Ἀλλοδύνη

Στίς σύγχρονες κοινωνίες ὑπάρχει μιά πολιτικοπολιτιστική μονοπολικότητα, ἕνας πόλος ἐγκυρότητος ὁ ὁποῖος καθορίζει τί εἶναι σωστό καί τί λάθος καί ἐπιβάλλει τήν συμμόρφωση σέ μιά ὁμοιομορφία ἡ ὁποῖα ἀδιαφορεῖ γιά τήν φυσική ποικιλομορφία ἤ τήν ἀτομικότητα ἀλλά καί τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά τοῦ ἑαυτοῦ. Στίς σύγχρονες “ἀνεπτυγμένες” κοινωνίες μάλιστα ἡ ὁμοιομορφία τῆς συμπεριφορᾶς εἶναι τόσο σημαντική πού ἡ χρήση φαρμάκων γιά τήν ἐπιβολή “φυσιολογικῆς” συμπεριφορᾶς τῶν παιδιῶν στό σχολεῖο ἔχει ἐφαρμοστεῖ πρίν ἀπό πολλά χρόνια. Ἡ συνιστώμενη θεραπεία -πού εἶναι γνωστή ὡς Ritalin- ρυθμίζει τή λειτουργία τοῦ μυαλοῦ καί οἱ προσπάθειες ρύθμισης τῆς λειτουργίας τῆς κοινωνίας περιορίζονται στήν χημική καταστολή κοινωνικῶν ζητημάτων καί στήν ἔρευνα γιά τήν ἀνακάλυψη νέων νευροδιαταραχῶν καί νέων φαρμάκων γιά τήν ἀντιμετώπισή τους.

Τίς προάλλες ἔπεσα πάνω σέ μιά γνωστή πού μέ ρώτησε ἐάν εἶχα μάθει τά νέα τῆς Ἀγγελικῆς. "Ἔχει ἕναν ὄγκο στόν κροταφικό λοβό πού εἶναι ἀδύνατο νά ἐγχειριστεῖ. Οἱ γιατροί λένε ὅτι ἔχει τέσσερις μῆνες ζωῆς. Ἴσως νά θέλεις νά περάσεις νά πεῖς ἕνα γειά." "Ναί..., ἀλλά δέν τήν ξέρω καλά..." δίστασα. "Λέγαμε ἕνα γειά στούς διαδρόμους καί τά κυλικεῖα ἀλλά δέν τήν ξέρω... Δέν νομίζω πώς μιλήσαμε ποτέ γιά πάνω ἀπό πέντε λεπτά." “Δέν πειράζει” εἶπε. “Δέν ἔχει τίποτα ἄλλο νά κάνει παρά νά δέχεται ἐπισκέψεις." Κοιτάζοντας ἐπίμονα τό πάτωμα καί χωρίς νά σηκώσει τό κεφάλι της μιλοῦσε γιά τήν Ἀγγελική πού ἦταν στενή της φίλη. Εἶχε τηλεφωνήσει πρίν ἀπό ἕνα μῆνα γιά νά τήν πεῖ ὅτι εἶχε διαγνωσθεῖ μέ ὄγκο στόν κροταφικό λοβό τοῦ ἐγκεφάλου. Ὁ κροταφικός λοβός –ἐξήγησε- εἶναι ὑπεύθυνος γιά τήν ἀκοή, τήν ἀντίληψη σύνθετων εἰκόνων, τήν κατανόηση τῆς ὀμιλίας καθώς καί γιά τή διαμόρφωση συναισθημάτων.  Οἱ γιατροί τήν εἶπαν ὅτι θά ἔχανε βαθμιαῖα τή μνήμη της --ὄχι τήν δυνατότητά της νά διαμορφώνει νέες μνῆμες, ἀλλά τήν δυνατότητά της νά ἀνακαλεῖ τίς παλιές... ἐν ὁλίγοις, νά καταλαβαίνει ποιά ἦταν." Μέ ἔδωσε τό τηλέφωνό της καί μέ συμβούλεψε νά τηλεφωνήσω πρίν πάω νά τή δῶ γιατί εἶναι μέ τίς μέρες της.

Ἡ Ἀγγελική ἦταν ἕνας ἀπό ἐκείνους τούς ἀνθρώπους πού ὅλοι ἔχουν στή ζωή τους. Μιά εὐχάριστη παρουσία, κάποια πού εἶχα βγεῖ κάποιες φορές γιά φαγητό μαζί μέ μιά μεγάλη ὁμάδα ἀπό ἄλλους ἀλλά ποτέ οἱ δυό μας. Ἡ αἴσθηση ἀπό τήν ἀλληλεπίδρασή μου μέ τήν Ἀγγελική ἦταν αὐτή πού ἀποκομίζει κανείς μιλώντας μέ κάποιον ἄμεσο, εὐθύ καί εἰλικρινή ἄνθρωπο, σχεδόν σέ βαθμό πού ἔδινε τήν αἴσθηση πώς ἔπασχε ἀπό κάποια μορφή ἀλλοδύνης. Ἡ ὁποιοδήποτε ἀβλαβής δραστηριότητα ὅπως τό νά ἀκούει ἐπώδυνες ἱστορίες, ἡ χειραψία, τό ἄγγιγμα, ὁ ἐναγκαλισμός μέ κοντινούς της ἀνθρώπους ἔδινε τήν  ἐντύπωση πώς προκαλοῦσε κάποια μορφή  πόνου στήν Ἀγγελική.

"Δέν ξέρω ἄν σᾶς εἶπε κάποιος" ἄρχισε σχεδόν εὔθυμα, "ἔχω ἕναν ὄγκο στόν ἐγκέφαλο πού ἔχει ἐπηρρεάσει τή μνήμη μου". Ἔγνεψα καταφατικά. "Παρακαλῶ συγχωρεῖστε με γι αὐτή τήν ἐρώτηση, ἀλλά τήν κάνω σέ ὅλους. Θά μπορούσατε νά μοῦ ὑπενθυμίσετε τό ὄνομά σας καί ἀπό πού σᾶς ξέρω;" "… τό ὄνομά μου εἶναι Κώστας. Ἤμασταν στήν ἴδια σχολή καί ἐργαζόμασταν γιά λίγο καιρό μαζί..."

"Ἤμασταν λοιπόν συμφοιτητές. Ὑποθέτω αὐτό θά ἦταν πρίν ἀπό πολλά χρόνια. Διατηρήσαμε ἐπαφή ἀργότερα; Ἤμασταν φίλοι; "Τήν κοίταξα χωρίς νά ἀπαντήσω. Θά ἦταν ἀγενές νά πῶ ὅτι δέν σκέφτηκα ποτέ πώς ἤμασταν φίλοι. Ἐννοῶ, ἐάν ἕνα άτομο θεωρεῖ κάποιον φίλο, καί ὁ ἀλλος τό ἀρνηθεῖ, αὐτό θά ἦταν μᾶλλον ἐπώδυνο.  Ἀλλά ἡ Ἀγγελική δέν εἶχε καμμιά μνήμη ἔτσι κι ἀλλοιῶς. Καθώς τά σκεφτόμουν ὅλα αὐτά  ἄρχισε νά μιλᾶ. "Ἐντάξει... Συμβαίνει συχνά αὐτό... ὑπάρχουν γκρίζες περιοχές στίς ἀνθρώπινες σχέσεις, ἔτσι δέν εἶναι; Συναντᾶμε ἀνθρώπους, τούς βλέπουμε καθημερινά στό τραῖνο ἤ στή δουλειά, τούς λέμε γειά, ἀλλά δέν τούς ξέρουμε πραγματικά. Λέμε εἶναι φίλοι μας, ἀλλά δέν μπορεῖ νά εἶναι κανείς φίλος μέ ἑκατοντάδες ἀνθρώπους πού συναντᾶ καθημερινά. Εἶναι ἀρκετό ὅτι εἴχαμε κοινή ἱστορία. Ἤμασταν ἕνα μικρό μέρος ὁ ἕνας στήν ἱστορία τοῦ ἄλλου." 

Ἀκολούθησε μιά μικρή παύση καί μετά συνέχισε: "Σᾶς εὐχαριστῶ πάντως πού κάνατε τόν κόπο νά ἔρθετε. Ἐκτιμῶ τίς ἐπισκέψεις ἀνθρώπων πού γνώρισα στό παρελθόν. Ξέρετε ἡ ἀπώλεια τῆς μνήμης ἰσοδυναμεῖ μέ τήν ἀπώλεια ὁλόκληρης τῆς αἴσθησης τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἡ αἴσθηση τοῦ ἑαυτοῦ ἀπαιτεῖ τήν παρουσία ἄλλων, μιᾶς κοινότητας, ὄχι μόνο γιά νά παρέχει μιά γλῶσσα, ἀλλά γιά νά παρέχει τίς κοινωνικές ἔννοιες τῆς ἀτομικότητας οἱ ὁποῖες βοηθοῦν στήν ἄρθρωση τῆς ἐρμηνείας τοῦ ἑαυτοῦ. Ὁ καθένας ἔχει ἕνα παρελθόν καί ἡ  ἀποκοπή  ἀπό  ἐκεῖνο τό παρελθόν παραμορφώνει τίς σχέσεις του, ἀλλοιώνει τήν ἐρμηνεία τοῦ ἑαυτοῦ του." 

Θεωρώντας πώς τά σχόλιά μου θά κατάφερναν νά ἀπαλύνουν τήν αἰχμηρότητα τῶν παρατηρήσεών της ὑπέδειξα πώς κατά πάσα πιθανότητα ὑπερτονίζει τή σημασία τῆς σχέσης μεταξύ μνήμης-κροταφικοῦ λοβοῦ καί ἀτομικῆς ταυτότητας. "Κροταφικός λοβός ἤ ὄχι σοῦ ἀρέσουν τά ἴδια πράγματα, οἱ αἰσθήσεις δέν ἀλλάζουν. Τά βασικά γνωρίσματα τῆς προσωπικότητας δέν ἐπηρρεάζονται ἀπό τόν κροταφικό λοβό." Ἡ Ἀγγελική παρέμεινε  ἀτάραχη. "Πολλοί ἀπό μᾶς ἀδυνατοῦν νά κατανοήσουν τή σύνδεση μεταξύ τῆς μνήμης καί τοῦ ἑαυτοῦ"ἀπάντησε. "Αὐτό πού εἶναι κάποιος εἶναι τό σύνολο τῶν ἐμπειριῶν του. Τό πού πῆγε σχολεῖο, ποιοί ἦταν οἱ φίλοι του, ὅλα ὅσα ἔχει κάνει καί ἐξίσου σημαντικά ὅλα αὐτά πού εἶχε ἐλπίσει πώς θά κάνει. Τό ἄν προτιμῶ παγωτό βανίλια ἤ σοκολάτα, ταινίες δράσης ἤ κωμωδίες, ὅλα ἀνήκουν στήν ἱστορία, ἀλλά ἡ δυνατότητά μου νά γνωρίζω αὐτές μου τίς προτιμήσεις μέσω τῆς συσσωρευμένης μνήμης εἶναι αὐτό πού μέ καθορίζει ὡς πρόσωπο. Εἶμαι ὄχι μόνο κάποια πού τῆς ἀρέσει τό παγωτό σοκολάτα, εἶμαι κάποια πού γνωρίζει, πού θυμᾶται πώς τῆς ἀρέσει τό παγωτό σοκολάτα. Καί θυμᾶται καί τά μέρη πού προτιμοῦσε νά τό ἀγοράζει καί τούς ἀνθρώπους μέ τούς ὁποίους τό ἔτρωγε."

Ἡ καλοσύνη δέν ἔχει πολλές παραστάσεις. Δέν εἶναι μιά ἀπό τίς θεολογικές ἀρετές -πίστη, ἐλπίδα  ἤ  φιλανθρωπία. Οὔτε ἔχει καμμιά σχέση μέ τίς βασικές ἀρχές -δύναμη, φρόνηση, σύνεση, μετριοπάθεια. Τό τί εἶναι ἡ καλοσύνη παραμένει μυστήριο. Ἡ καλοσύνη εἶναι ἄχρηστη. Τουλάχιστον, δέν ἀνήκει στόν κόσμο τῆς χρησιμότητας. Εἶναι κάτι περισσότερο ἀπό χριστιανική, εἶναι ὀρθόδοξη, εἶναι ἀναρχική. Ἡ καλοσύνη κατοικεῖ στήν ἐξτρεμιστική καρδιά, τό ξίφος της ἀνυψώνεται ἐναντίον τῶν νεωτερισμῶν, τοῦ φιλελευθερισμοῦ, τῆς "δημοκρατίας", τοῦ σοσιαλισμοῦ, τῆς δεξιᾶς, τῶν δωροδοκιῶν... Ἡ καλοσύνη λέγουν πολλοί ἀνήκει στή φαντασία. Μερικοί αὐτό τό ἀποκαλοῦν προσωπικότητα, ἄλλοι τό λένε "ψυχή". Ὅταν εἶδα τήν Ἀγγελική ἡ καλοσύνη της ἦταν ἀκόμα ἐκεῖ. Ὅπως καί νά τό πεῖ κάποιος ὁ ὄγκος πῆρε τή μνήμη τῆς Ἀγγελικῆς ἀλλά αὐτό τό πράγμα δέν τό ἄγγιξε.