Μέρες τοῦ 36 (2)- 4η Αὐγούστου

Εἶναι εὔκολο νά ταυτισθῆ μία ἱστορική περίοδος μέ ἕνα πρόσωπο. Αὐτή ἡ ἐπιφανειακή ταύτιση δέν ἀποκαλύπτει ὅμως τίς διαδικασίες καί τίς διεργασίες πού διαδραματίζονται στο παρασκήνιο. Μία δικτατορία δέν ἐπιβάλλεται στά καλά καθούμενα, οὔτε εἶναι δυνατόν νά φέρει σέ πέρας τό ἐγχείρημα ἕνα μόνον ἄτομο. Ἀφορισμοί, γενικεύσεις καί ἁπλουστεύσεις ἐξυπηρετοῦν περισσότερο τήν συσκότιση. Ὅπως καί ἡ ἠθικολογία. Ἡ βαθύτερη οὐσία τῶν πραγμάτων παραμένει ἀνέγγιχτη. 4η Αὐγούστου δεν εἶναι μόνον ὁ Μεταξᾶς. 4η Αύγούστου εἶναι καί ἡ ἀγγλόδουλη στάση τοῦ Γεωργίου τοῦ Β, 4η Αὐγούστου εἶναι η στάση τῶν πολιτικῶν και στρατιωτικῶν προσωπικοτήτων πού ἔδρασαν καθοριστικά τό προηγούμενο διάστημα. Ἡ στάση τοῦ κόμματος τῶν Φιλελευθέρων εἶναι ἐνδεικτική. Ὁ Μεταξᾶς στό κάτω κάτω ποτέ δεν ἔκρυψε ὅτι ἦταν ἕνας ὑπηρέτης τοῦ θρόνου, σέ ὅλη του τήν πολιτική και στρατιωτική σταδιοδρομία αὐτό τόν χαρακτηρίζει. Σκοπός μας δέν εἶναι νά ἀξιολογήσουμε ἠθικά κάποια πρόσωπα ἤ καταστάσεις. Ὅποιος περιορίζεται στην ἠθική ἀξιολόγηση, χωρίς νά ἐπεκτείνεται σέ μιά σφαιρική μελέτη καί διερεύνηση ὑπεραπλουστεύει καί μένει στό σκοτάδι. Ἡ ἱστορία δέν ἔχει ἀπολύτως καμμιά σχέση μέ τήν ἠθική. Στην πολιτική ὅπως καί στόν πόλεμο δεν ὑπάρχουν καλοί καί κακοί, ἀλλά συμφέροντα. Ἡ προσπάθειά πρέπει να ἑστιάζει στήν κατανόηση τῆς ἐν λόγῳ περιόδου, καί τῶν γεγονότων πού ὁδήγησαν στό καθεστώς τῆς 4ης Αὐγούστου.


Τήν προηγούμενη χρονιά, τό 1935, ἔγινε ἡ ἀποτυχημένη προσπάθεια πραξικοπήματος μέ ἐπικεφαλῆς τούς Βενιζέλο καί Πλαστήρα. Ὁ ἰσχυρισμός τους – σέ μεγάλο βαθμό ἀντικειμενικά σωστός - ἦταν πώς κινδύνευε ἡ δημοκρατία ἀπό πραξικόπημα τῶν ἀντίπαλων πολιτικῶν δυνάμεων πού στόχευαν στήν ἐπαναφορά τοῦ Γεωργίου τοῦ Β. Οἱ δυνάμεις αὐτές ἐπρόσκειντο στό Λαϊκό κόμμα καί πρωτεργάτες εἶχαν τούς Κονδύλη, Μεταξᾶ, οἱ ὁποῖοι καί μεταξύ τους ἐχθρεύετο ὁ ἕνας τόν ἄλλον. Οἱ ξένες δυνάμεις τάσσονται μέ δηλώσεις καθαρά κατά τῶν πραξικοπηματιῶν - Γαλλία καί Γιουγκοσλαυία ἡ ὁποία ἐφοδίασε τούς κυβερνητικούς μέ στρατιωτικά ἀεροπλάνα - ἤ παίζουν καί στά δύο ταμπλό ὅπως ἡ Ἀγγλία ἡ ὁποία ἐπίσημα καταδικάζει. Ἡ Ἰταλία τοῦ Μουσολίνι χωρίς νά βοηθήσει ἔμπρακτα εἶναι σαφῶς θετική ὑπέρ τοῦ κινήματος, λόγω τῆς φιλοϊταλικῆς στάσης τοῦ Βενιζέλου καί τῆς ἐναντίωσής του στίς ἀντιϊταλικές αἰχμές τοῦ βαλκανικοῦ συμφώνου.

Μετά τήν ἀποτυχία τοῦ κινήματος , στά στρατοδικεῖα καταδικάστηκαν 3 ἀξιωματικοί (Βολάνης, Κοιμήσης, Παπούλας) σέ θάνατο. Στήν δίκη τῶν πολιτικῶν ἀρχηγῶν πού ἀκολούθησε ἡ πολιτική ἡγεσία ἀντιλαμβάνεται πώς μέ τίς ἐκτελέσεις τῶν 3 ἀξιωματικῶν οἱ σκληροπυρηνικοί ἀντιβενιζελικοί ἔχουν κατευνασθεῖ, παράλληλα γίνεται καί δέκτης ἀντιδράσεων ἀπό τό ἐξωτερικό. Οἱ Ἄγγλοι πού εἶχαν βάλει στά σκαριά τήν ἐπαναφορά τῆς δυναστείας, δέν θέλουν νά ἐπιστρέψει ὁ βασιλιάς σάν ἐκπρόσωπος μίας ἀντιβενιζελικῆς μερίδας τοῦ λαοῦ. Ἡ κυβέρνηση Τσαλδάρη (Λαϊκό κόμμα), ἐξυπηρετώντας τίς κομματικές της ἐπιδιώξεις παίρνει θέση ὑπέρ τῆς ἀθώωσης τῶν πολιτικῶν, μέ μάρτυρες ἐκπροσώπους της. Ἀπό τούς ἀντιβενιζελικούς μόνον ὁ Μεταξᾶς τάσσεται ὑπέρ τῆς καταδίκης τῶν κατηγορουμένων, οἱ ὁποῖοι προσπαθώντας νά ἐλαφρύνουν τήν θέση τους θά φτάσουν νά δηλώσουν ὅτι ἦταν οἱ πρῶτοι πού ζήτησαν νά διώξει ἡ Βουλή τούς κομμουνιστές βουλευτές ( Παπαναστασίου ).

Ἡ Ἀγγλία ἀπό τό 1929 ἀρχίζει νά δραστηριοποιεῖται γιά τήν ἐπαναφορά τοῦ Γεωργίου τοῦ Β, μέ τήν ταυτόχρονη κατάλυση τῆς ἀβασίλευτης δημοκρατίας καί τήν μετατροπή της σέ βασιλευομένη. Ἡ ἀλλαγή προσανατολισμοῦ τοῦ Βενιζέλου ὁ ὁποῖος δείχνει τάσεις ἀπαγκίστρωσης ἀπό τήν ἀγγλική πολιτική καί πλησιάζει τήν Ἰταλία καί τήν Τουρκία ἔπαιξε τόν ρόλο της ὅπως καί τό διεθνές ἐπιδεινούμενο κλίμα. Ἐν ὄψει ἐξελίξεων στήν Εὐρώπη ἡ Ἀγγλία δέν θέλει νά χάσει τόν ἔλεγχο στήν περιοχή. Ὁ Γεώργιος εἶναι ἕνα καλό χαρτί. Ἡ προετοιμασία τῆς ἀγγλικῆς καί τῆς διεθνοῦς κοινῆς γνώμης εἶναι ἀπαραίτητη. Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ Σπύρος Λιναρδάτος στό ἔργο του «Πώς ἐφτάσαμε στήν 4η Αὐγούστου» κυκλοφοροῦν βιβλία πού προσπαθοῦν νά ἀποδείξουν ὅτι κακῶς ὁ Κωνσταντῖνος ὁ Β ἐθεωρήθη γερμανόφιλος καί ὅτι εἶχε συκοφαντηθεῖ ἀπό τόν Βενιζέλο. Βιβλία πού ὑποστηρίζουν τήν ἀντίθετη ἄποψη ἀπαγορεύονται. Τά νήματα γιά τήν ἐπάνοδο τοῦ Γεωργίου μαζί μέ τήν Ἀγγλία κινεῖ καί ἡ Γιουγκοσλαυία τῆς ὁποίας ἡ δυναστεία εἶχε συγγενικούς δεσμούς μέ τήν βασιλική οἰκογένεια τῆς Ἑλλάδας.

Μετά τήν καταστολή τοῦ κινήματος τοῦ Μαρτίου τοῦ 1935, ὁ κρατικός μηχανισμός καί οἱ ἔνοπλες δυνάμεις κυριαρχοῦνται σέ ἀκόμα μεγαλύτερο βαθμό ἀπό στοιχεῖα βασιλόφρονα. Στό ἀντιβενιζελικό στρατόπεδο ὑπάρχουν διαφορετικές ἀπόψεις ὡς πρός τό θέμα. Ἄλλοι ἐκδηλώνονται ἀνοικτά ὑπέρ τῆς παλινόρθωσης ἀκόμα καί μέ πραξικόπημα, ὅπως ὁ Μεταξᾶς, ἄλλοι ὅπως ὁ Κονδύλης φανερά κρατᾶνε στάση οὐδέτερη ἀλλά στό παρασκήνιο διατηροῦν ἐπαφές μέ παράγοντες τῆς αὐλῆς τοῦ Γεωργίου. Ὑπάρχει καί μία μερίδα ἀντιβενιζελικῶν ἡ ὁποία εἶναι φιλομοναρχική ἀλλά προτιμᾶ τήν διενέργεια δημοψηφίσματος, ὅπως καί μερικοί πού εἶναι κατά τῆς ἐπαναφορᾶς ἐπειδή θεωροῦσαν τόν Γεώργιο ὑπεύθυνο γιά τήν ἐκτέλεση τῶν «Ἕξ» λόγω τῆς ὑποτονικῆς του στάσης. Ὅσο δέ γιά τόν Τσαλδάρη, τόν ἀρχηγό τοῦ Λαϊκοῦ κόμματος, δέν ἐκφράζεται φανερά, διότι ἀφ’ ἑνός προσπαθεῖ νά κρατήσει τίς ἰσορροπίες ἐντός του κόμματος καί ἀφ’ ἑτέρου πληροφορεῖται γιά προσπάθειες συνεννόησης μεταξύ Γεωργίου καί Βενιζέλου, στίς ὁποῖες πρωτοστατοῦν ἐκπρόσωποι τοῦ μεγάλου κεφαλαίου. 

Ὁ βασικότερος ὅμως λόγος τῆς στάσης τοῦ Τσαλδάρη εἶναι ὅτι γνωρίζει πώς ἄν τά πράγματα μετά τήν παλινόρθωση ὁδηγήσουν σέ βασιλική δικτατορία, ἐπικεφαλῆς δέν θά ἦταν αὐτός ἀλλά ἤ ὁ Κονδύλης ἤ ὁ Μεταξᾶς.
Στίς ἐκλογές τῆς 9ης Ἰουνίου τοῦ 1935, τό Φιλελεύθερο κόμμα ἀπεῖχε. Μία στάση πού ἀντικειμενικά ἄφησε τό πεδίο ἀνοιχτό στήν ἀντιβενιζελική παράταξη. Τό κατοπινό πραξικόπημα Κονδύλη καί ἡ ἐπαναφορά τοῦ Γεωργίου εἶναι εὔκολη ὑπόθεση. Οἱ ἀντιθέσεις μεταξύ του ἀριστοκράτη Μεταξᾶ καί τοῦ νταή Κονδύλη στό ἀντιβενιζελικό στρατόπεδο ὀξύνονται, φτάνουν μέχρι τήν ἀνταλλαγή μηνύσεων. Στόν χῶρο τῆς Ἀριστερᾶς συγκροτεῖται τό Ἑνιαῖο Παλλαϊκό ἀντιφασιστικό Μέτωπο, ἐναντίον τῶν ὑποψηφίων τοῦ ὁποίου στρέφονται οἱ ἀντιβενιζελικοί μπράβοι μέ συλλήψεις καί ἐκτοπίσεις.

Μετά τίς ἐκλογές καί τήν συντριβή τοῦ κόμματος τῶν Ἐλευθεροφρόνων καί τοῦ Μεταξᾶ, ὁ νταής Κονδύλης, ὁ πρώην φανατικός δημοκράτης καί νῦν φανατικός βασιλόφρων, τάσσεται πλέον ἀνοιχτά ὑπέρ τῆς βασιλείας. Ὁ Τσαλδάρης παραμένει διστακτικός καί τηρεῖ στάση ἀναμονῆς, προσπαθώντας νά ἀντιμετωπίσει τίς πιέσεις τῶν σκληρῶν φιλοβασιλικῶν ἀπομακρύνει ἀπό τήν κυβέρνηση στελέχη τοῦ κόμματος ἀντιβασιλικά ἀλλά καί ἀδιάλλακτα φιλοβασιλικά στοιχεῖα. Ἡ Ἀριστερά καί τό ΚΚΕ κινητοποιεῖ τόν κόσμο σέ διαδηλώσεις καί ἀπεργίες κατά τῆς ἐπερχόμενης βασιλικῆς δικτατορίας. Συμπλοκές βασιλικῶν καί ἀντιβασιλικῶν εἶναι στήν ἡμερήσια διάταξη. Μέ δεδομένη τήν ἀπροκάλυπτη θέση τοῦ Κονδύλη βασιλικές ὀργανώσεις καί στελέχη τοῦ κρατικοῦ μηχανισμοῦ δημιουργοῦν ἐπεισόδια. Ἕνα ἀπό αὐτά συνέβη στίς 25 Ἰουλίου 1935 στήν ἐπίθεση πού ἐκδηλώνεται κατά τοῦ καλλιτέχνη Ἀττίκ καί τοῦ θιάσου του. Αἰτία τά ἀντιμοναρχικά νούμερα τοῦ Ἀττίκ καί τά δίστιχα γιά τήν διστακτικότητα τοῦ Τσαλδάρη πού ξεσήκωναν τό κοινό.

Οἱ πολιτικοί ἀρχηγοί, οἱ ἐπικεφαλῆς τῶν βενιζελικῶν κομμάτων τάσσονται μέ διακηρύξεις τους ( Γ.Παπανδρέου, Ἀ.Παπαναστασίου κ.α.) ὑπέρ τῆς Ἀβασίλευτης. Ἡ στάση τους ὅμως στό μέλλον, τόσο στό πολιτειακό ὅσο καί στό θέμα τῆς συνεργασίας μέ ἄλλες ἀντιβασιλικές δυνάμεις δέν συμβαδίζει μέ τίς ἀρχικές τους δηλώσεις. Οἱ Φιλελεύθεροι στά σχέδια γιά ἐπαναφορά τοῦ βασιλιᾶ μέ πραξικόπημα, ἀντί νά κινητοποιήσουν τόν λαό, κρέμονται ἀπό τήν νομιμοφροσύνη τοῦ πρωθυπουργοῦ. Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Γεώργιος ἀνακοινώνει, ἀφοῦ προηγουμένως ἔχει συνεννοηθεῖ μέ τούς Ἄγγλους καί τούς ἐνδιαφερόμενους οἰκονομικούς κύκλους γιά τήν κατάσταση στήν Ἑλλάδα, ὅτι θά ἐπανέλθει μόνον ἄν ἀποφανθεῖ ὁ λαός μέ δημοψήφισμα. Νόμιμο ἤ νομιμοφανές.

Ἡ προοπτική του δημοψηφίσματος, σέ συνδυασμό μέ τήν διεθνῆ οἰκονομική κρίση πού συντελεῖ στό ξέσπασμα ἐργατικῶν κινητοποιήσεων, δείχνει στούς ὑπέρμαχους τῆς βασιλείας ὅτι τό παιχνίδι στό δημοψήφισμα μᾶλλον εἶναι χαμένο. Μέ διάφορες προφάσεις κατά τῶν «βενιζελοκομμουνιστῶν» ἐξαπολύουν ὄργιο τρομοκρατίας πανελλαδικά. Στίς ἀρχές Αὐγούστου στό Ἡράκλειο Κρήτης, κατά τήν διάρκεια ἀπεργίας διαρκείας καί σφοδρῶν συγκρούσεων 7 ἀπεργοί πέφτουν νεκροί. Τόν ἴδιο μήνα, οἱ σταφιδοπαραγωγοί στήν Πελοπόννησο κατεβαίνουν σέ συλλαλητήρια γιά τήν καταλήστευσή τους ἀπό τόν ΑΣΟ. Στήν Μεσσηνία κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος.

Τό κλίμα στό ἐσωτερικό τοῦ Λαϊκοῦ κόμματος ὀξύνεται, ὁ Τσαλδάρης ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἄν δέν πάρει θέση ὑπέρ τῆς βασιλείας στό ἐρχόμενο δημοψήφισμα κινδυνεύει νά ἀνατραπεῖ ἀπό τόν Κονδύλη. Ὁ Κονδύλης καί οἱ φανατικοί βασιλικοί φοβοῦνται τήν ἀπήχηση στή βάση τῶν Φιλελευθέρων πού ἔχουν τά ἀντιβασιλικά καλέσματα τῆς Ἀριστερᾶς καί ἀποφασίζουν νά πιέσουν τά πράγματα ὥστε ἡ ἀλλαγή τοῦ πολιτεύματος νά γίνει μέ ψήφισμα τῆς Βουλῆς. Ὁ Τσαλδάρης μήν ἐλέγχοντας τήν κατάσταση ἐξαναγκάζεται ἀπό τόν Κονδύλη σέ παραίτηση καί στίς 10 Ὀκτωβρίου καί ἀναλαμβάνει πρωθυπουργός ὁ Κονδύλης μέ χρέη ἀντιβασιλιά. Ἡ Βουλή κηρύσσει στρατιωτικό νόμο, ψηφίζει ὑπέρ τῆς ἐπαναφορᾶς τοῦ βασιλιᾶ (ὁ Τσαλδάρης ἀποχωρεῖ, παρόντες εἶναι μόνον 82 βουλευτές), ἀποτέλεσμα πού θά «ἐπικυρωθεῖ» ἀπό τό δημοψήφισμα πού ὁρίζεται γιά τίς 3 Νοεμβρίου.
Τό ἴδιο διάστημα οἱ Ἄγγλοι καταβάλλουν προσπάθειες γιά τήν συμφιλίωση τοῦ Βενιζέλου μέ τόν Γεώργιο. Ἡ ἀγγλική πολιτική γιά ἄλλη μία φορά θριαμβεύει ὅταν στίς 31 Ὀκτωβρίου, 4 μέρες πρίν τό δημοψήφισμα, ὁ Βενιζέλος ἀναγνωρίζει τήν παλινόρθωση μέ ὅρους τούς ὁποίους ὁ Γεώργιος ἔχει ἤδη ἀποδεχθεῖ. Μέχρι τίς 3 Νοεμβρίου, ἐν μέσω προεκλογικῆς περιόδου κυριαρχοῦν τά στρατοδικεῖα, ἡ λογοκρισία τοῦ τύπου, οἱ συλλήψεις καί ἐκτοπίσεις ἀντιβασιλικῶν ὅλου του φάσματος. Οἱ προσπάθειες γιά διαδηλώσεις κατά τῆς βασιλείας ἔχουν σάν ἀποτέλεσμα τήν σύλληψη καί φυλάκιση τῶν διοργανωτῶν. Στίς 3 Νοεμβρίου, ἡ βία καί ἡ νοθεία δίνουν στήν βασιλεία 97,8%.

Ὁ Γεώργιος φτάνει στήν Ἀθήνα στίς 25 Νοεμβρίου. Ἔχει ἤδη γίνει γνωστή ἡ ἐπιστολή τῆς 31ης Ὀκτωβρίου τοῦ Βενιζέλου, στήν ὁποία οὐσιαστικά ἀναγνωρίζει τήν παλινόρθωση. Οἱ Φιλελεύθεροι συντάσσονται μέ τήν νέα γραμμή σέ ἀντίθεση μέ τά μικρότερα ἀντιβασιλικά κόμματα καί τό Παλλαϊκό Μέτωπο. Ἡ ρήξη στό ἐσωτερικό τῶν ἀντιβενιζελικῶν παραμένει. Ὁ Γεώργιος μετά ἀπό συναντήσεις μέ τούς πολιτικούς ἀρχηγούς, χορηγεῖ γενική ἀμνηστία στούς κινηματίες τοῦ 1935 καί ἀναθέτει τόν σχηματισμό κυβέρνησης στόν Κ.Δεμερτζῆ, δεχόμενος τήν παραίτηση Κονδύλη πού διαφωνεῖ στήν παροχή γενικῆς ἀμνηστείας. Μία ἀμνηστεία πού θά ἀποδειχτεῖ κουτσουρεμένη ὡς πρός τά πολιτικά στελέχη καί τούς κομμουνιστές, τό δέ κόμμα τῶν Φιλελευθέρων θά ἀδιαφορήσει συστηματικά ἀφοῦ βασικό του αἴτημα παραμένει ἡ ἀποκατάσταση τῶν φιλικά προσκείμενων ἀποστράτων.

Ἡ κυβέρνηση τοῦ Κ.Δεμερτζή προκηρύσσει ἐκλογές γιά τίς 26 Ἰανουαρίου 1936. Κανένα κόμμα δέν κερδίζει τήν αὐτοδυναμία. Οἱ φανερές καί παρασκηνιακές διαβουλεύσεις μεταξύ Λαϊκοῦ κόμματος, Φιλελευθέρων καί Παλλαϊκοῦ Μετώπου δίνουν καί παίρνουν. Οἱ Ἄγγλοι κάνουν ὅτι μποροῦν γιά νά ματαιώσουν τήν συνεργασία Φιλελευθέρων καί Παλλαϊκοῦ Μετώπου. Τό ἀδιέξοδο ἐπιτείνει καί ὁ θάνατος τοῦ Κονδύλη στίς 31 Ἰανουαρίου 1936. Ὁ Μεταξᾶς ἀπό ἐκλεκτός τῶν Ἀνακτόρων καί τῶν Στρατιωτικῶν, βλέπουμε τό τελευταῖο διάστημα ὅτι ἔχει γίνει καί ἐκλεκτός τῶν Φιλελευθέρων. Ὁ Σοφούλης καταθέτει τήν ἐντολή σχηματισμοῦ κυβέρνησης, τήν ὁποία ἔχει τήν δυνατότητα νά σχηματίσει στηριζόμενος στό σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα (Φιλελεύθεροι-Παλλαϊκό Μέτωπο). Προτείνει τόν σχηματισμό κυβέρνησης ὑπό τόν Δεμερτζή, στήν ὁποία θά δώσει ψῆφο ἐμπιστοσύνης ἀρκεῖ νά παραμείνει ὑπουργός Στρατιωτικῶν ὁ Μεταξᾶς. Ὁ Βενιζέλος « μετά φορτικότητος ἐπέμενεν, ὅπως τό κόμμα τῶν Φιλελευθέρων ὑποστηρίξει ἐξωκομματικήν κυβέρνησιν καί νά ἐγκαταλείψει κάθε σκέψη γιά κυβέρνηση συνασπισμοῦ» (Γ.Δαφνῆς). Ὁ Βενιζέλος, γιά ἄλλη μία φορά διαψεύδοντας τούς ὑποστηρικτές τῆς ἀβασίλευτης δημοκρατίες, ἤδη ἔχει πάρει θέση καί ὑπέρ τοῦ Μεταξᾶ στίς 9 Μαρτίου 1936 κάνοντας τήν δήλωση « Δέν εἶναι ἀνάγκη νά σοῦ εἴπω, πόσο ζωηρά εἶναι ἡ χαρά μου διότι ὁ Βασιλεύς ἀπεφάσισε νά πατάξει ἐπί τέλους τάς διηνεκεῖς ἐπεμβάσεις τῶν στρατιωτικῶν παραγόντων, ἀπομακρύνας ἀπό τήν κυβέρνησιν, μετά τήν τελευταίαν αὐθάδειαν των, τούς Παπάγον καί Πλατῆν καί ἀναθέσας τό ὑπουργεῖον τῶν Στρατιωτικῶν εἰς τόν Μεταξᾶν. Μέ τήν ἐνέργειάν του αὐτήν ὁ Βασιλεύς ἀνέκτησε πλήρως ἀκέραιον τό κύρος του, τόσον ἀπαραίτητον διά τήν ἀποκατάστασιν τῆς ψυχικῆς ἑνότητος τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦ καί τήν ὁριστικήν ἐπάνοδον τῆς χώρας εἰς κανονικόν πολιτικόν βίον…Ἀπό μέσα ἀπό τήν καρδιά μου ἀναφωνῶ: Ζήτω ὁ βασιλεύς! » Ἡ παραπάνω ἐπιστολή τοῦ Βενιζέλου πρός τόν Λ.Ροῦφο δημοσιεύεται μία μέρα μετά τόν θάνατό του, στίς 19 Μαρτίου 1936.

Χάρη στούς Φιλελεύθερους, ὁρκίζεται στίς 14 Μαρτίου ἡ δεύτερη κυβέρνηση Δεμερτζή μέ ἀντιπρόεδρο τόν Μεταξᾶ. Ὅμως στίς 13 Ἀπριλίου 1936, αἰφνιδίως, πεθαίνει ἀπό συγκοπή καρδιᾶς ὁ Δεμερτζής, σέ ἡλικία 60 ἐτῶν. Ὁ Γεώργιος, ἐντελῶς πραξικοπηματικά ὁρίζει πρωθυπουργό τόν ἀντιπρόεδρο τῆς κυβέρνησης, τόν Μεταξᾶ. Στήν ἐνέργεια τοῦ βασιλιᾶ ἀντιδροῦν καί τήν κατακρίνουν οἱ Παπαναστασίου καί Παπανδρέου, ὅπως καί τό Παλλαϊκό Μέτωπο. Ὁ Τσαλδάρης ἀνησυχεῖ καί σέ συνεννόηση μέ τόν Σοφούλη καταλήγουν στήν ἐπίτευξη συμφωνίας γιά σχηματισμό κυβέρνησης. Οἱ Παπαναστασίου καί Θεοτόκης συμφωνοῦν, ἀντιδρᾶ ὁ Καφαντάρης ὁ ὁποῖος ζητᾶ τήν πλήρη ἀμνήστευση καί ἐπιστροφή στό στράτευμα ὅλων τῶν ἀποτάκτων τοῦ κινήματος, συμπεριλαμβανομένων καί τῶν κομμουνιστῶν. Στό τέλος ἡ συμφωνία ματαιώνεται λόγω κύκλων τοῦ κόμματος τῶν Φιλελευθέρων πού θεωροῦσαν ὅτι ἡ διευκόλυνση τοῦ Μεταξᾶ ἄνοιγε τόν δρόμο στήν ἐπάνοδό τους στήν ἐξουσία.

Στίς 22 Ἀπριλίου, ἡμέρα ἀφιερωμένη στά πολιτικά μνημόσυνα τῶν Βενιζέλου, Κονδύλη, Δεμερτζή, μόνο ὁ Μεταξᾶς ἀπό τούς ἀντιβενιζελικούς πλέκει τό ἐγκώμιο τοῦ Βενιζέλου. Στίς 27 Ἀπριλίου στήν ψηφοφορία γιά τήν παροχή ψήφου ἐμπιστοσύνης ὁ Σοφούλης καί τό κόμμα τῶν Φιλελευθέρων δίνει ψῆφο ἐμπιστοσύνης. Τό ἴδιο καί ὁ Καφαντάρης. Ο Γ.Παπανδρέου καταψηφίζει. Ὁ Παπαναστασίου ἀπέχει. Ὁ Τσαλδάρης δέν δίνει ψῆφο ἐμπιστοσύνης ἀλλά ψῆφο ἀνοχῆς. Τό Παλλαϊκό Μέτωπο καλεῖ τούς Φιλελεύθερους νά σχηματίσουν κυβέρνηση, νά τηρήσουν τήν συμφωνία Σοφούλη-Σκλάβαινα, καί νά καταψηφίσουν τήν κυβέρνηση Μεταξᾶ. Ἀποτέλεσμα: 241 ψῆφοι ὑπέρ τοῦ Μεταξᾶ, 16 κατά, 4 ἀποχές. Στήν συνέχεια ἐκδίδεται ψήφισμα ἀπό τήν Βουλή γιά 5μηνη διακοπή τῶν ἐργασιῶν καί ἐξουσιοδότηση στήν κυβέρνηση γιά ἔκδοση διαταγμάτων, ὕστερα ἀπό σύμφωνο γνώμη 40μελοῦς ἐπιτροπῆς βουλευτῶν. Οὐσιαστικά ἀπό ἐκείνη τήν ἡμέρα ἄρχισε ἡ ἀντίστροφη μέτρηση πρός τό καθεστώς τῆς 4ης Αὐγούστου. Τήν μεγαλύτερη εὐθύνη τήν ἔχουν τά δυό μεγαλύτερα κόμματα Λαϊκό καί Φιλελευθέρων, ἰδιαίτερα τό κόμμα τῶν Φιλελευθέρων πού ἀθέτησε τό σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα καί στήριξε τόν Μεταξᾶ. Τό Φιλελεύθερο κόμμα ὑπολογίζοντας πώς ἡ δράση τοῦ Μεταξᾶ θά στρεφόταν ἀποκλειστικά ἐναντίον τῶν κομμουνιστῶν καί τῆς Ἀριστερᾶς τόν στήριξε, πιστεύοντας πώς ἔτσι ὁ δρόμος του πρός τήν ἐξουσία ἀνοιγόταν.

Ὁ θάνατος τοῦ Τσαλδάρη στίς 17 Μαῒου 1936 φέρνει τόν Μεταξᾶ χωρίς ἀντίπαλο στό μοναρχικό στρατόπεδο. Ἔχουν προηγηθεῖ τά αἱματηρά γεγονότα τῆς Θεσσαλονίκης, ( http://katotokerdos.blogspot.com/2009/05/36-1.html ), ἀλλά δέν εἶναι τά μόνα. Ἀπεργίες καί ταραχές ξεσποῦν σέ διάφορες πόλεις τῆς χώρας. Βόλος, Σουφλί, Καβάλα, Πειραιᾶς. Ὅλα αὐτά μέ μία κυβέρνηση πού στηρίζεται στίς ψήφους τῶν βουλευτῶν τοῦ κόμματος τῶν Φιλελευθέρων. Στελέχη τῶν Φιλελευθέρων καί ἄλλοι βενιζελικοί ( Σοφούλης, Παπαναστασίου, Σ.Βενιζέλος, Γ.Παπανδρέου) ἀντί νά χτυπήσουν τήν κυβέρνηση Μεταξᾶ ἐξαπολύουν ἀντικομμουνιστικές ἐκστρατεῖες κατά τοῦ ΚΚΕ καί τοῦ Παλλαϊκοῦ Μετώπου. Παράλληλα δέχονται ἡ ἀμνηστία γιά τό κίνημα τοῦ 1935 νά περιορισθεῖ στούς κινηματίες ἀξιωματικούς καί νά ἑξαιρεθοῦν αὐτῆς οἱ ἀριστεροί. Μεταξύ τοῦ Μεταξᾶ καί τοῦ Σοφοκλῆ Βενιζέλου γίνονται διαβουλεύσεις γιά τήν κήρυξη δικτατορίας, ὁ δέ Πλαστήρας διάκειται εὐμενῶς σέ μία τέτοια ἐξέλιξη, σέ δηλώσεις του σέ ἐφημερίδες τῆς Θεσσαλονίκης τῆς 29ης Ἰουνίου 1936. Τό ἱστορικό τῆς συμφωνίας μεταξύ Μεταξᾶ καί Σοφοκλῆ Βενιζέλου δημοσιεύτηκε στίς 21 Ἰουλίου 1939 στήν ἐφημερίδα τοῦ Παρισιοῦ «Ἐλευθερία» , το μεγαλύτερο δε μέρος της ὑπάρχει στο προαναφερθέν βιβλίο τοῦ Σπύρου Λιναρδάτου. Καί φυσικά πίσω ἀπό ὅλα αὐτά βρίσκονται οἱ Ἄγγλοι καί μεγάλα οἰκονομικά συμφέροντα τῆς ἐποχῆς ὅπως Μποδοσάκης, συγκρότημα Λαμπράκη…

Κατά τά μέσα Ἰουλίου ὁ Σοφούλης ἀρχίζει νά ἀντιλαμβάνεται τίς προθέσεις τοῦ Μεταξᾶ καί μαζί μέ ἄλλα στελέχη τοῦ χώρου ἀλλά καί ἀντιπάλους τοῦ ἐπίδοξου δικτάτορα ἀπό τόν ἀντιβενιζελικό χῶρο, ἀρχίζει νά κινεῖται. Πάλι ὅμως δροῦν χωρίς ἀποφασιστικότητα, δέν δέχονται συνεργασία μέ τό Παλλαϊκό Μέτωπο οὔτε στηρίζονται στόν λαό, καί πείθονται ἀπό τίς διαβεβαιώσεις τοῦ Γεωργίου τοῦ Β ὅτι δέν πρόκειται νά ἐπιτρέψει στόν Μεταξᾶ νά κηρύξει δικτατορία. Οἱ ἴδιοι δηλώνουν ὅτι δέν σκοπεύουν νά προκαλέσουν πολιτική κρίση πρίν ἐκπνεύσει ἡ πεντάμηνη ἐξουσιοδότηση πού ἔδωσαν μέ ψήφισμα τῆς Βουλῆς στόν Μεταξᾶ στίς 30 Ἀπριλίου. Ὁ Γεώργιος καί ὁ Μεταξᾶς δέν ἀφήνουν τήν εὐκαιρία νά πάει χαμένη καί στίς 4 Αὐγούστου τοῦ 1936 κηρύσσεται, μέ τίς εὐλογίες τῶν Ἐγγλέζων πρός τό ὑποτελές ἀπό τό 1831 κρατίδιο, ἡ δικτατορία.

Μία δικτατορία πού κάλλιστα θά μποροῦσε νά εἶχε ἀποφευχθεῖ ἄν τά ἀστικά πολιτικά κόμματα τῆς περιόδου καί κυρίως τό κόμμα τῶν Φιλελευθέρων τηροῦσαν διαφορετική στάση και κυρίως στηριζόντουσαν στόν ἰδιαίτερα συνειδητοποιημένο ἐκείνη τήν περίοδο δυναμικό λαϊκό παράγοντα. Φυσικά τά προηγούμενα χρόνια ἔχουν προηγηθεῖ προσπάθειες κινημάτων, ἄλλες ἐπιτυχημένες καί ἄλλες ὄχι, στίς ὁποῖες σχεδόν ὅλα τά κόμματα καί οἱ προσωπικότητες παίξανε τόν ρόλο τους, λιγότερο ἤ περισσότερο ἐνεργό. Νά μήν ξεχνάμε ὅτι οἱ λεγόμενοι δημοκράτες πολιτικοί δέν εἶναι κατά τῶν δικτατοριῶν καί τῶν κινημάτων, ὑπό τόν ἀπαραίτητον ὄρον νά ἐλέγχουν αὐτοί τίς ἐξελίξεις καί ὄχι οἱ στρατιωτικοί.