Στήν Πολιτεία ὁ Πλάτων ἀφηγεῖται τήν ἱστορία τοῦ μαγικοῦ δαχτυλιδιοῦ τοῦ Γύγη, ἑνός βοσκοῦ πού ἐνῶ φροντίζει, καί καθοδηγεῖ τό κοπάδι του ξαφνικά βλέπει τή γῆ νά σείεται καί νά ἀνοίγει στά δύο. Ὁ Γύγης ἀρχικά ταράζεται ἀλλά καθώς σταδιακά ἀρχίζει νά συνέρχεται πλησιάζει κοντά στό χάσμα καί γεμάτος περιέργεια βάζει τό κεφάλι του μέσα ἀπό ἕνα ἄνοιγμα καί βλέπει ἕναν γίγαντα νά κοιμᾶται. Τήν προσοχή τοῦ Γύγη αἰχμαλωτίζει ἕνα κόσμημα στό δάχτυλο τοῦ γίγαντα πού τό ἁρπάζει γρήγορα καί φεύγει. Στή συνέχεια ὅταν συναντᾶ τούς ἄλλους βοσκούς φορᾶ τό δαχτυλίδι, πού τοῦ προσθέτει κάλλος, γοητεία, κῦρος, καί τιμή ἐλπίζοντας πώς θά πλανέψει τούς συναδέλφους του καί θά τούς κάνει νά ἀλλάξουν γνώμη γι’ αὐτόν καί νά τόν ἐμπιστευτοῦν. Στή συνάντηση αὐτή διαπιστώνει πώς τό δαχτυλίδι αὐτό κάνει τόν χρήστη του ἀόρατο. Τή στιγμή πού ἀντιλαμβάνεται τήν μαγική δύναμη τοῦ δαχτυλιδιοῦ ὁ Γύγης άρχίζει νά σκέπτεται τί θά ἔπρεπε νά κάνει. Νά ἐπιβάλλει τή θέλησή του μέ τήν ἐξουσία πού τοῦ δίνει τό δαχτυλίδι, ἤ νά μείνει ὁρατός, ἐξουσιάζοντας ὄχι τούς ἄλλους ἀλλά τόν ἐαυτό του, τά πάθη του, τά ἔνστικτά του; Ὁ Πλάτων θεωροῦσε ὅτι δίκαιος ἄνθρωπος εἶναι ἐκεῖνος τοῦ ὁποίου οἱ πράξεις δέν ἀλλάζουν ἀκόμη καί ὅταν εἶναι ἀόρατος.
Κάπως ἔτσι ξεκίνησε ἡ ἰδεολογία τῆς διαφάνειας, σύμφωνα μέ τήν ὁποῖα ἡ χρηστή διακυβέρνηση ἀκολουθεῖ τούς κανόνες τῆς πλήρους διαφάνειας. Ἡ ἀπόλυτη διαφανής κοινωνία ἀπαιτεῖ τή διαβίωση σέ γυάλινα σπίτια. Ἔτσι ἡ τέλεια κοινωνία εἶναι ἐκείνη ὅπου οἱ πολίτες κατοικοῦν σέ ἕνα κόσμο κατασκευασμένο ἀπό γυαλί. Τά παράθυρά μας εἶναι διαφανή, δουλεύουμε σέ γυάλινους πύργους, μέσα σέ γυάλινους κύβους, σέ “open plan” γραφεῖα, ὅπου ὁ καθένας μπορεῖ νά “ἐνημερωθεῖ” γιά τή δουλειά ὅλων τῶν ἄλλων. Ὁ γυάλινος κύβος δέν ἐπιτρέπει σκοτεινές γωνίες, μυστικούς χώρους, διαφυγή ἀπό τό Πανοπτικό βλέμμα. Ζοῦμε σέ κυκλικές φυλακές, ὅπου τό ἐσωτερικό κάθε κελιοῦ εἶναι ὁρατό ἀπό ἕνα κεντρικό παρατηρητήριο στό ὁποῖο κάθονται οἱ Φρουροί. Δέν ἔχουμε ἄλλωστε τίποτα νά κρύψουμε ὁ ἕνας ἀπό τόν ἄλλο. Γίνονται ἐκλογές, ἀλλά γιά λόγους διαφάνειας, ἡ μυστική ψηφοφορία ἔχει ἐξοριστεῖ καί ἔτσι κάθε πολίτης ψηφίζει ἀνοιχτά τόν ἐν ἐνεργεία Εὐεργέτη. Ἔτσι ἡ τέλεια κοινωνία μας ἔχει ἀπαλλαγεῖ ἀπό τούς κλέφτες, τούς φοροφυγάδες, καί τήν ὀκνηρία τῶν συμπολιτῶν μας.
Εἶναι ὅμως σαφές πώς δέν χρειάζονται ἐπιθεωρητές φυλακῶν πού νά βλέπουν τά πάντα γιά νά ἐξασφαλίζεται ὁλοκληρωμένη ἐπιτήρηση. Οὔτε Μεγάλος Ἀδελφός, οὔτε Εὐεργέτης. Ἀντ' αὐτοῦ, ἕνα δίκτυο πειθαρχικῶν μέτρων ριζωμένων στά ἐκπαιδευτικά καί ἰατρικά μας συστήματα δημιουργοῦν ἕνα δίκτυο ἐπιτήρησης, ὅπου ὅλοι παρακολουθοῦν ὅλους. Κάθε ἄτομο τελικά ἐπιλέγει ἐλεύθερα ἕνα καθεστώς φροντίδας γιά τόν ἐαυτό του, διατηρώντας καλή ὑγιεινή, συμμετέχοντας σέ ρουτίνες γυμναστικῆς, ἀκολουθώντας ἀσκήσεις διατήρησης καλῆς ὑγείας, ἀποκηρύσσοντας κακές συνήθειες, καί συμμορφούμενο μέ τούς κοινωνικούς κανόνες. Ἔτσι ἕνας καλοπροαίρετος στόχος συνέβαλε στή διάβρωση, ὄχι τοῦ ἰδιωτικοῦ, ἀλλά τοῦ δημόσιου τομέα. Ὁ δημόσιος τομέας ἔχει ἐξαφανιστεῖ καί ἀντιμετωπίζεται ὡς ἰδιωτικός καί ὅταν τό ἰδιωτικό εἰσάγεται στόν δημόσιο χῶρο – ὅταν παρουσιάζουμε δημόσια αὐτό πού κανονικά προορίζεται γιά τό ἰδιωτικό – μπαίνουμε στόν κόσμο τῆς πορνογραφίας καί ἡ πορνοποίηση τῆς πολιτικῆς γίνεται κανόνας.
Ὁ καταναγκασμός πρός τή διαφάνεια δέν σταματᾶ στήν ἐπιφάνεια. Τό ἔξυπνο τηλέφωνο μᾶς κάνει διαφανεῖς, καθώς εἴμαστε πάντα σέ ἐτοιμότητα, πάντα διαθέσιμοι, πάντα ὑπόλογοι, καθώς ἀφήνουμε ἕνα ἀνιχνεύσιμο ἴχνος κειμένων καί φωτογραφιῶν, τά ὁποῖα ἀνεβάζουμε σέ δημόσιες πλατφόρμες προκειμένου νά ἐπιμεληθοῦμε τή “διαφανή” διαδικτυακή μας εἰκόνα. Ἡ ἰδεολογία τῆς διαφάνειας ἔχει γίνει τόσο πειστική ὧστε ἡ πεποίθηση πώς ἀναλφάβητος εἶναι τό ἄτομο πού δέν ξέρει πώς νά χρησιμοποιήσει ἕνα ἔξυπνο τηλέφωνο εἶναι κοινῶς ἀποδεκτή. Ἔτσι τά ἔξυπνα τηλέφωνα μᾶς ἔχουν καταστήσει τρόφιμους ἑνός Ψηφιακοῦ Πανοπτικοῦ βλέμματος στό ὁποῖο ἐκθέτουμε τούς ἐαυτούς μας οἰκειοθελῶς. Καθώς ἀποκαλύπτουμε τίς ἐπιθυμίες μας καί σχολιάζουμε στά κοινωνικά δίκτυα, πτυχές τοῦ ἐαυτοῦ μας πού ἦταν κρυμμένες, πιθανῶς ἀκόμη καί ἀπό τόν ἐαυτό μας, γίνονται διαφανεῖς καί ἐπομένως ὁρατές στούς ἀλγόριθμους τοῦ μηχανήματος. Ἔτσι ἀπό καταναλωτές γινόμαστε προϊόντα πού πωλοῦνται στήν ἠλεκτρονική οίκονομία. Μέ αὐτή τήν ἁπλή διαδικασία, ἐπιτυγχάνεται ἀπόλυτη διαφάνεια. Δέν ὑπάρχουν πιά σκοτεινά μυστικά, γιατί δέν ὑπάρχει πιά ἐσωτερική ζωή.
Ἡ διαφάνεια ὅμως πού εἰσβάλλει στήν ἰδιωτική ζωή, σκοτώνει τόν αὐθορμητισμό καί στερεῖ ἀπό τό ἄτομο τήν ἐσωτερικότητα. Ἡ ἀδιαφάνεια πρέπει νά προστατευθεῖ. Ἄν ἀποτύχουμε νά δεχτοῦμε τό ἀδιαφανές, ἀποτυγχάνουμε νά ἐκτιμήσουμε τήν θαυμαστή ἐτερότητα τοῦ Ἄλλου. Ὅταν καταφέρουμε νά ὑπερκεράσουμε τήν ναρκισσιστική ἀπαίτηση ἡ διαφορά τοῦ Ἄλλου νά συμμορφωθεῖ στή διαφάνεια τῆς δικῆς μας νόρμας, συνειδητοποιοῦμε ὅτι δέν χρειάζεται νά κατανοήσουμε πλήρως τόν Ἄλλο γιά νά τόν σεβαστοῦμε. Ἀκόμα καί μέρη τοῦ ἐαυτοῦ μας θά πρέπει νά παραμείνουν σκοτεινά γιά τόν ἐαυτό μας καθώς χάνοντας τήν ἐσωτερικότητά μας σκοτώνουμε τήν δημιουργικότητά μας. Στήν ἐποχή τῆς
διαφάνειας, ἡ ἐσωτερικότητα, ἡ μυστικότητα, καί ἡ ἐρμητική ἀπόκρυψη εἶναι μορφές ἀντίστασης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου