Μητροπολίτης Τραπεζοῦντος Χρύσανθος ( 1881-1949 )

Η σημερινή ἀνάρτηση ἀναφέρεται στόν Χρύσανθο, Μητροπολίτη Τραπεζοῦντος. Μιά πολύ καλή βιογραφία του βρίσκεται ἐδῶ http://www.egolpio.com/HISTORY/xrusanthos.htm
Ἐκτός ἀπό τήν δράση του στόν Πόντο πραγματικά ἀξίζει νά διαβαστεῖ καί τό κομμάτι σχετικά μέ τήν παρουσία του στήν Ἀθήνα κατά τήν διάρκεια τῆς γερμανικῆς εἰσβολῆς, πού ὑπάρχει στόν προηγούμενο σύνδεσμο ἀλλά καί ἐδῶ http://www.asxetos.gr/article.aspx?i=1302 ( μέ ἀπόσπασμα ἀπό τό ἡμερόλογιό του) . Τά ἀποσπάσματα πού ἀκολουθοῦν προέρχονται ἀπό τό ἔργο του « Ἡ Ἐκκλησία τῆς Τραπεζούντας» καί ἀπό τό βιβλίο τῆς Διδοῦς Σωτηρίου « Ἡ Μικρασιατική καταστροφή καί ἡ στρατηγική τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ στην Ἀνατολική Μεσόγειο».

Γράφει ἡ Διδώ Σωτηρίου:

…Ὁ Χρύσανθος, πού τ’ ἄξιζε νἄχει γίνει θρύλος, ὅπως θρύλος ἦταν κάποτε γιά Ἕλληνες καί Τούρκους στόν Πόντο, ἔχει νά μᾶς προσφέρει μία πολύτιμη πείρα. Καί δέ μασάει τά λόγια του. Ἀπόδειξη τό βιβλίο του « Ἡ Ἐκκλησία τῆς Τραπεζοῦντος» καί οἱ πράξεις του καί ἡ λεβεντιά του, καί ἡ πολιτική μεγαλοφυία του. Καί τά τραγούδια πού τοῦ ἀφιέρωσαν οἱ ἁπλοί Τοῦρκοι τοῦ Πόντου, ἐνῷ στήν Ἄγκυρα τό 1920 ἡ ἐπίσημη Τουρκία τόν καταδίκαζε ἐρήμην σέ θάνατο, γιά τήν πατριωτική του δράση. Κι’ εἶναι αὐτός ὁ Χρύσανθος πού τόλμησε, τό 1941, νά ὀρθώσει τό ἀνάστημά του στούς Γερμανούς καταχτητές καί ν’ἀρνηθεῖ νά ὁρκίσει τήν προδοτικήν κυβέρνηση Τσολάκογλου. Οἱ γερμανοπροσκυνημένοι τόν ἐκθρόνισαν καί οἱ μεταπελευθερωτικές κυβερνήσεις δέσμιες τῶν Ἄγγλων δέν τόλμησαν νά τόν ἀποκαταστήσουν. Ἡ Ἀκαδημία μόνο πρόλαβε μόνο νά τόν ἀγκαλιάσει καί πέθανε φτωχός, μά ἔντιμος καί μεγάλος. Κάποτε ὁ Βενιζέλος εἶπε στό Γληνό τό θαυμασμό του γι’ αὐτόν τόν «σπουδαῖο ἄνθρωπο καί ὑπέροχο πατριώτη».


Ὁ Χρύσανθος τήν ἐπιβίωση τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Τραπεζοῦντος, χρόνια τήν στήριξε στή θερμή ἀδελφική ἔμπρακτη φιλία πού καλλιέργησε, τόσο ἔξυπνα, ἀνάμεσα στό ἑλληνικό καί τό τουρκικό στοιχεῖο. Καί στήριξε ἀκόμα τήν ἐπιβίωση τοῦ ἑλληνισμοῦ τοῦ Πόντου, δίχως ποτέ νά τό μετανοιώσει, στή φιλία τῆς γειτονικῆς Ρωσίας ( καί ὅταν ἡ Ρωσία ἦταν τσαρική καί ὅταν ἔγινε σοβιετική). Καί δέ δίστασε νά παρακαθήσει ἀκόμα καί στά σοβιέτ τῆς Τραπεζοῦντος, ὅταν ἔγινε ἡ ἐπανάσταση καί στόν Πόντο βρισκόταν ρωσικός στρατός. Καί ὄπλα ζήτησε ἀπό τούς Ρώσους καί στολές γιά νά ντύσει τήν ἑλληνική νεολαία τοῦ Πόντου πού πρώτη φορά στρατευόταν ὕστερα ἀπό τήν πτώση τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Καί μέ τή βοήθεια τῶν Ρώσων ἔδωσε γενναία καί στοργική προστασία στούς τούρκικους πληθυσμούς, ἔτσι πού νά ὁρκίζονται στό ὄνομά του.
Τό μελάνι τοῦ Χρύσανθου μιλάει γιά τούς ἀληθινούς ἐχθρούς της Ρωμιοσύνης. Μέσα στούς αἰῶνες, στούς πολέμους καί στίς ἀντάρες κανένας εἰσβολέας, κανένας κατακτητής, καμιά δύναμη δέν μπόρεσε νά ξεριζώση τόν σπόρο τοῦ ἑλληνισμοῦ ἀπό τά χώματα τῆς Ἀνατολῆς. Τό «κατόρθωμα» αὐτό τό χρωστᾶμε στίς «σύμμαχες δυνάμεις, στήν Ἀντάντ!»…
Ἀπόσπασμα ἀπό τό ἔργο «Ἡ Ἐκκλησία τῆς Τραπεζούντας»

Οἱ σύμμαχοι

…Οὐ μόνον δέ ἔνοχον ἀδιαφορίαν πρός τήν τύχην τῶν ἐν Τουρκίᾳ χριστιανῶν ἐπέδειξαν αἱ σύμμαχοι Μεγάλαι Δυνάμεις, ἀλλά καί συνήργησαν εἰς τό κίνημα τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ πασᾶ καί παντοιοτρόπως ἐνίσχυσαν αὐτό. Ὁ ὅρος τῆς ἐν μηνί Ὀκτωβρίω 17/30 τοῦ 1918 ἀνακωχῆς τοῦ Μούδρου ὁ ἐπιβαλών εἰς τήν Τουρκίαν τόν ἀφοπλισμόν δέν ἐξετελέσθη, τά δέ ὄργανα τῶν συμμάχων τά ἐντεταλμένα τήν φρούρησιν τῶν ἀποθηκῶν τῶν πολεμοφοδίων ἄφινον νά διαρπάζωνται ταῦτα ὑπό τῶν Τούρκων πρός ἐφοδιασμόν τοῦ ὑπό τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ πασᾶ ἀναδιοργανουμένου τουρκικοῦ στρατοῦ.
Ἡ Ἰταλία ἀπ’ ἀρχῆς κηρυχθεῖσα σύμμαχος τοῦ κινήματος τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ ἐνήργει ὡς σύμμαχος, τά δέ εἰς Κωνσταντινούπολιν καί τό ἐξωτερικόν τηλεγραφήματα αὐτοῦ διεβιβάζοντο διά τοῦ ἐν Ἀτταλείᾳ ἀντιπροσώπου τῆς Ἰταλίας. Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἁρμοστής τῆς Γαλλίας ἀπ’ἀρχῆς τοῦ κινήματος διετέλει ἐν καθημερινῇ συνεννοήσει μετά τοῦ πρώην μεγάλου βεζύρου Ἰζέτ πασᾶ ἀντιπροσώπου τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ πασᾶ ἐν Κωνσταντινουπόλει , ἐπέτρεψε δέ ἵνα ἡ τηλεγραφική ἀλληλογραφία τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει συνεργατῶν τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ πασᾶ καί αὐτοῦ διενεργῆται διά τοῦ γαλλικοῦ ἀσυρμάτου - τηλεγράφου μεταξύ Κωνσταντινουπόλεως καί Ζουγκουλντάκ.
Τήν 19 Σεπτεμβρίου 1919 ὁ Μουσταφά Κεμάλ πασάς ἐτηλεγράφει ἐκ Σεβαστείας εἰς Θεοδοσιούπολιν ( Ἐρζερούμ) πρός τόν ἐκεῖ διοικητήν τοῦ 15ου σώματος στρατοῦ Καζήμ Καρά Μπεκήρ πασά ταῦτα : « Ὅσον ἀφορᾶ τούς ξένους ἀποκατέστη λίαν σοβαρά ἐπαφή μετά τῶν Ἀμερικανῶν, τῶν Γάλλων καί τῶν Ἄγγλων. Οἱ ἀντιπρόσωποι αὐτῶν ἐφωδιασμένοι διά πληρεξουσίων ἐλθόντες μέχρι Σεβαστείας συνῆψαν μεθ’ ἠμῶν ἀγαθάς σχέσεις…»

Ἡ καταστροφή

…Ὑπό τήν ἔνοχον ἀδιαφορίαν τῆς χριστιανικῆς Δύσεως ἐν ἔτει 1453 ἔπεσεν ἡ Κωνσταντινούπολις καί ἐν ἔτει 1461 ἡ Τραπεζοῦς καί κατεστράφη ὁλόκληρος ἀκμαῖος πολιτισμός.
Τῇ ἐνόχῳ συνεργίᾳ δύο μεγάλων χριστιανικῶν Δυνάμεων τῆς Δύσεως, τῆς Γερμανίας καί τῆς Αὐστρίας κατά τά ἔτη 1914-1918 ἐσφάγη ὑπό τῶν Νεοτούρκων ὁλόκληρον ἔθνος τό Ἀρμενικόν καί ἑκατοντάδες χιλιάδων Ἑλλήνων βιαίως ἀπεσπάσθησαν ἀπό τῶν ἑστιῶν αὐτῶν καί ἀπέθανον ἐν τῇ ἐξορίᾳ.
Τῇ ἐνόχῳ συνεργίᾳ τῶν συμμάχων χριστιανικῶν Δυνάμεων τῆς Δύσεως κατά τά ἔτη 1919-1922 τό ἐθνικόν κίνημα τῶν Τούρκων τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ πασᾶ συνεπλήρωσε τό ἔργον τῶν Νεοτούρκων καί κατά ἑκατοντάδας ἀπηγχονίζοντο Ἕλληνες κληρικοί καί πρόκριτοι τοῦ Πόντου, ἐν οἷς καί ὁ ἀντιπρόσωπος τῆς μητροπόλεως Τραπεζοῦντος Ματθαῖος Κωφίδης, ἐνῷ χιλιάδες ἄλλαι στρατευσίμων νέων κατεδικάζοντο εἰς τόν διά τῆς πείνης καί τῶν ταλαιπωριῶν θάνατον ἐν τῇ ἐξορίᾳ. Καί ἐπῆλθε κατά Αὔγουστον τοῦ 1922 ἡ Μικρασιατική καταστροφή καί ἐπηκολούθησεν ἐν ἔτει 1923 ἡ ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν καί ἡ ἐντεῦθεν ἐρήμωσις Πόντου, Μικρᾶς Ἀσίας καί Θράκης καί ἡ καταστροφή ὁλοκλήρου χριστιανικοῦ πολιτισμοῦ. Καί ἐσβέσθη ἡ Ἐκκλησία Τραπεζοῦντος « ...καί κληρονομία ἡμῶν κατεστράφη ἀλλοτρίοις, οἱ οἶκοι ἡμῶν ξένοις. Ὁδοί Τραπεζοῦντος πενθοῦσι παρά τό μή εἶναι ἐρχομένους ἐν ἑορτῇ πᾶσαι αἵ πύλαι αὐτῆς ἠφανισμέναι, οἱ ἱερεῖς αὐτῆς ἀναστενάζουσι, καί αὐτή πικραινομένη ἐν ἐαυτῇ… Οἱ παραπορευόμενοι ὁδόν, ἐπιστρέψατε καί ἴδετε εἰ ἔστιν ἄλγος κατά τό ἄλγος μου, ὅ ἐγεννήθη...»…

Γράφει καί γιά πολλά ἄλλα ὁ Χρύσανθος. Τό πῶς οἱ μεγάλες δυνάμεις τῆς ἐποχῆς τορπίλισαν τήν συμφωνία τῆς Ἀρμενικῆς Δημοκρατίας, τοῦ μητροπολίτη καί τῆς ἑλληνικῆς κοινότητος Τραπεζοῦντος γιά τήν σύσταση Ποντοαρμενικῆς ὁμοπονδίας. Ἀποτέλεσμα; Ὁ Κεμάλ κέρδισε τό Κάρς καί τό Ἀρνταχάν καί ἡ ἐθνική του κυβέρνση συνάπτει στίς 3 Δεκεμβρίου τοῦ 1920 συνθήκη μέ τήν Ἀρμενική Δημοκρατία. Τόν Δεκέμβριο τοῦ 1919 καί τόν Ἰανουάριο τοῦ 1920 ζητήθηκε ἀπό τήν ἀγγλική κυβέρνηση ὡς κάτοχό της περιφέρειας Βατούμ νά ἐπιτραπεῖ ἡ συγκρότηση ἐθνικῶν ταγμάτων Ποντίων. Ἄς δοῦμε τί λέει ὁ Χρύσανθος

«…Ἡ Ἀγγλική κυβέρνησις εἰς γενομένην παρ’ αὐτῇ κατά Δεκέμβριον τοῦ 1919 καί κατά Ἰανουάριον τοῦ 1920 ἐνέργειαν, ἴνα ἐπιτρέψη τήν ἐν τῇ ὑπό Ἀγγλικῶν στρατευμάτων κατεχομένη περιφέρεια Βατούμ συγκρότησιν ἐθνικῶν Ποντίων ταγμάτων, ἄτινα, ὡς ἀπεδείχθη κατά τούς χρόνους τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας καί τῆς Αὐτοκρατορίας τῆς Τραπεζοῦντος ὡς καί μετά τήν ἅλωσιν ἐν ἔτει 1472 καί κατά τήν ἐν ἔτει 1917-1918 προέλασιν τῶν Τούρκων πρός ἀνακατάληψιν τῆς Τραπεζουσίας χώρας, θά ἦσαν ἱκανά νά ἀγωνισθῶσιν ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας τοῦ Πόντου καί τῆς δημιουργίας κρείττονος ζωῆς τῶν χριστιανῶν, ἀπήντησεν ἀρνητικῶς ἀπαγορεύσασα πάσαν τοιαύτην ἐνέργειαν, ὡς ὁμοίως ἀπηγόρευσε καί τήν εἰς Τραπεζούντα ἀπόβασιν Ἑλληνικοῦ στρατοῦ ἔργον ἔχοντος νά δράση πρός ὄν εἴπομεν ἀνωτέρω σκοπόν…»
Σέ ποιό σκοπό ἀναφέρεται ὁ Χρύσανθος; Στην Ποντοαρμενική συνομοσπονδία.

«…Περί τά τέλη Ὀκτωβρίου 1919 ἐπανῆλθεν ὁ ἀρχιερεύς Τραπεζοῦντος εἰς Τραπεζούντα καί ἐκεῖθεν κατά Δεκέμβριον μήνα τοῦ 1919 ἀπῆλθεν εἰς Τιφλίδα, πρωτεύουσαν τῆς Γεωργίας, καί ἐκεῖθεν εἰς Ἐριβάν πρωτεύουσαν τῆς Ἀρμενικῆς Δημοκρατίας, ἔνθα μετά μακράς διαπραγματεύσεις συνῆψε τή 10-16 Ἰανουαρίου τοῦ 1920 μετά τῆς ὑπό τήν προεδρείαν τοῦ Α.Χατισιάν, κυβερνήσεως τῆς Ἀρμενικῆς Δημοκρατίας συμφωνίαν περί Πόντοαρμενικῆς ὁμοσπονδίας, ἥ ἐπηκολούθησε στρατιωτική συμφωνία, καθ’ ἤν Ἑλληνικά στρατεύματα ἀποβιβαζόμενα εἰς Τραπεζούντα θά προήλαυνον μέχρι Ἐρζιγκιάν καί Ἐρζερούμ ( Θεοδοσιουπόλεως), ἴνα προστατεύσωσι τούς Ἕλληνας τοῦ Πόντου καί ἴνα ἀντιμετωπίσωσι πάντα κίνδυνον προερχόμενον ἐκ τῶν Τουρκικῶν στρατευμάτων, τακτικῶν ἡ ἀτάκτων, ἐνῷ ὁ Ἀρμενικός στρατός θά παρεῖχε τήν συνδρομήν αὐτοῦ εἰς τά σύνορα Καυκάσου καί Ἐρζερούμ, καί ὑπό τό πνεῦμα τοῦτο ἐτηλεγραφήθη κοινόν ὑπό ἡμερομηνίαν 16 Ἰανουαρίου 1920 τηλεγράφημα πρός τήν ἐν Παρισίοις Ἑλληνικήν καί Ἀρμενική ἀποστολήν παρά τῇ συνδιασκέψει τῆς εἰρήνης, ὡς καί πρός τόν ἐν Παρισίοις ἀπ’ ἀρχῆς τοῦ πολέμου ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας τοῦ Πόντου ἀγωνιζόμενον Πόντιον, τόν ἀείμνηστον Κωνσταντῖνον Γ. Κωνσταντινίδην.
Ἀλλά πάντα ταῦτα καί τάς παρομαρτούσας ἐλπίδας τῶν χριστιανῶν ἐν Τουρκίᾳ διέλυσαν ὡς καπνόν τά ὠμά συμφέροντα τῶν συμμάχων Μεγάλων Δυνάμεων. Καθηλώσασαι αὖται ἐπί 14 ὅλους μήνας εἰς ἀκινησίαν τόν εἰς Σμύρνην ἐν μηνί Μαῒω 2/15 τοῦ ἔτους 1919 ἀποβιβασθέντα Ἑλληνικόν στρατόν δέν ἐπέτρεπον αὐτῷ νά προελάση καί διαλύση τά πρῶτα συγκροτήματα τῶν μεραρχιῶν τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ πασᾶ, νά καταστρέψη τάς ἀποθήκας πολεμοφοδίων καί νά ἀποκόψη τάς πηγάς τοῦ ἀνεφοδιασμοῦ καί ἐπιβάλη οἱανδήποτε ἐκ τῶν ἀνωτέρω μορφήν λύσεως τοῦ ζητήματος τῶν χριστιανῶν ἐν Τουρκίᾳ καί δή εἰς καιρόν, καθ’ ὄν τό ἔργον τῆς ὑπό τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ πασᾶ στρατιωτικῆς ἀναδιοργανώσεως τῶν Τούρκων ἦτο ἀκόμη ἐν τῇ ἀρχῇ, ἐκλονίζετο δέ τοῦτο ὑπό τῶν πανταχοῦ τοῦ Πόντου καί τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἐκρηγνυμένων στάσεων. Ἀφ’ ἑτέρου δέν ἔπαυον οἱ σύμμαχοι κατά ποικίλους τρόπους νά συντηρῶσι καί ἑξάπτωσι τόν ἐμφύλιον τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ σπαραγμόν, ὅστις διέσπα τήν ἀπαραίτητον εἰς τούς μεγάλους ἀγώνας ψυχικήν ἑνότητα τοῦ ἔθνους καί παρέλυε τό φρόνημα τοῦ μαχομένου στρατοῦ…»
Βλέπουμε πώς οἱ Ἐγγλέζοι ἀρνοῦνται στούς Πόντιους τήν νόμιμη ἄμυνα, κάτι πού δέν ἔκαναν τά Σοβιέτ ὅσο βρισκόντουσαν στόν Πόντο. Ἀλλά καί ἐπί τσαρικῆς Ρωσίας ἡ στάση τῶν Ρώσων στόν Πόντο δέν εἶχε καμιά σχέση μέ αὐτή τῶν Ἐγγλέζων. Ὁ Χρύσανθος γράφει πώς ὅταν τά ρωσικά στρατεύματα μπῆκαν στην Τραπεζούντα (5/18 Ἀπριλίου 1916) ἀνάθεσαν τήν διοίκηση τῆς χώρας στόν ἀρχιερέα Τραπεζούντας. Γράφει ἡ Διδώ Σωτηρίου:

«… Μέ τήν μεσολάβηση τῆς ἑλληνικῆς ἐκκλησίας ἐξασφαλίστηκε ἡ ζωή, ἡ τιμή, ἡ περιουσία καί αὐτῶν τῶν Τούρκων, πού ἦταν φυσικό νά ὑποστοῦν ἀντίποινα ἀπό τούς βασανισμένους Ἀρμένιους, πού τόσο δοκιμάστηκαν καί πού πολλοί πῆγαν ἐθελοντές στό ρωσικό στρατό, μόνο καί μόνο γιά νά ἐκδικηθοῦν. Κι’ ὅμως, πόσα δέ σώθηκαν ἀπό μία ἔξυπνη πολιτική, σύμφωνη πρός τά ἑλληνικά συμφέροντα καί ὄχι τά ξένα. Νύχτα καί μέρα ἐργάσθηκαν οἱ Ἕλληνες τοῦ Πόντου μέ τήν συμπαράσταση τῶν Ρώσων, ν’ ἀποκαταστήσουν στά σπίτια τους χιλιάδες Τούρκους πρόσφυγες στίς περιοχές Ριζαίου, Ὄφεως, Σουρμένων, Γεμουρᾶς, Πλατάνων κ.λπ., ἀμβλύνοντας ἔτσι τά μίση. Ἀπό τήν ἔξυπνη καί ἀνθρωπιστική αὐτή πολιτική ὠφελήθηκε ἀνυπολόγιστα ὁ ἑλληνισμός τοῦ Πόντου.
Χαρακτηριστικό εἶναι ἕνα τραγούδι ὅλο εὐγνωμοσύνη γιά τόν Χρύσανθο. Τό ἔφτιαξαν οἱ Τοῦρκοι, πού ἐκπατρίσθηκαν ἀπό τήν Τραπεζούντα καί ἤθελαν μετά νά ξαναγυρίσουν, μά ὁ Ρεσάτ δέν τούς ἄφηνε.Τό τραγούδι ἀρχίζει ἔτσι:
«… Μετροπολίτ βατάν σανά ἀμανέτ
Ἐλεβιιέ μπαστίμντα κοπτούθ κιαμέτ.

Μητροπολίτη, ἡ πατρίδα μας ἔμεινε στά χέρια σου ἀμανάτι.
Σ’ἐμᾶς πλάκωσαν συμφορές, μόλις πατήσαμε στό Ἐλεβιάν..»
καί συνεχίζει ὁ Χρύσανθος περιγράφοντας τήν στάση τῶν Ρώσων εἴτε ἐπί τσάρου εἴτε ἐπί Ε.Σ.Σ.Δ συγκρίνοντάς την μέ τήν στάση τῶν δυτικῶν δυνάμεων

«…κατά τόν διετῆ περίπου χρόνον τῆς ὑπό τῶν ρωσικῶν στρατευμάτων κατοχῆς τῆς Τραπεζουσίας χώρας, ἐμερίμνησεν ἡ ἐκκλησία ἴνα ἡ χώρα συνταχθῆ βαθμηδόν εἰς εἶδος αὐτονόμου κράτους, συνδιοικουμένου ὑπό τῶν Ἑλλήνων καί Μουσουλμάνων. Ἐπί τούτῳ συνεστήθησαν αὐτόνομος δημαρχία ἐν Τραπεζούντι, πρώτου Ἕλληνος δημάρχου γενομένου τοῦ ἀειμνήστου ἐθνικοῦ εὐεργέτου Κ.Θεοφυλάκτου, μικτά ἐξ Ἑλλήνων καί Μουσουλμάνων πολιτικά δικαστήρια δικάζοντα κατά τά ἔθιμα τοῦ τόπου καί τοπική μικρή ἐθνοφρουρά …Κατά Φεβρουάριον τοῦ ἔτους 1917 καί ὡς πανταχοῦ τῆς Ρωσίας, οὕτω καί ἐν τῇ Τραπεζουσίᾳ χώρᾳ ὁ ρωσικός στρατός καθαιρέσας τούς στρατηγούς καί ἀξιωματικούς ὑπήχθη εἰς τά συμβούλια τῶν στρατιωτῶν καί ἐργατῶν. Εἰς τόν ἐν Τραπεζούντι συμβούλιον ( σοβιέτ) κληθείς ἐδέχθη νά παρακάθηται ὁ ἀρχιερεύς Τραπεζοῦντος, ἴνα διαφωτίζη τό συμβούλιο καί κατευθύνη τάς βουλάς αὐτοῦ πρός τό συμφέρον τῆς χώρας καί τοῦ λαοῦ.»


«… ὅταν ἡ νέα σοβιετική ἐξουσία ἔβγαλε τή χώρα ἀπό τόν ἰμπεριαλιστικό πόλεμο, δέν ἐγκατέλειψε τόν ἑλληνισμό τοῦ Πόντου στό ἔλεος τῶν τσέτηδων. Τόν βοήθησε καί πάλι νά ἀμυνθῆ. Οἱ Τοῦρκοι μόλις ἔμαθαν πώς τά ρωσικά στρατεύματα ἔπαψαν νά πολεμοῦν καί συγκεντρώθηκαν στήν πόλη τῆς Τραπεζούντας, ἐξαπέλυσαν ὀρδές τσέτηδων στήν ὕπαιθρο, μέ σκοπό νά κατασφάξουν καί νά τρομοκρατήσουν τούς Ἕλληνες καί νά τούς ἐξαναγκάσουν νά φύγουν ὅλοι στήν Ρωσία. Τότε ὁ μητροπολίτης ζήτησε δυό σημαντικές βοήθειες ἀπό τά Σοβιέτ. Ἡ μία ἦταν νά ἐπιτρέψουν στόν τακτικό τούρκικο στρατό νά ἐγκατασυαθῆ τό ταχύτερο στή χώρα, γιά νά ἐπανέλθη ἡ ὁμαλότητα, καί ἡ δεύτερη νά ἐξοπλισθῆ ἡ ἑλληνική Ἐθνική Ἕνωσις Νέων, γιά νά ὑπερασπισθῆ τόσο τίς πόλεις, ὅσο καί τήν ὕπαιθρο. Καί τά δυό αὐτά αἰτήματα τῶν Ἑλλήνων ἔγιναν δεκτά ἀπό τό Σοβιέτ Τραπεζούντας.
Παρέδωσε δέ τό Σοβιέτ στήν Ἐθνική Ἕνωση Νέων ὁπλισμό καί στολές καί ὅτι ἦταν ἀναγκαῖο γιά νά ἀναλάβη τήν τήρηση τῆς τάξεως. Πραγματικά, Πόντιοι πολίτες καί χωρικοί κράτησαν μία θαυμάσια ἄμυνα.
Δία τῆς ἠρωϊκῆς ταύτης ἀμύνης, κατωρθώθη νά περισωθῆ τό ἥμισυ τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ τῆς Τραπεζουσίας χώρας τοῦ ἑτέρου ἡμίσεως μεταναστεύσαντος εἰς Ρωσίαν διά τόν φόβον τῶν ἐπερχομένων Τούρκων.
…Τῇ 11/8/1917 ὁ μπολσεβικικός ρωσικός στόλος ἀπάρας ἐκ Τραπεζοῦντος ἐπλευσεν εἰς τήν ὑπό τῶν Τούρκων κατεχομένην πόλιν Κοτύωρα (Ὀρντού), ἴνα βομβαρδίση αὐτήν. Κατά τόν βομβαρδισμόν ὅλος ὁ ἑλληνικός λαός τῶν Κοτυώρων φεύγων τήν ἀφόρητον τουρκικήν τυραννίαν ὥρμησεν εἰς τήν θάλασσαν πρός τά πολεμικά πλοῖα τῶν Ρώσων ζητῶν νά ἐπιβιβασθῆ αὐτῶν καί νά ἀπολυτρωθῆ. Οἱ «ἄθεοι» μπολσεβίκοι, ἐν ἀντιθέσει πρός ὅτι δέν ἔπραξαν αἵ «χριστιανικαί» Δυνάμεις τῆς Δύσεως διά τοῦ κολοσσιαίου αὐτῶν στόλου κατά τήν ἐν μηνί Αὐγούστου 1922 πυρπόλησιν καί σφαγήν τῆς Σμύρνης, ἐμνήσθησαν τῶν παραδόσεων τοῦ εὐσεβοῦς Ρωσικοῦ λαοῦ καί καταβιβάσαντες λέμβους περισυνέλεξαν ὅλον τόν χριστιανικόν ἐκεῖνον κόσμον ἀνερχόμενον εἰς 3000 περίπου ψυχάς καί ἐπιβιβάσαντας αὐτούς ἐπί τῶν συνοδευόντων τόν στόλον μεταγωγικῶν πλοίων ἀπεβίβασαν εἰς Τραπεζούντα, ἔνθα ἡ ἐν μητροπόλει λειτουργοῦσα Ἐπιτροπή προσφύγων καί ἡ μετ’ αὐτῆς συνεργασθεῖσα Ἐθνική Ἕνωσις τῶν νέων ἐντός τριῶν ὡρῶν ἐγκατέστησαν τούς ἐκ Κοτυώρων ἀδελφούς πρόσφυγας..»
Τό παράδειγμα τῆς παρουσίας καί τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Χρὐσανθου στόν Πόντο ἀναλογίζεται ἡ Διδώ Σωτηρίου καί μᾶς λέει τί θά ἔπρεπε καί τί δέν θα ἔπρεπε νά εἶχε γίνει στά παράλια τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.

«… Ἐάν γινόταν μία αὐτονομία καί στά παράλια της Μ. Ἀσίας, ἄν οἱ Ἕλληνες ἀσκοῦσαν τήν ἴδια ἔξυπνη καί ρεαλιστική πολιτική, ἄν εἶχε ἐπιχειρηθεῖ κατευνασμός τῶν παθῶν, ὁ ἑλληνισμός τῆς Μ.Ἀσίας δέν θά εἶχε ξεσπιτωθεῖ, δέν θά εἶχε σφαγεῖ, δέν θά εἶχε ὁλοκληρωτικά ξεριζωθεῖ ἀπό τίς πατρογονικές ἑστίες του. Μά οἱ περίφημες μεγάλες δυνάμεις, δέν ἐνδιαφέρονταν γιά τήν ἀσφάλεια, τή γαλήνη καί τήν εὐτυχία τῶν ἑκατομμυρίων χριστιανῶν τῆς Μ.Ἀσίας. Αὐτοί ἐνδιαφέρονταν μόνο γιά τά δικά τους ἁρπαχτικά συμφέροντα. Καί ἡ ἄρχουσα τάξη τῆς Ἑλλάδας βαυκαλιζόταν πώς εἶχε κότσια νά συμβαδίσει μέ τόν δυτικό ἰμπεριαλισμό καί νά γίνει συνέταιρος στήν λεία τῆς Ἀνατολῆς! Καί πυρπολοῦσε τίς καρδιές τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ μέ ὁράματα καί πλάνες, ὥσπου νά πυρπολήσει μαζί μέ τό ὄνειρο τῆς Μεγάλης Ἑλλάδας καί ὁλόκληρη τήν Μ.Ἀσία καί τόν ἑλληνισμό της!»
Γιά τήν περίοδο 1919-1922 πού ξεκίνησε σάν εποποῒα καί κατέληξε σέ τραγωδία θα κάνω ξεχωριστή ἀνάρτηση