ Κρονίου στὰ δεξιά, ἐσχημάτιζε μία ἀπαραίτητη ἰσορροπία μὲ τὸ ναὸ τοῦ Διὸς στὰ ἀριστερὰ» (σελ.20). Δηλαδὴ ὁ μαθηματικὸς συσχετισμὸς ἀρχιτκτονικῆς – περιβάλλοντος στοὺς Ἕλληνες ἐβασίζετο στὸ μέτρο καὶ ὄχι στὴν δυτικὴ ὕβρη.

Ὁ καθηγητὴς τοῦ Πολυτεχνείου, Δημήτρης Πικιώνης, γεννημένος τὸ 1887, τὴν ἴδια χρονιὰ μὲ τὸν πατέρα μου, τοῦ ὁποίου ὑπῆρξε συνεργάτης, ἀναλύοντας τὴν ἀνακάλυψη τοῦ Δοξιάδη, ἔγραφε γιὰ τὸν νεαρὸ τότε πολεοδόμο, τὸ 1937: «Μέσα εἰς τὴν διαστημικὴ τούτη διαίρεση τοῦ χώρου – ποὺ εἶναι τὸ ἀνάλογο τῶν ἰσόχρονων διαστημάτων τῆς μουσικῆς – θα’ ρθεῖ νὰ ἐγγραφεῖ ἡ μουσικὴ τῶν σχημάτων, ὅπως ἀντίστοιχα μέσα σ’ ἐκεῖνα ἐγγράφονται τὰ ὕψη τῶν τόνων… Ὡς κέντρα τῆς χάραξης (τοῦ χώρου), ἐκλέγονται τὰ κριτικὰ ἐκεῖνα σημεῖα τῆς διαδρομῆς ποὺ θὲ ν’ ἀκολουθήσει ὁ ἐπισκέπτης ἥ ὀ προσκυνητής, γιὰ νὰ σιμώσει τὰ μνημεῖα. Πρὸς τὶς κριτικὲς τοῦτες θέσεις, ποὺ εἶναι ἡ πύλη ἤ τὰ προπύλαια ἑνὸς περιβόλου ἤ μίας Ἀκρόπολης, τὸ τέρμα μίας κλίμακος, τὸ ἄνοιγμα πρὸς μία πλατεία ἤ πρὸς μίαν ἀγορά, ἑνὸς δρόμου ἤ ὅτι ἄλλο, πρὸς τὶς ὀπτικὲς τῶν σημείων τούτων ἀπαιτήσεις ἔνοιωθε ὡς ἐπιβαλλόμενο ἡ ἀρχαία λογικὴ νὰ ρυθμίσει τὴν ἀρχιτεκτονικὴ σύνθεση, ὥστε εἰς τὸν θεατὴ ποὺ θὰ πρωτοαντίκρυζε, νὰ διαφυλάξει τὴν πιὸ ἀκέραια, τὴν πιὸ συνθετικὴ εἰκόνα ἑνὸς συνόλου, ἰδωμένου καὶ τούτου ὄχι ἀνεξάρτητα, μὰ εἰς τὴν ἀπόλυτή του μὲ τὴν γύρω φύση ἑνότητα, ἔτσι ποὺ τὸ βουνό, ὁ λόφος, ἡ κλίση τῆς κλιτύος, ἡ συμμετρία ἤ ἀσυμμετρία τοῦ τοπίου, τὰ σημεῖα τοῦ ὁρίζοντα, ἐγίνοντο οὐσιαστικά τῆς σύνθεσης στοιχεῖα κι ἐνέπνεαν κάθε φορά μίαν ἁρμόδια λύση. Τὴν εἰκόνα αὐτοῦ τοῦ ἑνὸς καὶ ἀδιαίρετου συνόλου, τὴν κυβερνοῦσε, μυστική, δρῶσα κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιφανειακὴ ἐλευθερία κι ἀσυμμετρία τῶν μαζῶν, ἀφανὴς ὅπως τὴν ἀπαιτεῖ ὁ Ἠράκλειτος, ἡ τέλεια, ἡ σύμμετρη ἁρμονία τῆς σφαίρας» ( Δ.Π.Πικιώνης, Ἡ θεωρία τοῦ ἀρχιτέκτονος Κ.Α. Δοξιάδη γιὰ τὴν διαμόρφωση τοῦ χώρου εἰς τὴν ἀρχαία ἀρχιτεκτονική, ἔκδ. Κύκλου, σελ. 5-6).
Ὁ ἱστορικὸς τῶν πολιτισμῶν, ὁ περίφημος Ἄγγλος ἐπιστήμων Ἀρνόλδος Τόϋνμπη ( Arnold Toynbee, 1889-1975), βαθὺς γνώστης τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ καὶ ὁ ὁποῖος – μαζὶ μὲ ἄλλους δυτικοὺς διανοουμένους – εἶχε ἀπολύτως συνειδητοποιήσει τὸ ἀδιέξοδο τοῦ δυτικοῦ κόσμου τὸν ὁποῖο καὶ ἀπεχθάνετο (βλ. τὸ κείμενό του: A.J.Toynbee, Why I dislike Western Civilization, στὸ ὁποῖο ἀποκαλεῖ τὸν δυτικὸ πολιτισμὸ φανατικὸ καὶ ἐγκληματικό), ἦτο θαυμαστής τοῦ Δοξιάδη, γιὰ τὸν λόγο ἀκριβῶς ποὺ ὁ Ἕλλην πολεοδόμος δὲν ἦτο ἀρεστὸς στοὺς Γραικύλους. Σημειωτέον ὅτι ὁ Ἀμερικανὸς Kenneth Winetrout, στὸ βιβλίο του, Arnold Toynbee, The Ecumenical Vision (Boston, Twayne Publishers, 1975) ἔγραφε ὅτι: «δύο ἱστορικοὶ προβάλλουν ὡς κατατρυχόμενοι ἀπὸ τὴν εἰκόνα τοῦ τέλους τῶν πάντων καὶ ἐὰν ὄχι τῶν πάντων, τουλάχιστον ἀπὸ τὸ τέλος τῆς Δύσεως. Αὐτοὶ οἱ δύο ἄνθρωποι εἶναι ὁ Ὄσβαλντ Σπένγκλερ καὶ ὁ Ἀρνόλδος Τόϋνμπη…[…Ὅταν ἔλθη τὸ τέλος] οὐδεὶς δυτικὸς θὰ δικαιοῦται νὰ διαμαρτυρηθῆ ὅτι δὲν τὸν εἶχαν προειδοποιήσει» (σελ.39). Εἰδικὰ οἱ ξένοι ἱστορικοὶ ἑλληνικῶν σπουδῶν ἠσχολήθησαν μὲ τὸ φαινόμενο Τόϋνμπη, ὅπως ὁ Ἀμερικανὸς καθηγητὴς William H.McNeill. πού τὸν ἐμελέτησε στὴν βιογραφία ποὺ συνέγραψε μὲ τὸν τίτλο, Arnold J. Toynbee, A life (Oxford University Press,1989), ἤ ὁ Ἑλληνοκαναδὸς καθηγητὴς Λευτέρης Σταυριανὸς ποὺ ὡς εἰδικός τῆς Παγκοσμίας Ἱστορίας ἐπηρεάσθη βαθύτατα ἀπὸ τὸν Τόϋνμπη, εἰδικὰ γιὰ τὴν συγγραφὴ τοῦ μνημειώδους ἀντιϊμπεριαλιστικοῦ του βιβλίου, πολλαπλῶς ἀντιδυτικό, ποὺ φέρει τὸν τίτλο Γενικὴ Σύρραξη: Ὁ Τρίτος Κόσμος ἐνηλικιώνεται ( Global Rift: The Third World Comes of Age).
Τὸν φοβερὸ κίνδυνο γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα τῆς συνεχοῦς ἀστικοποιήσεως, ποὺ εἶχε ἐπισημάνει ἐξ’ ἀρχῆς, στὸν ΙΗ αἰώνα, ὁ Γάλλος φιλόσοφος Ρουσσώ, τὸν συνέλαβε πλήρως 200 χρόνια ἀργότερα, ὁ Δοξιάδης μὲ τὸ ὅραμά του τῆς πλανητικῆς κοσμοπόλεως. Στὶς 18 Ἰανουαρίου 1963, ὁ Τόϋνμπη ἔγραφε στὴν βρεταννικὴ ἐφημερίδα Observer καὶ στὸ Βῆμα: «Ἐδῶ εἰς τὰς Ἀθήνας [ ὁ Δοξιάδης ] ἵδρυσεν ἕνα Ἰνστιτοῦτον Οἰκιστικῆς, τῆς νέας ἐπιστήμης, ἡ ὁποία ἀποβλέπει εἰς τὸ νὰ καταστῆ ἡ ζωὴ δυνατὴ εἰς μίαν κυριολεκτικὴν κοσμόπολιν – πόλιν καλύπτουσα ὁλόκληρον τὴν κατοικίσιμον ἐπιφάνειαν τοῦ πλανήτου μας. Ὁ κ.Δοξιάδης προβλέπει ὅτι ἐντός τῆς προσεχοῦς ἐκατονταετίας, ὁ πληθυσμὸς τοῦ πλανήτου μας ἐνδέχεται νὰ φθάση τὰ 25.000 ἑκατομμύρια [ 25 δισεκατομμύρια ] καὶ ὅτι, ἕως τότε, ὄλαι αἳ πόλεις τοῦ κόσμου θὰ ἔχουν συνενωθεῖ μεταξὺ των. Ὁ συγκλονισμὸς μίας τόσον ἐπαναστατικῆς ἀλλαγῆς, ἀπειλεῖ νὰ μᾶς κάμη ὅλους ἐγκληματίας ἤ πρόσφυγας ἤ καὶ τὰ δύο… Οἱ ἐπιστήμονες μᾶς λέγουν ὅτι ἐὰν ἡ γενεά μας δὲν διαπράξη μαζικὴν αὐτοκτονίαν, ἡ ἀνθρώπινη φυλὴ ἔχει ἀκόμη 2000 ἑκατομμύρια ἔτη ζωῆς εἰς τὸν πλανήτην αὐτόν. Δύο χιλιάδων ἑκατομμυρίων ἐτῶν φυλάκισις εἰς τὴν κοσμόπολιν. Αὐτὴ εἶναι ἡ βαρυτέρα συλλογικὴ ποινὴ καταναγκαστικῶν ἔργων ποὺ ἐπεβλήθη ποτὲ ἐπὶ τῆς ἀνθρωπότητος».
Ὁ Τόϋνμπη, στὸ βιβλίο του ἀναμνήσεων ποὺ φέρει τὸν τίτλο Experiences (ὁ πρῶτος τόμος ἐτιτλοφορεῖτο Acquaintances), ποὺ ἐδημοσίευσε τὸ Oxford University Press, τὸ 1969, ὁ μέγιστος τῶν ἱστορικῶν του 20ου αἰῶνος διηγεῖται λεπτομερῶς πὼς ἐγνώρισε τὸν Ἕλληνα μεγαλοφυῆ πολεοδόμο: « Ἡ τρίτη μου ἑλληνικὴ ἀγωγὴ ξεκίνησε στὸ Καράτσι τοῦ Πακιστάν τὸ 1960…Οἱ ἄθλιες ντενεκεδουπόλεις εἶχαν ἐξαφανισθεῖ…Τὸ 1957 οἱ πρόσφυγες ἦσαν ναυαγοί τῆς ζωῆς… Ἀλλὰ στὶς νέες ἐγκαταστάσεις ποὺ ἐπισκέφθηκα τὸ 1960, ἔτειναν νὰ ριζώσουν καὶ πάλι. Οἱ πατρογονικές τους κοινότητες εἶχαν χαθῆ, ἀλλὰ τώρα δὲν ἦσαν πλέον ἐξόριστοι, ὅπως ἦσαν τὸ 1957. Ἡ χαμένη κοινοτική τους ζωὴ εἶχε ἀντικατασταθῆ μὲ μία νέα τὴν ὁποίαν εἶχαν εὕρει χάριν τῆς ἰδιοφυῒας κάποιου ποὺ εἶχε σχεδιάσει γιὰ αὐτοὺς τοὺς νέους τούτους οἰκισμοὺς ἀνθρωπίνων διαστάσεων. Ποῖος ἦτο αὐτὸς ὁ μεγαλοφυὴς δημιουργός, ὁ ὁποῖος ὄχι μόνον εἶχε εἰσχωρήσει μὲ φαντασία στὶς ἀνθρώπινες ἀνάγκες τῶν προσφύγων ἀλλὰ εἶχε ἀνακαλύψει τὸν τρόπο νὰ ἐξασφαλίση τὶς ἀνάγκες αὐτὲς πρακτικά, συνδυάζοντας λάσπη καὶ τοῦβλα σὲ νέα συναρπαστικὰ σχήματα. Ἔμαθα πὼς ὁ σχεδιαστὴς αὐτὸς ἦτο Ἕλλην, ὀνομαζόμενος Κωνσταντῖνος Δοξιάδης. Ἐσχεδίαζε ἐπίσης μία νέα πρωτεύουσα γιὰ τὸ Πακιστάν, τὸ Ἰσλάμαμπαντ, στὸ βόρειο Παντζάμπ.

Ποῖο ἦτο ἀκριβῶς τὸ ἐπάγγελμα τοῦ Δρος Δοξιάδη; Οἱ Πακιστανοὶ πληροφοριοδότες μου ἐδυσκολεύοντο νὰ τὸ ἐντοπίσουν. Ἀρχιτέκτων; Ὄχι, παραπάνω! Ὁ Δοξιάδης δὲν σχεδιάζει ἁπλῶς ἕνα κτίριο ἐν ἀγνοίᾳ τοῦ περιβάλλοντος. Σχεδιάζει ἕνα σύνολο κτιρίων γιὰ νὰ σχηματίσει ἕναν οἰκισμό. Ἐνῷ ὡμιλούσαμε ἐστεκώμεθα σὲ μία ἀπὸ τὶς οἰκιστικὲς ἑνότητές του. Τότε πρέπει νὰ εἶναι πολεοδόμος. Ὄχι, εἶναι πάλι κάτι παραπάνω. Διότι δὲν σχεδιάζει ἕναν οἰκισμὸ οὔτε μία πόλη ἐν ἀγνοίᾳ τοῦ περιβάλλοντος. Τὰ σχεδιάζει στὸν χῶρο τοῦ φυσικοῦ τοπίου. Ἀλλὰ δὲν σταματᾶ ἐκεῖ. Ἡ σφαίρα τῶν συλλογισμῶν του καὶ τῆς δράσεώς του ἐκτείνεται σὲ ὅλον τὸν κατοικήσιμο χῶρο στὴν ἐπιφάνεια τῆς γῆς. Κοντολογής, ὁ σχεδιασμὸς του εἶναι παγκόσμιος. Καὶ τὸ εὖρος τοῦ χώρου στὸν ὁποῖο κινεῖται εἶναι ἀντίστοιχο μὲ τὸ εὖρος τοῦ χρόνου ποὺ χρησιμοποιεῖ. Βλέπει τὸ μέλλον μὲ τελεσκοπικὲς ὀπτασίες. Σχεδιάζει γιὰ τουλάχιστον ἕναν αἰώνα, γιὰ μία ἐποχὴ ὅπου τὸ κατοικήσιμο τμῆμα τῆς ἐπιφανείας τῆς γῆς θὰ εἶναι μία καὶ μοναδικὴ πόλη…τὴν Οἰκουμενούπολη… Ἡ τελική του ἀποστολὴ εἶναι νὰ σχεδιάσει τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἡ ζωὴ στὴν Οἰκουμενούπολη θὰ εἶναι ὑποφερτή…. Λοιπὸν στὴ ζωή μου εἶχα τρεῖς ἑλληνικὲς ἀγωγές! Ποῖος ἄλλος λαὸς στὸν κόσμο ἐκτὸς τῶν Ἑλλήνων, θὰ ἦσαν σὲ θέση νὰ κάνουν γιὰ μένα τόσα πολλά; Ἡ εὐγνωμοσύνη μου πρὸς τοὺς Ἕλληνες διδασκάλους μου εἶναι ἀντίστοιχη μὲ τὸ μέγεθος τῆς προσφορᾶς τους» (σελ. 40-45)
Γιὰ μᾶς τοὺς ἱστορικούς, ὁ Τόϋνμπη εἶναι ὁ ἄρχων τῆς Ἱστορίας. Ὅτι αὐτὸς ὁ κορυφαῖος της ἐπιστήμης μᾶς ἐδήλωνε μαθητὴς ἑνὸς Ἕλληνος κατὰ 24 χρόνια νεωτέρου του εἶναι ἕνα γεγονὸς πολὺ πιὸ σημαντικὸ ἀπὸ τοὺς θεατρινισμοὺς τοῦ σημιτικοῦ μπιμπικανθρώπου τῆς ὁδοῦ Ἀναγνωστοπούλου 10, ποὺ μὲ τὸ ἀλαζωνικὸ χαμόγελο – γκριμάτσα του δηλώνει ὅτι ἡ Ἑλλάς, γκαρσόνι τῆς Εὐρώπης, εἶναι μεταξὺ τῶν ἰσχυρῶν τῆς γηραιᾶς ἠπείρου! Γιὰ πολλοστὴ φορά, ἐπαναλαμβάνουμε μὲ τὸν Τόϋνμπη καὶ τὸν Δοξιάδη: Ὄχι, ἡ Ἑλλὰς δὲν εἶναι Εὐρώπη, ἁπλῶς ἡ Εὐρώπη εἶναι ἕνα κακέκτυπο της Ἑλλάδος.

Τὸ 1955, ὁ Δοξιάδης ἵδρυσε τὴν Οἰκιστικὴ (Ekistics), ἕνα περιοδικὸ γιὰ τὴν ἐξάπλωση τῶν θεωριῶν του. Τὴν ἔννοια τῆς Οἰκιστικῆς ὁ Τόϋνμπη τὴν ὤρισε ὡς ἑξῆς στὶς ἀναμνήσεις του: «Τί εἶναι Οἰκιστική; Εἶναι μία νέα λέξη γιὰ ἕνα νέο θέμα μελέτης… Οἰκιστικὴ εἶναι ἡ μελέτη τῶν ἀνθρωπίνων οἰκισμῶν. Συμπεριλαμβάνει ὁλόκληρη τὴν ἱστορία τῶν ἀνθρωπίνων οἰκισμῶν» (σελ.43). Τὸ περιοδικό, ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1960, ἔγινε τὸ ὄργανο τοῦ Ἀθηναϊκοῦ Κέντρου Οἰκιστικῆς τοῦ Δοξιάδη. Τὸ 1971, τὸ Κέντρο αὐτὸ ἐδημοσίευσε – μὲ πρόλογο τοῦ Δοξιάδη – τὸ βιβλίο τοῦ Τόϋνμπη, ἐμπνευσμένο ἀπὸ τὶς ἰδέες τοῦ Δοξιάδη, μὲ τίτλο, An Ekistical Study of the Hellenic City State. Στὴν μελέτη αὐτὴ ὁ Τόϋνμπη προτείνει στὴν Δύση ἔξοδο ἀπὸ τὴν ἀπελπισία τῆς ἀνεπιστρέπτου παρακμῆς, προβάλλοντας τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία τῆς ἀρχαίας πόλεως καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ κοινοτισμοῦ.

Ἕνα πρότυπο, γιὰ νὰ δύναται νὰ ἀντιμετωπισθῆ ὡς μέλλουσα λύση σὲ μία κρίση, πρέπει νὰ μὴν εἶναι στιγμιαῖο καὶ μίας χρήσεως. Ἡ «πόλις-κράτος» (city-state), καὶ ἰδιαιτέρως ἡ ἀρχαία κοινωνία τῶν Ἀθηνῶν, σὲ ἀντίθεση μὲ ἕναν συχνὸ ἰσχυρισμό,δὲν ὑπῆρξε ἕνα στιγμιαῖο «θαῦμα», μία κοινωνικὴ δομὴ συνδεδεμένη ὑποχρεωτικῶς μὲ τὸ δουλοκτητικὸ σύστημα. Τὸ πρότυπο ἐξαίρει ἀκριβῶς ἀξίες ποὺ ἔχουν τελείως ἐξαφανισθῆ στὸ παρὸν παγκόσμιο καπιταλιστικὸ σύστημα, δηλαδὴ τὴν ἐλευθερία βασισμένη στὴν ἄμεση δημοκρατία, τὴν αὐτονομία καὶ τὴν αὐτάρκεια. Νεώτερα πολιτικοκοινωνικὰ συστήματα προσεπάθησαν νὰ χρησιμοποιήσουν τὴν ἄμεση δημοκρατία ὡς λαοκρατία, τὴν αὐτονομία ὡς ἀποκέντρωση καὶ τὴν αὐτάρκεια ὡς οὐσιαστικὴ καὶ ὄχι εἰκονικὴ κρατικὴ ἀνεξαρτησία (ἐθνικοσοσιαλιστικὰ καὶ κομμουνιστικὰ καθεστῶτα).

Παρατηρεῖ λοιπὸν ὁ Τόϋνμπη στὸ βιβλίο του, ὅτι τὸ πρότυπo τῆς πόλεως-κράτους εἶναι διαχρονικό, διήρκεσε χιλιάδες χρόνια καὶ οὐσιαστικὰ βασίζεται στὴν ἑλληνικὴ ἰδιοφυῒα, δηλαδὴ στὸν ἁρμονικὸ συνδυασμὸ τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος μὲ τὸ πολιτισμικὸ σύστημα. Γιὰ νὰ ἀντικατασταθῆ σήμερα ὁ δυτικὸς καπιταλισμὸς χρειάζεται ἑλληνοποίηση τοῦ πλανήτου: «Φαίνεται πὼς ἕνα πρόσφορο ἔδαφος πρέπει νὰ συμπίπτη μὲ μία πρόσφορη κοινωνικὴ κατάσταση ὥστε νὰ παράξη ἕναν κόσμο πόλεων-κρατῶν. Αὐτὸ ἀποδεικνύεται μὲ τρόπο ἐντυπωσιακὸ ἀπὸ τὴν ἱστορία τῆς λεκάνης τοῦ Αἰγαίου… Στὴν Ἑλληνικὴ Ἐποχή, ἀπὸ τὸ 1100 π.Χ. μέχρι τὸ 600 μ.Χ. ἡ λεκάνη τοῦ Αἰγαίου ὑπῆρξε στὸ περισσότερο διάστημα αὐτῶν τῶν δέκα ἑπτὰ αἰώνων, ἕνας κόσμος πόλεων-κρατῶν» (σελ.5-6)
Στοὺς 17 αὐτοὺς αἰῶνες ὁ Τόϋνμπη προσθέτει 3 ἀκόμη, ἀπὸ τὸν ΙΖ μέχρι τὸν ΙΘ αἰώνα, δηλαδὴ σύνολο 20 αἰώνων πόλεων-κρατῶν βασισμένων στὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό. Προβάλλει τὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία ὡς πρότυπο ρωμηοσύνης καὶ ὄχι τὸ σημερινὸ κρατίδιο τῶν Ἀθηνῶν ποὺ ἱδρύθη μετὰ τὸ 1821: «Ἀπὸ τὸν ΙΖ αἰώνα, μὲ τὴν ἀποκέντρωση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, ἕνας ἀριθμὸς πόλεων-κρατῶν ἑλληνικοῦ τύπου ποὺ ἦσαν πράγματι αὐτόνομες καὶ σὲ μερικὲς περιπτώσεις ἦσαν κατ’ οὐσίαν ἀνεξάρτητες, ἐπεβλήθησαν μὲ τὴν ἀκουσία ἤ τὴν ἑκουσία συγκατάθεση τῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορικῆς κυβερνήσεως, σὲ διαμερίσματα τῆς λεκάνης τοῦ Αἰγαίου ποὺ ἦσαν φυσικὰ ὀχυρά. Ὡς παραδείγματα ἀναφέρομαι, στὶς ὀρεινὲς πόλεις τῶν Ἀμπελακίων στὸ βορειότερο σπιρούνι τοῦ ὅρους Ὄσσα, οἱ ὁποῖες ἐπικρέμονται τῆς φάραγγος τῶν Τεμπῶν, τὰ Ἐλευθεροχώρια τοῦ ὅρους Πηλίου ποὺ ἐπικρέμονται τοῦ κόλπου τοῦ Βόλου [Παγασητικὸς κόλπος ], τὸ Τρίκερι, στὸ ἄκρον τῆς στενῆς χερσονήσου ποὺ προεξέχει πρὸς δυσμάς ἀπὸ τὸ νότιο ἄκρο τοῦ Πηλίου, στὴν εἴσοδο τοῦ κόλπου, ἀρκετὰ μακριὰ ὥστε νὰ ἀφήνη μόνον μία στενὴ εἴσοδο στὸν κόλπο τοῦ Βόλου, τὸ Μέτσοβο – βλάχικη καὶ ὄχι ἑλληνικὴ κοινότητα – σκαρφαλωμένο ἐπὶ τοῦ ὅρους Πίνδος καὶ τὶς πηγὲς τοῦ ποταμοῦ τῆς Ἄρτης [Ἄραχθος], τὸ ἀλβανικὸ Σούλι στὴν νοτιοδυτικὴ Ἤπειρο, περικυκλωμένο μὲ τὴν τάφρο ἐντυπωσιακῶν φαραγγιῶν, τὸ Αἰτωλικὸ καὶ τὸ Μεσολόγγι στὶς λιμνοθάλασσες τῆς νοτιοδυτικῆς Αἰτωλίας, τὸ Γαλαξίδι στὴν βόρειο ἀκτὴ τοῦ Κορινθιακοῦ κόλπου, καὶ οἱ νῆσοι τῆς Ὕδρας, τῶν Σπετσῶν καὶ τῶν Ψαρῶν οἱ ὁποῖες ἦσαν προστατευμένες ἀπὸ καλῶς ὁπλισμένα καὶ δεξιοτεχνικῶς ἑλισσόμενα πλοῖα»(σελ.7). Τέλος, ὁ Τόϋνμπη παρατηρεῖ ὅτι τὸ ἑλληνικὸ πρότυπό της πόλεως-κράτους ἐξηπλώθη ἀνατολικὰ μέχρι τὴν πρώην Σοβιετικὴ Κεντρικὴ Ἀσία καὶ τὸ Παντζάμπ, καὶ δυτικὰ ὡς τὶς μεσογειακὲς ἀκτὲς τῆς Γαλλίας καὶ τῆς Ἱσπανίας. Πρόκειται δηλαδὴ βασικὰ γιὰ πρότυπο τῆς Ἐνδιάμεσης Περιοχῆς... "

Ὁ Κωνσταντῖνος Δοξιάδης στό NBC (1)

Ὁ Κωνσταντῖνος Δοξιάδης στό NBC (2)



Ὁ Κωνσταντῖνος Δοξιάδης στό NBC (3)
(δυστυχῶς δέν βρῆκα κάποιο βιντεάκι στά ἑλληνικά...)