Τό παρακάτω κείμενο προέρχεται ἀπό το παλιό «ΝΤΕΦΙ», ἕνα περιοδικό γιά τό τραγούδι καί ὄχι μόνο. Πέρα ἀπό τίς ἐξειδικευμένες πληροφορίες γιά τήν μουσική συγγένεια ἑλλήνων καί τούρκων, ἀναδεικνύεται ἡ ἄποψη γιά τόν τρόπο πού λειτούργησε, σέ μεγάλο βάθος χρόνου, ἡ μουσική παράδοση σάν τρόπος ἐπικοινωνίας καί ἀλληλεπίδρασης τῶν λαῶν πού ἔζησαν στόν χῶρο τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου. Μιά μουσική παράδοση πού πηγάζει ἀπό τά κοινά ἱστορικά τους βιώματα. Ἡ ἐκμετάλλευση αὐτῶν τῶν λαῶν μαζί μέ ἄλλα, καταστροφικά γιά τήν εὐρύτερη περιοχή ἀποτελέσματα, προϊόν τῆς μεθοδευμένης διαίρεσής τους, κάνει ἐπιτακτικώτερη τήν ἀνάγκη ἀποκατάστασης αὐτῶν τῶν γεφυρῶν ἐπικοινωνίας –μουσικῶν καί μή – σέ πεῖσμα τῆς δυτικῆς ἰδεολογικοπολιτικῆς θολούρας τῶν δύο τελευταίων αἰώνων, περί πολιτιστικῆς καθυστέρησης καί «προαιώνιας» ἔχθρας μεταξύ τους.
Πρὶν λίγο καιρὸ ὁ Γιῶργος Κυβέλος τῆς ΕΜΙ παρουσίασε στοὺς δημοσιογράφους ἕνα δίσκο, ποὺ ἑτοίμασε στὴν Κωνσταντινούπολη ὁ ψάλτης Νικηφόρος Μεταξᾶς μὲ τὴ συνεργασία τῆς Ἀνιὲς Ἀγκοπιάν. Ὁ δίσκος περιλαμβάνει κομμάτια τούρκικης κλασσικῆς μουσικῆς, ποὺ τὰ ἔχουν συνθέσει ἕλληνες τῆς Πόλης ( ἀπὸ τὶς ἀρχές τοῦ 18ου ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 20ου αἰῶνα) καὶ τὰ παίζουν τοῦρκοι μουσικοί, μεταξὺ τῶν ὁποίων εἶναι καὶ ὁ διευθυντὴς τοῦ Ὠδείου τουρκικῆς μουσικῆς Ἰχσάν Ὀζγκέν.
Οἱ ἐκτελέσεις εἶναι ἄψογες καὶ στὸ ἐξώφυλλο τοῦ δίσκου ὑπάρχουν κατατοπιστικά σχόλια γιὰ ὅλα τὰ κομμάτια, τοὺς δημιουργούς τους καὶ τὰ ὄργανα ποὺ χρησιμοποιήθηκαν.
Μία ἀσυνήθιστα ἐξαιρετικὴ ἐργασία ποὺ τιμᾷ ὅλους τούς συντελεστές της, ἕλληνες καὶ τούρκους, καὶ προάγει οὐσιαστικὰ τὴν φιλία τῶν δύο λαῶν.
1.TAXIMI NEY MAKAMI RAST 2. RAST BESTE 3. SAZKIAR PESREFI 4. PENDJOUGKIAK SAZ SEMAISI 5. TAXIMI KANONI 6. MAHOUR SAZ SEMAISI 7. NIKRIZ ZEYBEK 8. TAXIMI SE MAKAMI HOUSEINI 9. HOUSEINI AGIR SEMAI 10.TAXIMI NEY11. HOUSEINI SAZ SEMAISI12. TAXIMI TABOUR13. KOURNTILI HIDJASKIAR PESREFI14. ΤAXIMI - DIALOGOS
Συνθέτες
( Πρίγκηψ) Δημήτριος Καντεμήρης, Ζαχαρίας, Βασιλάκης, Νικολάκης, Ἀντώνης Κυριαζὴς
Ἐκτελεστὲς
Ihsan Özgen κεμεντσὲ ( πολίτικη λύρα,)Necdet Yasar ταμποὺρ ( ταμπουρὰς),Hüsnü Anil κανούν ( κανονάκι),Ömer Erdogdular νέϋ, Süleyman Erguner νέϋ,Firat Kiziltug βιολοντσέλο, Hursit Ungay κουντοὺμ ( κρουστὰ), Ferruh Yarkin μπεντὶρ
Ἠχογράφηση: Studio Reel, Πόλη
ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΟΙ
Δύο Μουσικότατοι Λαοὶ
Ο ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΜΕΤΑΞΑΣ ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΟ ΝΤΕΦΙ
Ὁ Νικηφόρος Μεταξᾶς γεννήθηκε στὴν Κεφαλλονιὰ καὶ μεγάλωσε στὸ Ζαῒρ (Κονγκό). Στὰ 21 του γύρισε στὴν Ἑλλάδα κι ἔπιασε δουλειὰ γιὰ κάποιο διάστημα στὰ καράβια, γιὰ νὰ ἐγκατασταθεῖ μέχρι τὰ 35 του στὴ Γαλλία. Ἐπιστρέφοντας στὴν Ἑλλάδα πῆγε στὸ Ἅγιο Ὅρος ὅπου ἔμεινε γιὰ ἕνα περίπου χρόνο καὶ στὴ συνέχεια σπούδασε στὴ Βυζαντινὴ σχολὴ τῆς Θεσσαλονίκης.
Στὴ Θεσσαλονίκη ἔπαθε χρόνια βρογχίτιδα κι ἐπειδὴ δὲν μποροῦσε νὰ ψάλλει ἄρχισε νὰ κουρδίζει καὶ νὰ παίζει κανονάκι, ἐντυπωσιασμένος ἀπὸ τὸ παίξιμο τοῦ Στεφανίδη. Ἐρχόμενος στὴν Ἀθήνα σὲ ἀναζήτηση τοῦ σπουδαίου αὐτοῦ μουσικοῦ ποὺ μόλις εἶχε πεθάνει, γνωρίστηκε μὲ τὸ Νόνη καὶ συνέχισε ψαλτικά…
Βλέποντας ὅμως ὅτι εἶναι δύσκολο νὰ μάθω καλὰ τὸ ὄργανο ἐδῶ, ἄρχισα νὰ πηγαινοέρχομαι στὴν Πόλη. Ἀγόρασα ἕνα κανονάκι, βρῆκα δασκάλους, πηγαινοερχόμουν καὶ σιγὰ σιγὰ τὸ μάθαινα. Μὲ τὴ Βυζαντινὴ θεωρία εἶναι πολὺ εὔκολο νὰ μαθευτεῖ τὸ ὄργανο.
Πρὶν δύο χρόνια στὸ συνέδριο τῶν Δελφῶν μὲ προτρέψανε νὰ ἀσχοληθῶ μὲ τὴν ἐπανεισαγωγὴ τοῦ ὀργάνου στὴν Ἑλλάδα, ἔτσι πῆγα κι ἐγκαταστάθηκα στὴν Πόλη.
Στὴν Πόλη εἶμαι ψάλτης στὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στὸ Τσενγκέλκιοϊ, ὅπου μοῦ ἔχουν παραχωρήσει κι ἕνα δωμάτιο γιὰ νὰ μένω κάτω ἀπὸ ἕνα παλιὸ σχολεῖο, τὸ κελὶ τοῦ παππᾶ. Δὲν πληρώνω φῶς, νερό, ἐνοίκιο καὶ καμιὰ φορά μοῦ παίρνουν καὶ ξύλα γιὰ τὸ χειμώνα.
Ποιὸ εἶναι τὸ βασικὸ ἀντικείμενο τῆς ἔρευνάς σας στὴν Πόλη;
Παρακολουθώντας μαθήματα καὶ ψάχνοντας σὲ βάθος, διαπίστωσα ὅτι ὑπήρχανε πολλοὶ συνθέτες Ρωμιοί, Ἕλληνες ποὺ γράψανε τούρκικη μουσική.
Ἀσχολοῦμαι λοιπὸν μὲ τὶς ρίζες αὐτῆς τῆς μουσικῆς, πῶς ἡ μία μουσικὴ ἐπηρέασε τὴν ἄλλη. Ἀπὸ τὰ μοναστήρια τῆς Καππαδοκίας, στὸ Ἰκόνιο μὲ τοὺς Μεβλεβί.
Μπορεῖ νὰ εἴμαστε σὲ κατάσταση πολέμου μὲ τοὺς Τούρκους, ἀλλὰ μουσικὰ συνδεόμαστε πολύ. Μένω ἔκπληκτος ἀπὸ αὐτὰ πού ἀκούω, τραγούδια ποὺ ὑπάρχουν καὶ ἐδῶ καὶ ἐκεῖ. Ἡ μουσικὴ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου, βλέπω ὅτι ὑπάρχει μεγάλη ψυχικὴ σύνδεση μεταξύ μας καὶ ἀπορῶ πῶς καὶ βρισκόμαστε σὲ τόσο μεγάλη ἔχθρα.
Ἐσεῖς μὲ τί εἴδους ἀνθρώπους συναναστρέφεστε;
Μὲ μουσικοὺς καὶ Μεβλεβὶ καὶ Ἀλεβὶ δερβίσηδες, γιατί τὰ τάγματα τῶν δερβίσηδων συνδέονται μὲ τὶς ρίζες τῆς τουρκικῆς μουσικῆς. Βέβαια τὸ κίνημα τῶν δερβίσηδων εἶναι ἀπαγορευμένο, γι’ αὐτὸ παίζουν πιὰ μόνο στὰ σπίτια, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς περιπτώσεις ποὺ γιὰ λόγους τουριστικοὺς ἐπιτρέπεται νὰ παίζουν δημόσια. Ἔτσι ἐπιβιώνουν.
Τὸ μουσουλμανικὸ τάγμα τῶν Μπεκτασὶ εἶναι μία αἵρεση καὶ ἡ μύησή τους γίνεται σὲ ταβέρνες. Παίζουν τζουρά, σάζι, πίνουν κρασὶ καὶ ἔχουν τὴ γυναίκα σὲ ἰσότητα.
Μέσα ἀπ’ τοὺς δερβίσηδες λοιπὸν βρίσκετε τὰ ἴχνη τῶν ρωμιῶν, τῶν ἑλλήνων;
Ναί, καὶ ὑπάρχουν πολλοὶ ποὺ ἔπαιξαν σπουδαῖο ρόλο στὴν τούρκικη μουσική.
Τώρα τὸ Δεκέμβρη, στὴν Κόνια, τὸ Ἰκόνιο, γίνεται τὸ φεστιβὰλ τοῦ Μεβλανᾶ καὶ θὰ παίξουν τρεῖς πολίτικες λύρες μαζί, αὐτὲς ἔχουν ρίζες στὸ δημοτικό μας τραγούδι καὶ ὅλα αὐτὰ τὰ στοιχεῖα τὰ εἰσήγαγε ὁ Βασιλάκης στὴν ἔντεχνη τούρκικη κλασσικὴ μουσική. Ἀντικατέστησε τὸ ρεμπὰπ μὲ τὴν πολιτικὴ λύρα.
Ὁ Ἀντώνης Κυριαζῆς ἔπαιζε λαοῦτο, γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι γνωστὸς σὰν ὁ Λαφταντζὴ Ἀντών, ἔπαιζε παντοῦ, ἦταν ἀπ’ τὸ χωριὸ τῶν ρωμιῶν καὶ ἔγραψε πανέμορφα κομμάτια ποὺ τὰ παίζουν οἱ Μεβλεβὶ στὶς δικές τους τελετές. Εἶναι σὰν νὰ γράφει σήμερα ἕνας δικός μας μπουζουξῆς σὲ μία λειτουργία. Οἱ θρησκευτικοὶ ἡγέτες διαλέγουνε κομμάτια ἀπὸ τὴν κοσμικὴ μουσική. Αὐτὸ συμβαίνει μόνο στὴν Πόλη, πουθενὰ στὴν Εὐρώπη.
Ὁ Ζαχαρίας ἦταν μαθητὴς τοῦ Δανιὴλ τοῦ πρωτοψάλτη, εἶχε μάλιστα κι ὀθωμανοὺς δασκάλους. Ἢ ὁ Τζεμὶλ Μπέης ποὺ ἦταν μαθητὴς τοῦ Βασιλάκη, ἐντελῶς λαϊκός, ποὺ ἔχε γράψει περσέφια ποὺ τὰ μεταχειρίζονται σήμερα στὶς τελετὲς τῶν Μεβλεβί.
Ὁ Τζεμὶλ Μπέη ἔπαιρνε ἤχους ἀπ’ ὅλη τὴν ἀνατολικὴ μουσική, ἀπὸ τὰ Βαλκάνια κι ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, καὶ ἔδινε νέα πνοὴ καὶ ἐνέργεια στὰ κομμάτια αὐτά.
Εἶναι ὁ τελευταῖος μεγάλος συνθέτης αὐτῆς τῆς μουσικῆς.
Ποῦ βρίσκονται οἱ βαθύτερες ρίζες αὐτῆς τῆς ἐπιρροῆς;
Ἐπηρεάστηκαν οἱ Τοῦρκοι πολὺ ἀπὸ τοὺς ὀρθόδοξους μοναχούς της Καππαδοκίας, ἀλλὰ κι’ ἐμεῖς πήραμε πολλὰ στοιχεῖα ἀπ’ αὐτούς.
Οἱ μουσικοὶ αὐτοὶ τῆς κλασσικῆς τουρκικῆς μουσικῆς εἶναι ἓνα πνεῦμα πολυεθνικό τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου.
Ὑπάρχουν καὶ Ἑβραῖοι συνθέτες, Ἀρμένηδες, Ρωμιοὶ καὶ ἀσφαλῶς Τοῦρκοι. Ὁ δάσκαλός μου εἶναι ἀπὸ τὰ Γιάννενα ἡ καταγωγή του, εἶναι ἀρβανίτης μουσουλμάνος. Ἡ Πόλη εἶναι ἕνα κέντρο ἀπὸ πολλὲς φυλές, ποὺ βράσανε μαζὶ στὸ ἴδιο καζάνι. Αὐτὴ εἶναι ἡ μουσικὴ τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου. Καὶ δυστυχῶς αὐτὴ ἡ μουσικὴ χάνεται. Λυπᾶμαι ποὺ βλέπω νὰ χάνονται τὰ ὄργανα, ὅπως τὸ ταμποὺρ ποὺ ὑπάρει σὲ αἰγυπτιακὲς τοιχογραφίες τοῦ 2000 π.Χ. καὶ τὸ νέϋ σὲ τάφους τοῦ 3000 π.Χ.
Ἡ μουσικὴ εἶναι ἑνωτικὴ , ἔχει ἑνωτικὴ ἐνέργεια. Ὑπάρχουν συμφέροντα ποὺ διαιροῦν τὸν κόσμο γι’ αὐτὸ ὑπερτονίζεται συχνὰ τὸ ἐθνικιστικὸ στοιχεῖο στὴ μουσική.
Ἀκόμα καὶ ἐδῶ στὴν Ἑλλάδα σὰ νὰ ὑπάρχει μία φοβία γιὰ τὴν ἀνατολικὴ ἐπιρροή. Αὐτοὶ πού φοβοῦνται δὲν ἔχουν ἐμπιστοσύνη στὴν δημιουργικότητα, στὴ νεολαία. Δὲν μποροῦν ν’ ἀνοιχτοῦν καὶ κλείνονται στὸ καβούκι τους καὶ καλλιεργοῦν τὴν ἔχθρα μὴ μπορώντας ἔτσι νὰ ἐπηρεάσουν τὸν χῶρο τῆς Μεσογείου, στὸν ὁποῖο ὁ ἑλληνισμὸς ἔχει δουλέψει πολὺ στὸ παρελθόν.Γιατί δὲν ἀρχίζει ἡ πολιτιστικὴ ἐπικοινωνία μὲ τὴν Τουρκία, τὴν Συρία, τὴν Αἴγυπτο;
Παλιὰ οἱ Ρωμιοὶ καὶ οἱ Τοῦρκοι συνθέτανε μουσικὴ καὶ γιὰ τοὺς αἰγύπτιους καὶ γιὰ τοὺς ἄλλους λαοὺς τῆς περιοχῆς.
Οἱ Ἕλληνες μουσικοὶ μποροῦν νὰ συνεργαστοῦν μὲ τοὺς Τούρκους καὶ ὑπάρχουν ἐξαιρετικοὶ μουσικοὶ στὴν Πόλη.
Οἱ Τοῦρκοι ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν διάσωη αὐτῆς τῆς μουσικῆς;
Ὑπάρχουν ἄνθρωποι στὴν Τουρκία, ποὺ βλέπουν ὅτι ἡ παράδοσή της, ποὺ ἔχει δεχτεῖ ἐπιρροὲς ἀπ’ ὅλη τὴ Μεσόγειο, ἑλληνικές, συριακές, αἰγυπτιακές, ἀραβικές, περσικές, ἔχει μία ἑλκυστικότητα, ὅπως ἡ Μεβλεβὶ παράδοση. Ἡ μουσικὴ τους ἔχει τέτοια ὀμορφιά, εἶναι ἀπὸ τὰ λίγα κράτη τοῦ κόσμου μὲ τόσο μεγάλη ποικιλία μουσικῆς καὶ ὀργάνων. Ἐνῷ σὲ ἄλλες γειτονικὲς χῶρες αὐτὰ σβήσανε, οἱ Τοῦρκοι κατάφεραν νὰ τὰ κρατήσουνε ζωντανὰ κι’ αὐτὸ εἶναι μεγάλο πλεονέκτημά τους. Τώρα διαπιστώνουν ὅτι αὐτὰ ἐνδιαφέρουν καὶ τὴν Εὐρώπη καὶ τὴν Ἀμερική. Τώρα τὸ Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ καὶ Τουρισμοῦ χρηματοδοτεῖ τέτοιες παραστάσεις, ἂν καὶ ὑπάρχουν ἄνθρωποι ποὺ προσπαθοῦν νὰ ἐξευρωπαῒσουν τὴν κλασσικὴ τουρκικὴ μουσικὴ μὲ παπγιὸν καὶ μαέστρους, ἐνῷ σ’ αὐτὴ τὴ μουσικὴ ὁ καθένας ξέρει τί πρέπει νὰ κάνει γιατί ὅλοι εἶναι ἑνωμένοι καρδιακὰ καὶ δὲν χρειάζεται μαέστρος.
Φαίνεται ὅμως ὅτι ἐνεργοποιοῦνται κι ἄλλοι ἄνθρωποι καθὼς καὶ ὠρισμένοι Δῆμοι, ποὺ ἀνεξάρτητα ἀπ’ τὸ Ὑπουργεῖο προσπαθοῦν νὰ διασώσουν αὐτὸ τὸ θησαυρό. Γιατί ἂν δὲν βροῦν οἱ νέοι μία κατεύθυνση γιὰ νὰ συνθέσουν νέα ἔργα, ἡ μουσικὴ αὐτὴ θὰ πεθάνει.
Ὑπάρχουν καλὰ ὄργανα στὴν Πόλη;
Ὑπάρχει ἕνα ὠδεῖο τουρκικῆς μουσικῆς, ὅπου διδάσκουν στὰ παιδιὰ τὴν ὀργανοποιία. Ὁ κάθε ὀργανοπαίχτης μαθαίνει πρῶτα νὰ φτιάχνει τὸ ὄργανό του, νὰ τὸ καταλαβαίνει πρῶτα, γιὰ νὰ καταλαβαίνει τὰ ξύλα, τὴν αἴσθηση τοῦ ξύλου, γιατί ἕνα ξύλο μπορεῖ νὰ δώσει ὄμορφο ἦχο καὶ ἕνα ἄλλο ὄχι.
Τὰ πιὸ ἀκριβὰ ὄργανα ἦταν φτιαγμένα ἢ ἀπὸ Ἀρμένηδες ἢ ἀπὸ Ρωμιούς. Τὸ καλύτερο οὔτι αὐτὴ τὴ στιγμὴ στὴν Ἀνατολὴ εἶναι τοῦ Μανώλη, τὸ καλύτερο ταμποὺρ εἶναι τοῦ Βασίλη, οἱ καλύτεροι κεμεντσέδες ποὺ ὑπάρχουν εἶναι ἑνὸς ρωμιοῦ ποὺ ἔχει χαθεῖ τ’ ὄνομά του καὶ τὸν ξέρουν σὰν ὁ ρωμιὸς τοῦ Ἰσμίτ… Καὶ οἱ Ἕλληνες εἶχαν μαθητὲς Τούρκους.
Τὸ νέϋ δὲν μπορεῖ νὰ παίξει ζεϊμπέκικο, ὑπάρχουν ὅμως κομμάτια σὲ ζεϊμπέκικο γραμμένα ἀπὸ ρωμιοὺς στὸ ρεπερτόριο τῆς κλασσικῆς τουρκικῆς μουσικῆς, τὰ περίφημά τοῦ Γιώργου Μπατζανοῦ, πού ἔχει ἀδελφὸ τὸν Ἀλέκο.
Τί ἀκοῦνε σήμερα οἱ Τοῦρκοι;
Στὴν Τουρκία ὑπάρχει τώρα τὸ ἀραμπέσκ, ποὺ τὸ ἀκοῦς στὰ ταξιὰ ὅλης τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου, ὑπάρχουν οἱ ἀντίστοιχοι τοῦ Θεοδωράκη σὰν τὸν Λιβανελὶ ποὺ ἀπευθύνονται στοὺς διανοούμενους, ὑπάρχει ἡ προσπάθεια τῶν πιὸ ἐθνικιστικῶν στοιχείων ποὺ ὑποστηρίζουν ὅτι ὑπάρχει καθαρὰ τουρκικὴ μουσική, ὑπάρχει καὶ ἡ δημοτικὴ μουσικὴ στὰ χωριὰ μὲ τὸ σάζι, τὸ ζουρνὰ καὶ τὸ νταούλι. Στὴ Θράκη αὐτὰ διαφέρουν ἀπ’ τὰ δικά μας μόνο στὴ γλῶσσα. Στὸν Πόντο παίζουν ἀκόμα μὲ ποντιακὲς λύρες. Ἀκούω καὶ πειράματα ἀπὸ νέα παιδιὰ ποὺ προσπαθοῦν νὰ συνδυάσουν εὐρωπαϊκοὺς ἤχους μὲ σλαβικοὺς κ.λπ., κανονάκι μὲ συνθεσάϊζερ καὶ κεμεντσὲ μὲ συνθεσάϊζερ.
Ἡ Τουρκία ἔχει τρομερὸ βάθος καὶ πλοῦτο μουσικό. Οἱ Τοῦρκοι ἤτανε πάντοτε νομάδες καὶ λένε ὅτι οἱ νομάδες ἔχουν πολὺ εὐαίσθητο αὐτί, γι’ αὐτὸ εἶναι προικισμένος μουσικὰ λαός.
Πιστεύετε λοιπὸν ὅτι κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια ὑπάρχει μία βαθύτερη ἐσωτερικὴ σχέση μεταξὺ ἑλλήνων καὶ τούρκων μουσικῶν ποὺ ἐνεργεῖ ἀκόμα.
Οἱ Βυζαντινοὶ ψάλτες καὶ οἱ ὑμνογράφοι παίζανε νέϋ καὶ εἶχαν πολλὰ πάρε δῶσε μὲ τοὺς Μεβλεβὶ δερβίσηδες. Ὁ Πέτρος ὁ Πελοποννήσιος ἦταν πρωὶ βράδυ στὸν Τεκὲ ( τεκὲς=χῶρος θρησκευτικὸς) καὶ ὁ Μεβλανὰ εἶχε γράψει ποιήματα στὰ ἑλληνικά, ἦταν νεοπλατωνιστής. Ἡ μητέρα του Γιουνοὺς Ἐμιρὲ ἦταν ἑλληνίδα καὶ εἶναι ὁ πιὸ ἀγαπημένος τῶν Ἀλεβί.
Καὶ οἱ Ἀλεβὶ καὶ οἱ Μεβλεβὶ ἔχουν μία ἄλλη παράδοση ποὺ διαφέρει ἀπὸ τὸ ὀρθόδοξο πνεῦμα τοῦ Ἰσλάμ. Οἱ Ἀλεβὶ δέχονται τὸ κρασί, τὰ ὄργανα, τὶς γυναῖκες. Ὅταν συνάντησαν ἑλληνικές, ἰωνικὲς κοινότητες, συνεννοήθηκαν πολὺ ὡραῖα.
Ἔχω ἀκούσει πάρα πολλὰ πράγματα ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ παράδοση. Ὅπως τὸ βυζαντινὸ «Δοῦναι Κύριον» ποὺ τὸ παίζει μὲ τὸ σάζι ἕνας τυφλὸς ποὺ γυρίζει ξυπόλητος ἀπὸ χωριὸ σὲ χωριό, μὲ τούρκικα λόγια.
Ἐγὼ πιστεύω ὅτι ὁ Τοῦρκος μπορεῖ νὰ γίνει ὁ καλύτερός μας φίλος. Ὁ Τσιτσάνης εἶχε μεγάλη ἐπιτυχία στοὺς Τούρκους. Καὶ ὅταν ἔρχεται κανένας ψάλτης, στὸ Πατριαρχεῖο γεμίζει ἀπὸ Τούρκους.
Ὅταν ἔψαλε ὁ Στανίτσας, κάθε φορά ποὺ ἔκανε κανένα γκαζέλ, σὰν ταξίμι, ( τὴν ὥρα τοῦ Χερουβικοῦ μπορεῖς νὰ βάλεις κάτι δικό σου μέσα) οἱ Τοῦρκοι φώναζαν « Ἀλλάχ! Ἀλλάχ!»
Ἐγὼ τοὺς ἀγαπῶ, οἱ μουσικοὶ μ’ ἔχουν βοηθήσει πάρα πολύ. Στὴν μουσικὴ δὲν ὑπάρχει ἐθνικότητα, ἡ μουσικὴ εἶναι ὅλων τῶν λαῶν κληρονομιά.
Γιὰ νὰ γίνει αὐτὸς ὁ δίσκος μὲ βοήθησαν πολύ. Παίξανε οἱ καλύτεροι μουσικοί τῆς Τουρκίας καὶ ὁ δίσκος τελείωσε σὲ δύο μέρες. Οἱ μουσικοὶ αὐτοὶ παίζουν ἀπὸ ἀγάπη ὄχι γιὰ λεφτά. Γιὰ νὰ ζήσουν κάνουν ἄλλες δουλειές. Νὰ σκεφτεῖτε ὅτι οἱ πρόβες γιὰ τὸ δίσκο ἔγιναν στὴν αὐλὴ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Εἶμαι πολὺ εὐτυχισμένος ποὺ ὁ δίσκος αὐτὸς θὰ κυκλοφορήσει στὴν Τουρκία καὶ θὰ γράφει GREEK COMPOSERS OF TURKISH MUSIC – MUSIC OF BOSPOROS.
Μὲ ποιὸ κριτήριο ἐπιλέξατε τὰ κομμάτια τοῦ δίσκου;
Τὰ κομμάτια τῆς πρώτης πλευρᾶς εἶναι στὴν οἰκογένεια τοῦ πλάγιου τέταρτου (δ) ἤχου, διάφορες μορφὲς τοῦ Ράστ. Τοῦ Δημήτρη Καντεμίρη εἶναι ὅλα δημοτικὰ κομμάτια ἀπὸ θρακιώτικα καὶ σλάβικα, ποὺ τὰ ἔχει κλασσικοποιήσει αὐτός. Ἐμεῖς σ’ αὐτὸ τὸ μακάμι διαβάζουμε στὴν ἐκκλησία τὸν Ἀπόστολο. Μετὰ μὲ ἕνα ταξίμι μᾶς πάει στὸ Μαχούρ. Τὸ Νιγκρὶζ ποὺ βρίσκεται στὸ δίσκο εἶναι κι’ αὐτὸς πλάγιος δ χρωματικὸς μὲ μία χροιὰ τσιγγάνικη, ποὺ τὴν ἔχουν οἱ τσιγγάνοι ὅταν παίζουνε κλαρίνα καὶ εἶναι διασκευὴ τοῦ ζεϊμπέκικου «Μανταλένα» ( τὰ κομμάτια τῆς δεύτερης πλευρᾶς εἶναι στὴν οἰκογένεια τοῦ πλάγιου α ἤχου).
Ἂν ἔβαζα ὅλα τὰ κομμάτια σὲ ἕνα δίσκο θὰ γινόταν ἀκουστικὸ χάος.
Θέλω σιγὰ σιγὰ νὰ κάνω δίσκους μὲ τὰ βασικὰ μακάμια, τοὺς 8 ἤχους τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, 10 μακάμια τῶν τούρκων ποὺ εἶναι μέσα στὰ παραδοσιακά μας ἀκούσματα καὶ στὰ δημοτικά μας τραγούδια. Ὅλα τὰ ὑπόλοιπα μακάμια, κι ἔχουν βρεῖ μέχρι 300, εἶναι παραλλαγὲς τῶν βασικῶν.
Τὰ δικά μας παιδιὰ πού ἔρχονται στὴν Πόλη πόσο ὠφελοῦνται;
Πρὸς τὸ παρὸν οἱ λίγοι ἕλληνες μουσικοὶ ποῦ ἔρχονται στὴν Πόλη, ψάχνουν γιὰ ὄργανα. Οἱ ἐπαφές τους μὲ τοὺς τούρκους μουσικοὺς εἶναι ἀκόμα περιορισμένες. Γιὰ νὰ ὠφεληθεῖ κανεὶς πραγματικὰ πρέπει νὰ ἔρθει νὰ μείνει γιὰ ἕνα διάστημα, κι αὐτὸ εἶναι ποὺ προσπαθῶ νὰ πετύχω.
Πῶς θὰ ἐξελιχθοῦν τὰ πράγματα στὸ ἄμεσο μέλλον;
Κάποιος πρέπει νὰ σκεφτεῖ τὸ μέλλον τῶν παιδιῶν ποὺ θὰ μεγαλώσουν σ’ αὐτὸ τὸν τόπο. Νὰ ἐνδιαφερθεῖ γιὰ τὴν Ἑλλάδα ἀλλὰ καὶ γιὰ ὅλη τὴν Μεσόγειο, γιατί ὄχι καὶ γιὰ τὴν Τουρκία, νὰ ξεφύγουμε ἀπ’ τὴν ἔχθρα.
Τέτοιοι ἄνθρωποι βέβαια εἶναι λίγοι, ἀλλὰ πάντα ἡ Ἑλλάδα βγάζει ἀνθρώπους σὰν τὸν Τσιτσάνη, μὲ τρομερὴ δημιουργικότητα. Ὁ λαὸς τῆς Ἑλλάδας εἶναι ἕνας λαὸς μουσικότατος, ὅπως κι ὁ τουρκικός.
Καὶ πρέπει οἱ Ἕλληνες νὰ πάρουν τίς πρωτοβουλίες γιατί πάντα τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο ἔδινε τὴν κατεύθυνση στὴν ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία στὰ ζητήματα τῆς τέχνης, τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῆς ἐπικοινωνίας ἀνάμεσα στοὺς λαοὺς τῆς περιοχῆς.
Τελευταῖα, ὁ Θεοδωράκης ἔχει ἀνοίξει κάποιο δρόμο. Ἐπίσης λόγῳ τῶν γενικώτερων ἀνοιγμάτων τῆς Τουρκίας πρὸς τὴν Εὐρώπη οἱ συνθῆκες γιὰ ἀνταλλαγὲς εἶναι σήμερα πιὸ εὐνοϊκές.
Τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο τῆς Πόλης ἔχει σήμερα καμμιὰ ἐνεργητικότητα;
Στὴν Πόλη ἔχουν μείνει 4 μὲ 5000 ἕλληνες, κυρίως ἡλικιωμένοι καὶ φτωχοί. Τώρα πιὰ δὲν ψέλνω οὔτε σὲ γάμους οὔτε σὲ βαφτίσια. Μόνο σὲ νεκρώσιμες ἀκολουθίες.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΝΤΕΦΙ» ( τεῦχος 15, Ἰανουάριος – Φεβρουάριος 1988)
Πρὶν λίγο καιρὸ ὁ Γιῶργος Κυβέλος τῆς ΕΜΙ παρουσίασε στοὺς δημοσιογράφους ἕνα δίσκο, ποὺ ἑτοίμασε στὴν Κωνσταντινούπολη ὁ ψάλτης Νικηφόρος Μεταξᾶς μὲ τὴ συνεργασία τῆς Ἀνιὲς Ἀγκοπιάν. Ὁ δίσκος περιλαμβάνει κομμάτια τούρκικης κλασσικῆς μουσικῆς, ποὺ τὰ ἔχουν συνθέσει ἕλληνες τῆς Πόλης ( ἀπὸ τὶς ἀρχές τοῦ 18ου ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 20ου αἰῶνα) καὶ τὰ παίζουν τοῦρκοι μουσικοί, μεταξὺ τῶν ὁποίων εἶναι καὶ ὁ διευθυντὴς τοῦ Ὠδείου τουρκικῆς μουσικῆς Ἰχσάν Ὀζγκέν.
Οἱ ἐκτελέσεις εἶναι ἄψογες καὶ στὸ ἐξώφυλλο τοῦ δίσκου ὑπάρχουν κατατοπιστικά σχόλια γιὰ ὅλα τὰ κομμάτια, τοὺς δημιουργούς τους καὶ τὰ ὄργανα ποὺ χρησιμοποιήθηκαν.
Μία ἀσυνήθιστα ἐξαιρετικὴ ἐργασία ποὺ τιμᾷ ὅλους τούς συντελεστές της, ἕλληνες καὶ τούρκους, καὶ προάγει οὐσιαστικὰ τὴν φιλία τῶν δύο λαῶν.
1.TAXIMI NEY MAKAMI RAST 2. RAST BESTE 3. SAZKIAR PESREFI 4. PENDJOUGKIAK SAZ SEMAISI 5. TAXIMI KANONI 6. MAHOUR SAZ SEMAISI 7. NIKRIZ ZEYBEK 8. TAXIMI SE MAKAMI HOUSEINI 9. HOUSEINI AGIR SEMAI 10.TAXIMI NEY11. HOUSEINI SAZ SEMAISI12. TAXIMI TABOUR13. KOURNTILI HIDJASKIAR PESREFI14. ΤAXIMI - DIALOGOSΣυνθέτες
( Πρίγκηψ) Δημήτριος Καντεμήρης, Ζαχαρίας, Βασιλάκης, Νικολάκης, Ἀντώνης Κυριαζὴς
Ἐκτελεστὲς
Ihsan Özgen κεμεντσὲ ( πολίτικη λύρα,)Necdet Yasar ταμποὺρ ( ταμπουρὰς),Hüsnü Anil κανούν ( κανονάκι),Ömer Erdogdular νέϋ, Süleyman Erguner νέϋ,Firat Kiziltug βιολοντσέλο, Hursit Ungay κουντοὺμ ( κρουστὰ), Ferruh Yarkin μπεντὶρ
Ἠχογράφηση: Studio Reel, Πόλη
ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΟΙ
Δύο Μουσικότατοι Λαοὶ
Ο ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΜΕΤΑΞΑΣ ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΟ ΝΤΕΦΙ
Ὁ Νικηφόρος Μεταξᾶς γεννήθηκε στὴν Κεφαλλονιὰ καὶ μεγάλωσε στὸ Ζαῒρ (Κονγκό). Στὰ 21 του γύρισε στὴν Ἑλλάδα κι ἔπιασε δουλειὰ γιὰ κάποιο διάστημα στὰ καράβια, γιὰ νὰ ἐγκατασταθεῖ μέχρι τὰ 35 του στὴ Γαλλία. Ἐπιστρέφοντας στὴν Ἑλλάδα πῆγε στὸ Ἅγιο Ὅρος ὅπου ἔμεινε γιὰ ἕνα περίπου χρόνο καὶ στὴ συνέχεια σπούδασε στὴ Βυζαντινὴ σχολὴ τῆς Θεσσαλονίκης.
Στὴ Θεσσαλονίκη ἔπαθε χρόνια βρογχίτιδα κι ἐπειδὴ δὲν μποροῦσε νὰ ψάλλει ἄρχισε νὰ κουρδίζει καὶ νὰ παίζει κανονάκι, ἐντυπωσιασμένος ἀπὸ τὸ παίξιμο τοῦ Στεφανίδη. Ἐρχόμενος στὴν Ἀθήνα σὲ ἀναζήτηση τοῦ σπουδαίου αὐτοῦ μουσικοῦ ποὺ μόλις εἶχε πεθάνει, γνωρίστηκε μὲ τὸ Νόνη καὶ συνέχισε ψαλτικά…
Βλέποντας ὅμως ὅτι εἶναι δύσκολο νὰ μάθω καλὰ τὸ ὄργανο ἐδῶ, ἄρχισα νὰ πηγαινοέρχομαι στὴν Πόλη. Ἀγόρασα ἕνα κανονάκι, βρῆκα δασκάλους, πηγαινοερχόμουν καὶ σιγὰ σιγὰ τὸ μάθαινα. Μὲ τὴ Βυζαντινὴ θεωρία εἶναι πολὺ εὔκολο νὰ μαθευτεῖ τὸ ὄργανο.
Πρὶν δύο χρόνια στὸ συνέδριο τῶν Δελφῶν μὲ προτρέψανε νὰ ἀσχοληθῶ μὲ τὴν ἐπανεισαγωγὴ τοῦ ὀργάνου στὴν Ἑλλάδα, ἔτσι πῆγα κι ἐγκαταστάθηκα στὴν Πόλη.
Στὴν Πόλη εἶμαι ψάλτης στὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στὸ Τσενγκέλκιοϊ, ὅπου μοῦ ἔχουν παραχωρήσει κι ἕνα δωμάτιο γιὰ νὰ μένω κάτω ἀπὸ ἕνα παλιὸ σχολεῖο, τὸ κελὶ τοῦ παππᾶ. Δὲν πληρώνω φῶς, νερό, ἐνοίκιο καὶ καμιὰ φορά μοῦ παίρνουν καὶ ξύλα γιὰ τὸ χειμώνα.
Ποιὸ εἶναι τὸ βασικὸ ἀντικείμενο τῆς ἔρευνάς σας στὴν Πόλη;
Παρακολουθώντας μαθήματα καὶ ψάχνοντας σὲ βάθος, διαπίστωσα ὅτι ὑπήρχανε πολλοὶ συνθέτες Ρωμιοί, Ἕλληνες ποὺ γράψανε τούρκικη μουσική.
Ἀσχολοῦμαι λοιπὸν μὲ τὶς ρίζες αὐτῆς τῆς μουσικῆς, πῶς ἡ μία μουσικὴ ἐπηρέασε τὴν ἄλλη. Ἀπὸ τὰ μοναστήρια τῆς Καππαδοκίας, στὸ Ἰκόνιο μὲ τοὺς Μεβλεβί.
Μπορεῖ νὰ εἴμαστε σὲ κατάσταση πολέμου μὲ τοὺς Τούρκους, ἀλλὰ μουσικὰ συνδεόμαστε πολύ. Μένω ἔκπληκτος ἀπὸ αὐτὰ πού ἀκούω, τραγούδια ποὺ ὑπάρχουν καὶ ἐδῶ καὶ ἐκεῖ. Ἡ μουσικὴ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου, βλέπω ὅτι ὑπάρχει μεγάλη ψυχικὴ σύνδεση μεταξύ μας καὶ ἀπορῶ πῶς καὶ βρισκόμαστε σὲ τόσο μεγάλη ἔχθρα.
Ἐσεῖς μὲ τί εἴδους ἀνθρώπους συναναστρέφεστε;
Μὲ μουσικοὺς καὶ Μεβλεβὶ καὶ Ἀλεβὶ δερβίσηδες, γιατί τὰ τάγματα τῶν δερβίσηδων συνδέονται μὲ τὶς ρίζες τῆς τουρκικῆς μουσικῆς. Βέβαια τὸ κίνημα τῶν δερβίσηδων εἶναι ἀπαγορευμένο, γι’ αὐτὸ παίζουν πιὰ μόνο στὰ σπίτια, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς περιπτώσεις ποὺ γιὰ λόγους τουριστικοὺς ἐπιτρέπεται νὰ παίζουν δημόσια. Ἔτσι ἐπιβιώνουν.
Τὸ μουσουλμανικὸ τάγμα τῶν Μπεκτασὶ εἶναι μία αἵρεση καὶ ἡ μύησή τους γίνεται σὲ ταβέρνες. Παίζουν τζουρά, σάζι, πίνουν κρασὶ καὶ ἔχουν τὴ γυναίκα σὲ ἰσότητα.
Μέσα ἀπ’ τοὺς δερβίσηδες λοιπὸν βρίσκετε τὰ ἴχνη τῶν ρωμιῶν, τῶν ἑλλήνων;
Ναί, καὶ ὑπάρχουν πολλοὶ ποὺ ἔπαιξαν σπουδαῖο ρόλο στὴν τούρκικη μουσική.
Τώρα τὸ Δεκέμβρη, στὴν Κόνια, τὸ Ἰκόνιο, γίνεται τὸ φεστιβὰλ τοῦ Μεβλανᾶ καὶ θὰ παίξουν τρεῖς πολίτικες λύρες μαζί, αὐτὲς ἔχουν ρίζες στὸ δημοτικό μας τραγούδι καὶ ὅλα αὐτὰ τὰ στοιχεῖα τὰ εἰσήγαγε ὁ Βασιλάκης στὴν ἔντεχνη τούρκικη κλασσικὴ μουσική. Ἀντικατέστησε τὸ ρεμπὰπ μὲ τὴν πολιτικὴ λύρα.
Ὁ Ἀντώνης Κυριαζῆς ἔπαιζε λαοῦτο, γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι γνωστὸς σὰν ὁ Λαφταντζὴ Ἀντών, ἔπαιζε παντοῦ, ἦταν ἀπ’ τὸ χωριὸ τῶν ρωμιῶν καὶ ἔγραψε πανέμορφα κομμάτια ποὺ τὰ παίζουν οἱ Μεβλεβὶ στὶς δικές τους τελετές. Εἶναι σὰν νὰ γράφει σήμερα ἕνας δικός μας μπουζουξῆς σὲ μία λειτουργία. Οἱ θρησκευτικοὶ ἡγέτες διαλέγουνε κομμάτια ἀπὸ τὴν κοσμικὴ μουσική. Αὐτὸ συμβαίνει μόνο στὴν Πόλη, πουθενὰ στὴν Εὐρώπη.
Ὁ Ζαχαρίας ἦταν μαθητὴς τοῦ Δανιὴλ τοῦ πρωτοψάλτη, εἶχε μάλιστα κι ὀθωμανοὺς δασκάλους. Ἢ ὁ Τζεμὶλ Μπέης ποὺ ἦταν μαθητὴς τοῦ Βασιλάκη, ἐντελῶς λαϊκός, ποὺ ἔχε γράψει περσέφια ποὺ τὰ μεταχειρίζονται σήμερα στὶς τελετὲς τῶν Μεβλεβί.
Ὁ Τζεμὶλ Μπέη ἔπαιρνε ἤχους ἀπ’ ὅλη τὴν ἀνατολικὴ μουσική, ἀπὸ τὰ Βαλκάνια κι ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, καὶ ἔδινε νέα πνοὴ καὶ ἐνέργεια στὰ κομμάτια αὐτά.
Εἶναι ὁ τελευταῖος μεγάλος συνθέτης αὐτῆς τῆς μουσικῆς.
Ποῦ βρίσκονται οἱ βαθύτερες ρίζες αὐτῆς τῆς ἐπιρροῆς;
Ἐπηρεάστηκαν οἱ Τοῦρκοι πολὺ ἀπὸ τοὺς ὀρθόδοξους μοναχούς της Καππαδοκίας, ἀλλὰ κι’ ἐμεῖς πήραμε πολλὰ στοιχεῖα ἀπ’ αὐτούς.
Οἱ μουσικοὶ αὐτοὶ τῆς κλασσικῆς τουρκικῆς μουσικῆς εἶναι ἓνα πνεῦμα πολυεθνικό τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου.
Ὑπάρχουν καὶ Ἑβραῖοι συνθέτες, Ἀρμένηδες, Ρωμιοὶ καὶ ἀσφαλῶς Τοῦρκοι. Ὁ δάσκαλός μου εἶναι ἀπὸ τὰ Γιάννενα ἡ καταγωγή του, εἶναι ἀρβανίτης μουσουλμάνος. Ἡ Πόλη εἶναι ἕνα κέντρο ἀπὸ πολλὲς φυλές, ποὺ βράσανε μαζὶ στὸ ἴδιο καζάνι. Αὐτὴ εἶναι ἡ μουσικὴ τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου. Καὶ δυστυχῶς αὐτὴ ἡ μουσικὴ χάνεται. Λυπᾶμαι ποὺ βλέπω νὰ χάνονται τὰ ὄργανα, ὅπως τὸ ταμποὺρ ποὺ ὑπάρει σὲ αἰγυπτιακὲς τοιχογραφίες τοῦ 2000 π.Χ. καὶ τὸ νέϋ σὲ τάφους τοῦ 3000 π.Χ.
Ἡ μουσικὴ εἶναι ἑνωτικὴ , ἔχει ἑνωτικὴ ἐνέργεια. Ὑπάρχουν συμφέροντα ποὺ διαιροῦν τὸν κόσμο γι’ αὐτὸ ὑπερτονίζεται συχνὰ τὸ ἐθνικιστικὸ στοιχεῖο στὴ μουσική.
Ἀκόμα καὶ ἐδῶ στὴν Ἑλλάδα σὰ νὰ ὑπάρχει μία φοβία γιὰ τὴν ἀνατολικὴ ἐπιρροή. Αὐτοὶ πού φοβοῦνται δὲν ἔχουν ἐμπιστοσύνη στὴν δημιουργικότητα, στὴ νεολαία. Δὲν μποροῦν ν’ ἀνοιχτοῦν καὶ κλείνονται στὸ καβούκι τους καὶ καλλιεργοῦν τὴν ἔχθρα μὴ μπορώντας ἔτσι νὰ ἐπηρεάσουν τὸν χῶρο τῆς Μεσογείου, στὸν ὁποῖο ὁ ἑλληνισμὸς ἔχει δουλέψει πολὺ στὸ παρελθόν.Γιατί δὲν ἀρχίζει ἡ πολιτιστικὴ ἐπικοινωνία μὲ τὴν Τουρκία, τὴν Συρία, τὴν Αἴγυπτο;
Παλιὰ οἱ Ρωμιοὶ καὶ οἱ Τοῦρκοι συνθέτανε μουσικὴ καὶ γιὰ τοὺς αἰγύπτιους καὶ γιὰ τοὺς ἄλλους λαοὺς τῆς περιοχῆς.
Οἱ Ἕλληνες μουσικοὶ μποροῦν νὰ συνεργαστοῦν μὲ τοὺς Τούρκους καὶ ὑπάρχουν ἐξαιρετικοὶ μουσικοὶ στὴν Πόλη.
Οἱ Τοῦρκοι ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν διάσωη αὐτῆς τῆς μουσικῆς;
Ὑπάρχουν ἄνθρωποι στὴν Τουρκία, ποὺ βλέπουν ὅτι ἡ παράδοσή της, ποὺ ἔχει δεχτεῖ ἐπιρροὲς ἀπ’ ὅλη τὴ Μεσόγειο, ἑλληνικές, συριακές, αἰγυπτιακές, ἀραβικές, περσικές, ἔχει μία ἑλκυστικότητα, ὅπως ἡ Μεβλεβὶ παράδοση. Ἡ μουσικὴ τους ἔχει τέτοια ὀμορφιά, εἶναι ἀπὸ τὰ λίγα κράτη τοῦ κόσμου μὲ τόσο μεγάλη ποικιλία μουσικῆς καὶ ὀργάνων. Ἐνῷ σὲ ἄλλες γειτονικὲς χῶρες αὐτὰ σβήσανε, οἱ Τοῦρκοι κατάφεραν νὰ τὰ κρατήσουνε ζωντανὰ κι’ αὐτὸ εἶναι μεγάλο πλεονέκτημά τους. Τώρα διαπιστώνουν ὅτι αὐτὰ ἐνδιαφέρουν καὶ τὴν Εὐρώπη καὶ τὴν Ἀμερική. Τώρα τὸ Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ καὶ Τουρισμοῦ χρηματοδοτεῖ τέτοιες παραστάσεις, ἂν καὶ ὑπάρχουν ἄνθρωποι ποὺ προσπαθοῦν νὰ ἐξευρωπαῒσουν τὴν κλασσικὴ τουρκικὴ μουσικὴ μὲ παπγιὸν καὶ μαέστρους, ἐνῷ σ’ αὐτὴ τὴ μουσικὴ ὁ καθένας ξέρει τί πρέπει νὰ κάνει γιατί ὅλοι εἶναι ἑνωμένοι καρδιακὰ καὶ δὲν χρειάζεται μαέστρος.
Φαίνεται ὅμως ὅτι ἐνεργοποιοῦνται κι ἄλλοι ἄνθρωποι καθὼς καὶ ὠρισμένοι Δῆμοι, ποὺ ἀνεξάρτητα ἀπ’ τὸ Ὑπουργεῖο προσπαθοῦν νὰ διασώσουν αὐτὸ τὸ θησαυρό. Γιατί ἂν δὲν βροῦν οἱ νέοι μία κατεύθυνση γιὰ νὰ συνθέσουν νέα ἔργα, ἡ μουσικὴ αὐτὴ θὰ πεθάνει.
Ὑπάρχουν καλὰ ὄργανα στὴν Πόλη;
Ὑπάρχει ἕνα ὠδεῖο τουρκικῆς μουσικῆς, ὅπου διδάσκουν στὰ παιδιὰ τὴν ὀργανοποιία. Ὁ κάθε ὀργανοπαίχτης μαθαίνει πρῶτα νὰ φτιάχνει τὸ ὄργανό του, νὰ τὸ καταλαβαίνει πρῶτα, γιὰ νὰ καταλαβαίνει τὰ ξύλα, τὴν αἴσθηση τοῦ ξύλου, γιατί ἕνα ξύλο μπορεῖ νὰ δώσει ὄμορφο ἦχο καὶ ἕνα ἄλλο ὄχι.
Τὰ πιὸ ἀκριβὰ ὄργανα ἦταν φτιαγμένα ἢ ἀπὸ Ἀρμένηδες ἢ ἀπὸ Ρωμιούς. Τὸ καλύτερο οὔτι αὐτὴ τὴ στιγμὴ στὴν Ἀνατολὴ εἶναι τοῦ Μανώλη, τὸ καλύτερο ταμποὺρ εἶναι τοῦ Βασίλη, οἱ καλύτεροι κεμεντσέδες ποὺ ὑπάρχουν εἶναι ἑνὸς ρωμιοῦ ποὺ ἔχει χαθεῖ τ’ ὄνομά του καὶ τὸν ξέρουν σὰν ὁ ρωμιὸς τοῦ Ἰσμίτ… Καὶ οἱ Ἕλληνες εἶχαν μαθητὲς Τούρκους.
Τὸ νέϋ δὲν μπορεῖ νὰ παίξει ζεϊμπέκικο, ὑπάρχουν ὅμως κομμάτια σὲ ζεϊμπέκικο γραμμένα ἀπὸ ρωμιοὺς στὸ ρεπερτόριο τῆς κλασσικῆς τουρκικῆς μουσικῆς, τὰ περίφημά τοῦ Γιώργου Μπατζανοῦ, πού ἔχει ἀδελφὸ τὸν Ἀλέκο.
Τί ἀκοῦνε σήμερα οἱ Τοῦρκοι;
Στὴν Τουρκία ὑπάρχει τώρα τὸ ἀραμπέσκ, ποὺ τὸ ἀκοῦς στὰ ταξιὰ ὅλης τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου, ὑπάρχουν οἱ ἀντίστοιχοι τοῦ Θεοδωράκη σὰν τὸν Λιβανελὶ ποὺ ἀπευθύνονται στοὺς διανοούμενους, ὑπάρχει ἡ προσπάθεια τῶν πιὸ ἐθνικιστικῶν στοιχείων ποὺ ὑποστηρίζουν ὅτι ὑπάρχει καθαρὰ τουρκικὴ μουσική, ὑπάρχει καὶ ἡ δημοτικὴ μουσικὴ στὰ χωριὰ μὲ τὸ σάζι, τὸ ζουρνὰ καὶ τὸ νταούλι. Στὴ Θράκη αὐτὰ διαφέρουν ἀπ’ τὰ δικά μας μόνο στὴ γλῶσσα. Στὸν Πόντο παίζουν ἀκόμα μὲ ποντιακὲς λύρες. Ἀκούω καὶ πειράματα ἀπὸ νέα παιδιὰ ποὺ προσπαθοῦν νὰ συνδυάσουν εὐρωπαϊκοὺς ἤχους μὲ σλαβικοὺς κ.λπ., κανονάκι μὲ συνθεσάϊζερ καὶ κεμεντσὲ μὲ συνθεσάϊζερ.
Ἡ Τουρκία ἔχει τρομερὸ βάθος καὶ πλοῦτο μουσικό. Οἱ Τοῦρκοι ἤτανε πάντοτε νομάδες καὶ λένε ὅτι οἱ νομάδες ἔχουν πολὺ εὐαίσθητο αὐτί, γι’ αὐτὸ εἶναι προικισμένος μουσικὰ λαός.
Πιστεύετε λοιπὸν ὅτι κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια ὑπάρχει μία βαθύτερη ἐσωτερικὴ σχέση μεταξὺ ἑλλήνων καὶ τούρκων μουσικῶν ποὺ ἐνεργεῖ ἀκόμα.
Οἱ Βυζαντινοὶ ψάλτες καὶ οἱ ὑμνογράφοι παίζανε νέϋ καὶ εἶχαν πολλὰ πάρε δῶσε μὲ τοὺς Μεβλεβὶ δερβίσηδες. Ὁ Πέτρος ὁ Πελοποννήσιος ἦταν πρωὶ βράδυ στὸν Τεκὲ ( τεκὲς=χῶρος θρησκευτικὸς) καὶ ὁ Μεβλανὰ εἶχε γράψει ποιήματα στὰ ἑλληνικά, ἦταν νεοπλατωνιστής. Ἡ μητέρα του Γιουνοὺς Ἐμιρὲ ἦταν ἑλληνίδα καὶ εἶναι ὁ πιὸ ἀγαπημένος τῶν Ἀλεβί.
Καὶ οἱ Ἀλεβὶ καὶ οἱ Μεβλεβὶ ἔχουν μία ἄλλη παράδοση ποὺ διαφέρει ἀπὸ τὸ ὀρθόδοξο πνεῦμα τοῦ Ἰσλάμ. Οἱ Ἀλεβὶ δέχονται τὸ κρασί, τὰ ὄργανα, τὶς γυναῖκες. Ὅταν συνάντησαν ἑλληνικές, ἰωνικὲς κοινότητες, συνεννοήθηκαν πολὺ ὡραῖα.
Ἔχω ἀκούσει πάρα πολλὰ πράγματα ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ παράδοση. Ὅπως τὸ βυζαντινὸ «Δοῦναι Κύριον» ποὺ τὸ παίζει μὲ τὸ σάζι ἕνας τυφλὸς ποὺ γυρίζει ξυπόλητος ἀπὸ χωριὸ σὲ χωριό, μὲ τούρκικα λόγια.
Ἐγὼ πιστεύω ὅτι ὁ Τοῦρκος μπορεῖ νὰ γίνει ὁ καλύτερός μας φίλος. Ὁ Τσιτσάνης εἶχε μεγάλη ἐπιτυχία στοὺς Τούρκους. Καὶ ὅταν ἔρχεται κανένας ψάλτης, στὸ Πατριαρχεῖο γεμίζει ἀπὸ Τούρκους.
Ὅταν ἔψαλε ὁ Στανίτσας, κάθε φορά ποὺ ἔκανε κανένα γκαζέλ, σὰν ταξίμι, ( τὴν ὥρα τοῦ Χερουβικοῦ μπορεῖς νὰ βάλεις κάτι δικό σου μέσα) οἱ Τοῦρκοι φώναζαν « Ἀλλάχ! Ἀλλάχ!»
Ἐγὼ τοὺς ἀγαπῶ, οἱ μουσικοὶ μ’ ἔχουν βοηθήσει πάρα πολύ. Στὴν μουσικὴ δὲν ὑπάρχει ἐθνικότητα, ἡ μουσικὴ εἶναι ὅλων τῶν λαῶν κληρονομιά.
Γιὰ νὰ γίνει αὐτὸς ὁ δίσκος μὲ βοήθησαν πολύ. Παίξανε οἱ καλύτεροι μουσικοί τῆς Τουρκίας καὶ ὁ δίσκος τελείωσε σὲ δύο μέρες. Οἱ μουσικοὶ αὐτοὶ παίζουν ἀπὸ ἀγάπη ὄχι γιὰ λεφτά. Γιὰ νὰ ζήσουν κάνουν ἄλλες δουλειές. Νὰ σκεφτεῖτε ὅτι οἱ πρόβες γιὰ τὸ δίσκο ἔγιναν στὴν αὐλὴ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Εἶμαι πολὺ εὐτυχισμένος ποὺ ὁ δίσκος αὐτὸς θὰ κυκλοφορήσει στὴν Τουρκία καὶ θὰ γράφει GREEK COMPOSERS OF TURKISH MUSIC – MUSIC OF BOSPOROS.
Μὲ ποιὸ κριτήριο ἐπιλέξατε τὰ κομμάτια τοῦ δίσκου;
Τὰ κομμάτια τῆς πρώτης πλευρᾶς εἶναι στὴν οἰκογένεια τοῦ πλάγιου τέταρτου (δ) ἤχου, διάφορες μορφὲς τοῦ Ράστ. Τοῦ Δημήτρη Καντεμίρη εἶναι ὅλα δημοτικὰ κομμάτια ἀπὸ θρακιώτικα καὶ σλάβικα, ποὺ τὰ ἔχει κλασσικοποιήσει αὐτός. Ἐμεῖς σ’ αὐτὸ τὸ μακάμι διαβάζουμε στὴν ἐκκλησία τὸν Ἀπόστολο. Μετὰ μὲ ἕνα ταξίμι μᾶς πάει στὸ Μαχούρ. Τὸ Νιγκρὶζ ποὺ βρίσκεται στὸ δίσκο εἶναι κι’ αὐτὸς πλάγιος δ χρωματικὸς μὲ μία χροιὰ τσιγγάνικη, ποὺ τὴν ἔχουν οἱ τσιγγάνοι ὅταν παίζουνε κλαρίνα καὶ εἶναι διασκευὴ τοῦ ζεϊμπέκικου «Μανταλένα» ( τὰ κομμάτια τῆς δεύτερης πλευρᾶς εἶναι στὴν οἰκογένεια τοῦ πλάγιου α ἤχου).
Ἂν ἔβαζα ὅλα τὰ κομμάτια σὲ ἕνα δίσκο θὰ γινόταν ἀκουστικὸ χάος.
Θέλω σιγὰ σιγὰ νὰ κάνω δίσκους μὲ τὰ βασικὰ μακάμια, τοὺς 8 ἤχους τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, 10 μακάμια τῶν τούρκων ποὺ εἶναι μέσα στὰ παραδοσιακά μας ἀκούσματα καὶ στὰ δημοτικά μας τραγούδια. Ὅλα τὰ ὑπόλοιπα μακάμια, κι ἔχουν βρεῖ μέχρι 300, εἶναι παραλλαγὲς τῶν βασικῶν.
Τὰ δικά μας παιδιὰ πού ἔρχονται στὴν Πόλη πόσο ὠφελοῦνται;
Πρὸς τὸ παρὸν οἱ λίγοι ἕλληνες μουσικοὶ ποῦ ἔρχονται στὴν Πόλη, ψάχνουν γιὰ ὄργανα. Οἱ ἐπαφές τους μὲ τοὺς τούρκους μουσικοὺς εἶναι ἀκόμα περιορισμένες. Γιὰ νὰ ὠφεληθεῖ κανεὶς πραγματικὰ πρέπει νὰ ἔρθει νὰ μείνει γιὰ ἕνα διάστημα, κι αὐτὸ εἶναι ποὺ προσπαθῶ νὰ πετύχω.
Πῶς θὰ ἐξελιχθοῦν τὰ πράγματα στὸ ἄμεσο μέλλον;
Κάποιος πρέπει νὰ σκεφτεῖ τὸ μέλλον τῶν παιδιῶν ποὺ θὰ μεγαλώσουν σ’ αὐτὸ τὸν τόπο. Νὰ ἐνδιαφερθεῖ γιὰ τὴν Ἑλλάδα ἀλλὰ καὶ γιὰ ὅλη τὴν Μεσόγειο, γιατί ὄχι καὶ γιὰ τὴν Τουρκία, νὰ ξεφύγουμε ἀπ’ τὴν ἔχθρα.
Τέτοιοι ἄνθρωποι βέβαια εἶναι λίγοι, ἀλλὰ πάντα ἡ Ἑλλάδα βγάζει ἀνθρώπους σὰν τὸν Τσιτσάνη, μὲ τρομερὴ δημιουργικότητα. Ὁ λαὸς τῆς Ἑλλάδας εἶναι ἕνας λαὸς μουσικότατος, ὅπως κι ὁ τουρκικός.
Καὶ πρέπει οἱ Ἕλληνες νὰ πάρουν τίς πρωτοβουλίες γιατί πάντα τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο ἔδινε τὴν κατεύθυνση στὴν ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία στὰ ζητήματα τῆς τέχνης, τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῆς ἐπικοινωνίας ἀνάμεσα στοὺς λαοὺς τῆς περιοχῆς.
Τελευταῖα, ὁ Θεοδωράκης ἔχει ἀνοίξει κάποιο δρόμο. Ἐπίσης λόγῳ τῶν γενικώτερων ἀνοιγμάτων τῆς Τουρκίας πρὸς τὴν Εὐρώπη οἱ συνθῆκες γιὰ ἀνταλλαγὲς εἶναι σήμερα πιὸ εὐνοϊκές.
Τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο τῆς Πόλης ἔχει σήμερα καμμιὰ ἐνεργητικότητα;
Στὴν Πόλη ἔχουν μείνει 4 μὲ 5000 ἕλληνες, κυρίως ἡλικιωμένοι καὶ φτωχοί. Τώρα πιὰ δὲν ψέλνω οὔτε σὲ γάμους οὔτε σὲ βαφτίσια. Μόνο σὲ νεκρώσιμες ἀκολουθίες.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΝΤΕΦΙ» ( τεῦχος 15, Ἰανουάριος – Φεβρουάριος 1988)
| Ἄχ ἀγέρα (Βασιλική Παπαγεωργίου –Ilhan Şeşen ) | Κανονάκι –kanun ( Νῖκος Στεφανίδης) |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου