Τό τσούρμο τῶν γελωτοποιῶν - Κωστῆς Παπαγιώργης

ΤΟ ΤΣΟΥΡΜΟ ΤΩΝ ΓΕΛΩΤΟΠΟΙΩΝ (Κωστῆς Παπαγιώργης - " Κόσμος τοῦ Ἐπενδυτῆ" 16-4-2009)


Ὅπως καί στά βρέφη, τό κλάμα γενικά προηγεῖται τοῦ γέλωτος· ἀκόμα καί τό γελόκλαμα ἕπεται τοῦ κλάματος. Τό βλέπουμε καί στή δική μας πείρα ζωῆς· ὅσο ταυτιζόμαστε μέ τή ζωή καί τό ἄμεσο βίωμα, τά παίρνουμε ὅλα στά «σοβαρά», κατάκαρδα, ὅποτε ἀπόσταση δέν ὑπάρχει. Ἀντίθετα, μέ τίς λογῆς λογῆς ἀτυχίες ἀρχίζουμε νά κρατᾶμε κάποια ἀπόσταση, νά ἀντιδροῦμε σάν χιουμορίστες ἐκεῖ ὅπου ἄλλοτε τά βάφαμε μαῦρα. Τυχαία χαρακτήρισαν τό χιοῦμορ «εὐγένεια τοῦ ἀπελπισμένου»; Πρόσφατα, στούς σεισμούς τῆς Λ’ Ἀκουίλα, ἔβγαλαν ἀπό τά χαλάσματα μία γραῖα ἐνενήντα τόσο ἐτῶν πού παρέμεινε παγιδευμένη δύο εἰκοσιτετράωρα. Ὅταν λοιπόν τή ρώτησαν τί ἔκανε ἀναμένοντας τά συνεργεῖα, ἀπάντησε φυσικότατα: «Ἔπλεκα γιλέκο!». Ὤ θεία ἁπλότης, ὅπως θά ἔλεγε ὁ Ἰωάννης ὁ Οὔσιος. 


Οὔτε κραυγές, οὔτε μεγαλοστομίες οὔτε λυγμούς καί θέατρα – σέ ἕνα ποτήρι χωράει ὁ ὠκεανός. Χάρη στό ὀξύμωρ τοῦ νοῦ μας, ἀπό τά πράγματα ἀναδύεται ἕνα νόημα πού πιθανότατα δέν τό περιέχουν. Γιατί λέμε «σπεῦδε βραδέως»; «Φύλαγε τά ροῦχα σου γιά νά ’χεις τά μισά»; «Κυρίες μέ κεφαλαῖο “Π”»; Στό χιοῦμορ ὑποκρύπτεται κατά κανόνα ἕνα πικρό συμπέρασμα, κάτι τίς ἀνυπόφορο, πού μόνο μέ τό μασκάρεμα τό ξεγελᾶμε. Ὑπάρχει πιό κατάλληλο παράδειγμα ἀπό τόν μίστερ Μπίν, πού σχεδόν ποτέ του δέν γελάει; Κάθε κοινωνία γελάει ἀνάλογα μέ τόν τρόπο πού ζεῖ. Ὁ παλιός (καλός) ἑλληνικός κινηματογράφος, μέ τή φοβερή φουρνιά κωμικῶν (Λογοθετίδη, Χατζηχρῆστο, Σταυρίδη, Ἡλιοπουλο κ.λπ.), θεσμοποίησε τή φάρσα καί τήν καρικατούρα ὡς τερπνό λαϊκό εἶδος. Ἐφόσον ἀπευθυνόταν στίς λαϊκές τάξεις, δέν ἀπέβλεπε στήν ἐκλέπτυνση, στό «πνεῦμα», στήν κομψή κριτική. Ἀρκοῦσε ἡ ἀντιστροφή τῶν καταστάσεων, ἡ διόγκωση καί ἡ συστηματική κολακεία τοῦ κοινοῦ, γιά νά προκαλέσει τρικυμία γέλιου στήν πλατεία. Τό πόπολο ἔπαιρνε ἔτσι μικρές ἐκδικήσεις, ἀναγνώριζε τούς φίλους του στό πρόσωπο περιφρονημένων ἤ τυχάρπαστων λαϊκῶν τύπων, σπούδαζε μέ ἄλλα λόγια σέ ἕνα καλό φροντιστήριο συγκινήσεων πού ἄφηναν καλή μαγιά στήν καρδιά του. Νά ζεῖς δύσκολα καί νά λιγώνεσαι εὔκολα ἀπό τά ἄφθονα γέλια, νά ξεκαρδίζεσαι μέ θεάματα ὅπου γελοῦν ἀκόμη καί τά μπατζάκια σου, ἦταν μία λαϊκή τέχνη πού γιά εὐνόητους λόγους κατέκτησε τό κοινό. Μέ ἕναν λόγο, ἀπέβη βιοτεχνία γέλιου. Οἱ συνεχιστές ἦταν πολλοί. Μουστάκας, Χαϊκάλης, Πιατᾶς, Λογοθέτης, Φιλιππίδης, Κοντογιαννίδης, Σεφερλής κ.λπ. ἀκολούθησαν τά πατήματα τῶν πρωτοπόρων, καθιερώνοντας πιά ἕναν τρόπο καί ἕνα θεατρικό φέρεσθαι πού διεκδικεῖ τίτλους ἐντοπιότητας. Μέ τήν εἰσβολή τῆς τηλοψίας καί τή μεταπολιτευμένη κοινωνία μας, ἄρχισε νά ἀνατέλλει ὁ ἐπαγγελματίας κωμικός, πού ἀπεξαρτήθηκε ἀπό τή θεατρική κωμωδία, ἀπό τήν παρουσία οἱουδήποτε ἄλλου, διεκδικώντας τήν ἄμεση ἐπαφή μέ τό κοινό. Ὁ Χάρρυ Κλύνν ἐπέβαλε τόν κωμικό πού ἐκμεταλλεύεται τήν κωμική φλέβα γιά νά προβεῖ σέ κοινωνική κριτική, ἐγκαθιδρύοντας ἕναν τύπο γελωτοποιοῦ ὁ ὁποῖος ἀπέρριψε τήν ἀθωότητα καί τήν ἀφέλεια τοῦ παλαιοῦ παλιάτσου, ἐν ὀνόματι τῆς ὡριμασμένης συνείδησης. Αὐτή τή στάση ὁλοκλήρωσε, τηλεοπτικά πάντα, ὁ Λάκης Λαζόπουλος. Μίμος παρά καθαρόαιμος ἠθοποιός, ὁ Θεσσαλός ἐπέτυχε διάνα μέ τούς Μήτσους, ὅπου τά πορτρέτα νεοελλήνων εἶχαν ὄντως αὐθεντική πειστικότητα, γιά νά συνεχίσει πιά σέ ἕνα εἶδος φυσικῆς ἐπαφῆς μέ τό κοινό. Τό «Ἄλ Τσαντίρι», καταργώντας τή θεατρική μεταμόρφωση, βρῆκε καταφύγιο στήν εὔκολη κοινωνική κριτική, σέ ἕνα εἶδος σαθρῆς διαβουκόλησης τοῦ κοινοῦ αἰσθήματος, ὅπου ὁ κωμικός, ὡς λόγος τῆς ἀληθείας πλέον, θεσμοποιεῖται παραθεσμικά αὐτοανακηρυσσόμενος σέ «ἀπόλυτο πολίτη». Τό κόλπο γκρόσο σέ αὐτή τήν ἐπιχείρηση ἦταν ἀσφαλῶς ἡ βάναυση γελοιοποίηση προσώπων τοῦ δημόσιου βίου –γυναικῶν κατά προτίμηση-, ὅπου ὁ γελωτοποιός κερδίζει τήν καλή μαρτυρία «θάβοντας» τούς ἐκπροσώπους τοῦ κακοῦ γούστου. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι, ὅπου καλλιεργεῖται ὁ ἐκφαυλισμός, ὁ κωμικός χαίρεται χαρά μεγάλη, διότι τό πιάτο του εἶναι πάντα γεμάτο. Ἄν ἀναζητήσουμε λοιπόν κάποιο ἰσχυρότερο κωμικό ἔνστικτο, ὅπου δέν ἐφαρμόζεται κατ’ ἀνάγκη ἡ παλαιά ρήση «τό χθεσινό ψωμί φτουράει», δέν θά τό βροῦμε στήν τηλεόραση, οὔτε στίς κατά καιρούς κωμωδίες πού γίνονται σειρές, ἀλλά στό πτωχευμένο ραδιόφωνο. Ὁ Τζίμης Πανούσης γλίτωσε ἀπό πολλές ἐπιδημικές ἀσθένειες – πρίν ἀπ’ ὅλες, ἀπό τήν τηλεόραση. Γι’ αὐτό καί τό εἶδος πού καλλιεργεῖ δύσκολα τό κατανοεῖ κανείς. Εἶναι τραγουδιστής; Κοινωνικός κριτικός; Ἐπαγγελματίας φαρσέρ; Τζαμπάζης καί κλόουν; Ἀγέλαστος παντομιμικός πού πετάει πέτρες στή φακή τοῦ πεινασμένου; Ἔφηβος πού παριστάνει τόν ἐνήλικα; Τό καινοφανές μέ αὐτόν τόν ἄνθρωπο ἔγκειται στό γεγονός ὅτι, γιά νά ἐκφραστεῖ, παραδίδεται σέ ἕνα στοιχεῖο. Πρίν καν ἀρχίσει, ἔχει σπάσει τό πιάτο. Ὁ ἴδιος εἶναι πάνω ἀπό τόν ἑαυτό του· ἀρνεῖται νά μιλήσει «σοβαρά», διότι ἡ σοβαρότητα χρωστάει στή σύμβαση, στήν ὑστεροβουλία καί ἐνίοτε στήν εὐτέλεια. Μέ ἕναν λόγο, θυμίζει μία ἱστορία ἀπό τόν Δόν Κιχώτη. Κάποιος γευσιγνώστης ἔκρινε ὅτι ἕνα βαρέλι κρασί «κρατάει» κάτι ἀπό σκοινί ἤ ἀπό σίδερο. Ὅταν λοιπόν ἔχυσαν τό κρασί, βρῆκαν στόν πάτο ἕνα κλειδί δεμένο μέ σπάγκο.