Ἀρχαῖα καί γλωσσικό πρόβλημα

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ( Γεράσιμος Κακλαμάνης ἐφημερίδα ΕΘΝΟΣ 22/7/1987)

Ἀγάλλονται οἱ ψυχὲς πολλῶν πού μὲ τὴν ἐπαναφορὰ τῶν Ἀρχαίων στὰ Γυμνάσια, ἡ περὶ «γλωσσικοῦ» συζήτηση δὲν πρόκειται νὰ σταματήσει. Πολὺ περισσότερο οἱ περὶ τὸν ὑπουργὸ ὁμάδες στὸ ὑπουργεῖο, ὅπου τὸ θέμα μὲ τὸ «γλωσσικὸ» εἶναι «ντόρος νὰ γίνεται». Γιατί ἂν σταματήσει, θὰ σταματήσουν κι αὐτοὶ νὰ γράφουν ἐπιφυλλίδες.

Ἔτσι θὰ χάσουν τὴ δυνατότητα κάποιας ἕδρας ἢ τὴν ἐκπόρθηση κάποιας θέσης βελτιωμένου μισθοῦ μέσῳ τῆς «προσφορᾶς» τους στὴν Παιδεία...

Καὶ ἐμεῖς δὲν ἀμφιβάλλουμε πὼς τὰ Ἀρχαῖα θὰ ξαναμποῦν, ἔστω κι ἂν ξεχαστεῖ κάποια ψιλὴ — ὁπότε θὰ χρειαστοῦν «νέοι ἀγῶνες» νὰ μπεῖ ἡ ψιλή, ἀλλὰ θὰ ξεχαστεῖ μετὰ ἡ δασεῖα» «νέοι ἀγῶνες» καὶ γιὰ τὴ δασεῖα, ὁπότε θὰ ξεχαστεῖ ἡ ὑπογεγραμμένη κ.ο.κ. Καὶ φυσικὰ κάθε φορά «βαθύτατες ἀναλύσεις» καὶ κείμενα στὶς ἐφημερίδες γιὰ τὴν τεράστια «ἐθνικὴ σημασία» τῆς ψιλῆς καὶ τῆς ὑπογεγραμμένης, γιὰ τὴ σημασία τους στὴ διατήρηση τῆς «παράδοσης» καὶ τῆς «ρίζας» καὶ πάει λέγοντας. Ὅλα αὐτὰ εἶναι γνωστά...

Γιὰ μᾶς βέβαια δὲν τίθεται θέμα  γλώσσας. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι μία καὶ ἀδιάσπαστη — παρὰ τὰ μερικὰ «πού» πού εἶναι βαλκανικῆς φύσεως ἐπιδράσεις, ὅπως καὶ μερικὰ ἀνάλογα φαινόμενα γλωσσικῆς ὑφῆς, καθόλα ὅμως ἱστορικῶς φυσιολογικά. Ὅτι ἡ γλῶσσα εἶναι μία, πέραν ἀπὸ τοὺς γλωσσολόγους» καὶ τοὺς «εἰδικούς», τὸ καταλαβαίνει κανεὶς ἀπὸ τὸ ἑξῆς ἁπλό: Ὅσοι ἔτυχε νὰ διδαχθοῦν στὸ Γυμνάσιο Ἀρχαῖα παλιότερα, ξέρουν πόσο ἡ μελέτη τῆς ἀρχαίας γλῶσσας βοηθᾶ γιὰ τὴ γραμματικὴ δομὴ καὶ κατανόηση τῆς ὁμιλουμένης. Κι αὐτὸ ἀκριβῶς πάει νὰ πεῖ, ὅτι ἡ γλῶσσα εἶναι μία.

Πολυτελείας

Ὅμως τὸ θέμα μὲ τὰ Ἀρχαῖα εἶναι ἄλλο. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα, δίπλα ἀπὸ τὸν Παρθενῶνα — ὅσος ἀπόμεινε καὶ θ' ἀπομείνει — καὶ τὸν Ἑρμῆ τοῦ Πραξιτέλη ἢ τὶς βυζαντινὲς εἰκόνες, εἶναι τὸ σπουδαιότερο «μνημεῖο» πού διαθέτει σήμερα ἡ ἀνθρωπότητα ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ ἀρχαιότητα. Εἶναι θὰ λέγαμε σχεδὸν ἠλίθιο, οἱ διεθνεῖς ὀργανισμοὶ νὰ ξοδεύουν λεφτὰ γιὰ τὴ συντήρηση τῶν ἀρχαιοτήτων, νὰ ἔχουμε ὑπουργεῖα «πολιτισμῶν» καὶ ἀρχαιολογικὲς ὑπηρεσίες πού κοστίζουν ἕνα διάολο λεφτὰ καὶ ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα νὰ καταντήσει ὁμιλούμενη καὶ ὄχι γραφομένη, ὅπως τ' ἀρβανίτικα του περασμένου αἰῶνα.

Ἀλλὰ ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι γλῶσσα βασιλική, γλῶσσα πολυτελείας. Δὲν εἶναι ἁπλῶς μέσο ἐπικοινωνίας, ἀλλά, λόγῳ τοῦ πολιτισμοῦ πού ἐξέφρασε — αὐτοῦ δηλαδή πού ἀποτελεῖ κληρονομιὰ ὅλης της ἀνθρωπότητας σήμερα — καὶ τῆς ἐπεξεργασίας της στὴ φιλοσοφία, τὴν ἐπιστήμη, τὴν ποίηση καὶ σὲ κάθε περιοχὴ τοῦ ἐπιστητοῦ, εἶναι ἡ ἴδια μόρφωση καὶ ἐπιστημονικὸς αὐτοσκοπός. Οἱ λέξεις της δὲν εἶναι «ὀνομασίες» ἀλλὰ νοήματα. Εἶναι δηλαδὴ μία γλῶσσα γιὰ ἀνεπτυγμένες κοινωνίες. Εἶναι μία γλῶσσο ἀνώτερης μόρφωσης, ὅπως ἦταν τὰ Γαλλικὰ κάποτε. Τὰ ὁποῖα βέβαια δὲν τὰ μάθαιναν οἱ χαμάληδες, γιὰ νὰ συνεννοοῦνται μὲ τοὺς ξένους στὶς φορτοεκφορτώσεις, ἀλλὰ οἱ «ἀνώτερες τάξεις» — αὐτὲς πού εἶχαν λεφτὰ (καὶ τὸ χρόνο συνεπῶς) νὰ τὰ μάθουν.

Ἡ διαταγὴ

Τὸ νὰ ἐπαναφέρουμε λοιπὸν μὲ μία διαταγὴ τὰ Ἀρχαῖα, σημαίνει πὼς κάνουμε ἀπὸ τὴ μία στιγμὴ στὴν ἄλλη τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία, κοινωνία τῆς ἀφθονίας καὶ τοῦ πολλοῦ ἐλεύθερου χρόνου. Εἶναι σὰν νὰ δίνουμε μία Ρὸλς Ρόις σ’ ἕναν μισθοσυντήρητο τῶν 30.000 πού δὲν ἔχει οὔτε δίπλωμα ὁδηγοῦ. Ἂν ἡ διδασκαλία τῶν Ἀρχαίων στὸ παρελθὸν ἀπέτυχε καὶ θ' ἀποτυγχάνει διαρκῶς στὸ μέλλον, εἶναι ἀκριβῶς γιατί ἡ δομὴ τῆς γλώσσας μας δὲν συμβάδισε ἁπλούστατα ποτὲ μὲ τὶς κοινωνικὲς συνθῆκες τοῦ νεωτέρου κράτους. Αὐτὸ βέβαια οὔτε καν πέρασε ποτὲ ἀπὸ τὸ μυαλὸ τῶν περὶ τὸ «γλωσσικὸ» τυρβαζόντων. Εἴμαστε ὅμως ὑποχρεωμένοι νὰ τὸ σημειώσουμε, ἔστω καὶ γιὰ πρώτη φορά, γιὰ τὸν κ. ὑπουργὸ Παιδείας, τοῦ ὁποίου ἐκτιμοῦμε μὲν τὶς καλὲς προθέσεις, ἀλλὰ τὸν βλέπουμε παρασυρόμενον ἀπὸ τὶς «ἐπιτροπές». Ἡ κοινωνία μας δὲν μπορεῖ νὰ βγάλει ἐπὶ τοῦ παρόντος τίποτ' ἄλλο ἀπὸ ὑδραυλικούς, μηχανικοὺς αὐτοκινήτων, «μαστόρους» πάσης φύσεως καὶ ὑπαλλήλους. Ἔχουν αὐτοὶ κοινωνικὲς προϋποθέσεις  νὰ   μάθουν  Ἀρχαῖα;

Ἐδῶ πρέπει νὰ ἀφήσουμε τὸν μεγαλοϊδεατισμὸ καὶ νὰ δοῦμε τὶς συνθῆκες τῆς ἑλληνικῆς οἰκονομίας. Οἱ ἄνθρωποι χρειάζονται γρήγορες σπουδὲς γιὰ νὰ ζήσουν ἐνῷ οἱ ἀνώτερες μορφώσεις ( καὶ τὰ Ἀρχαῖα εἶναι ἡ ἀνωτάτη) θέλουν χρόνο. Πρέπει λοιπὸν νὰ ἰδοῦμε πόσο θὰ κοστίσει ἡ ἐπιχείρηση «ἀρχαῖα» στὸν κρατικὸ προϋπολογισμὸ τοῦ μέλλοντος. Ὁ τρόπος πού θὰ μποῦν εἶναι οἰκονομικῆς καὶ ὄχι παιδαγωγικῆς σημασίας θέμα.

Οἱ σύμβουλοι

Ἐπειδὴ μιλοῦμε τὴν γλῶσσα τοῦ Πλάτωνα δὲν πρέπει κοινωνικῶς νὰ κάνουμε τὸ λάθος νὰ παρομοιαστοῦμε μὲ γάϊδαρο πού παίρνει μέρος σὲ ἀγῶνες μὲ καθαρόαιμους ἀραβικοὺς ἵππους. Ἐδῶ μέ τ’ ἀρχαῖα, τὰ λατινικά, γαλλικὰ καὶ μουσική, δὲν κατάφεραν νὰ προσφέρουν τὰ γενικὰ πλαίσια παιδείας στις  κοινωνίες τους οἱ Ἀμερικανοί, οἱ Γερμανοί, οἱ Γάλλοι, οἱ Ρῶσοι,  καὶ ὁποιαδήποτε ἄλλη ἀνεπτυγμένη κοινωνία. Θὰ τὰ καταφέρουμε ἐμεῖς μ' ἕνα διάταγμα στὴ δική μας κοινωνία τοῦ ἀρότρου; Θὰ ἦταν πολὺ ἐνδιαφέρον νὰ ξέραμε ἐπ' αὐτοῦ τὶς γνῶμες τῶν «συμβούλων»...

Τὸ πρόβλημα λοιπὸν δὲν εἶναι νὰ μποῦνε τὰ Ἀρχαῖα, ἀλλὰ πῶς μπορεῖ νὰ διατηρηθεῖ ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα σὰν τὸ πολυτιμότερο πρᾶγμα πού μᾶς κληροδότησε ἡ  ἀρχαιότητα.

Αὐτὸ ὅμως ὁδηγεῖ σὲ ἄλλου εἴδους προβληματισμοὺς   καὶ ὄχι σὲ διατάγματα καὶ ὑπουργικὲς ἀποφάσεις. Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ὅτι μέσα στὸ ἐθνικὸ παραλήρημα τοῦ παρελθόντος αἰῶνος πολλοὶ ἔμαθαν τὰ ἑλληνικὰ μὲ τὸ μαστίγιο. Σύμφωνα δὲ μὲ  ὠρισμένες ἐπίσημες  στατιστικὲς εὐθὺς μετὰ τοὺς βαλκανικοὺς πολέμους πού ἡ Ἑλλάδα «ὁλοκληρώθηκε» πρὸς Βορρᾶν, περίπου τὸ 75% τῶν Ἑλλήνων τῆς ἐπικρατείας  βρέθηκαν  ἀγράμματοι... Πρὸς δόξαν τῶν ἱστορικῶν «σωτήρων τοῦ ἔθνους»...

Πολὺ πιθανὸν λοιπὸν νὰ μὴν εἶναι ὁλόκληρη ἡ ἑλληνικὴ κοινωνία ἁρμοδία γιὰ τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, ὅπως ἔχει σήμερα.

Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε πὼς ὁ ζῆλος πολλῶν ἐθνικοφρόνων, ἀκόμη σήμερα τοὺς κάνει νὰ οὐρλιάζουν κατὰ τῶν «ἰδιωμάτων»... Ἂς ἀφήσουμε λοιπὸν λίγο τὶς ἐθνικὲς παραισθήσεις περὶ γλώσσης κι ἂς κοιτάξουμε τὴν κοινωνικὴ πραγματικότητα. Αὐτὴ πιθανὸν νὰ μᾶς ὁδηγήσει σὲ λύσεις μὴ «γλωσσικὲς» ἀλλὰ πραγματικές. Καὶ τοῦτο βέβαια, ὄχι γιὰ τά... «ἀρχαῖα», ἀλλὰ πράγματι γιὰ τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα καὶ τὸν ἑλληνισμό.


Χρειάζεται μήπως νὰ ποῦμε, ὅτι οἱ μόνοι σήμερα πού μιλοῦν σωστὰ ἑλληνικὰ (καταλήξεις, συνηρημένα, προθέσεις κλπ) εἶναι οἱ Κύπριοι, πού δὲν βρέθηκαν ἀκόμα μὲ τὸ χάρισμα τῆς «ἐθνικῆς ἀνεξαρτησίας»;-.. Ἄλλο λοιπὸν ἑλληνισμὸς καὶ γλῶσσα καὶ ἄλλο «ἀρχαῖα ἑλληνικά»...