Οἱ ἄδοξοι ( τοῦ Κωστῆ Παπαγιώργη )

Τί συμφορὰ ἐνῷ εἶσαι καμωμένος γιὰ τὰ ὡραῖα καὶ τὰ μεγάλα ἔργα

ἡ ἄδικη αὐτή σου ἡ τύχη πάντα

ἐνθάρρυνση κι εὐτυχία νὰ σ’ ἀρνεῖται

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ  ( Η ΣΑΤΡΑΠΕΙΑ )

ΟΙ ΑΔΟΞΟΙ

Ἀσφαλῶς κανεὶς δὲν χάνεται, πολλοὶ ὅμως ἀποτυχαίνουν. Καὶ αὐτὸ τὸ « πολλοί», παραδομένο στὶς παγίδες τῆς στατιστικῆς καὶ τῆς ὅποιας γενικότητας, γράφει ἱστορία καθὼς πίσω ἀπὸ κάθε μικροβατερλώ, πίσω ἀπὸ κάθε κλειδαμπαρωμένη πόρτα μία ἀτομικότητα γεύεται τὸ μαράζι καὶ ἀναμετρᾶ τὶς δυνάμεις της. Ἡ κρίση πού ξεσπᾶ σὲ κάθε ψυχισμὸ ὁ ὁποῖος, αἴφνης, συνειδητοποιεῖ ὅτι τὰ σχέδια τῆς ζωῆς του « βγῆκαν ὅλα πλάνες», εἶναι ἀπὸ τὰ πιὸ γόνιμα πράγματα ὄχι μόνον γιατί στὸ κονάκι του βόσκουν οἱ κωμωδιογράφοι, ἀλλὰ κυρίως γιατί ἡ ἥττα, ὁ ξεπεσμός, ἡ κατρακύλα ἀπελευθερώνουν, ἂν μὴ τί ἄλλο, ἀναξιοποίητες δυνάμεις.

Τὸ σημαντικὸ δηλαδὴ δὲν εἶναι ἡ ἐπιχείρηση πού χρεωκόπησε, ὁ γάμος πού ὁδήγησε σὲ στραπάτσο, ὁ πολιτικὸς  πού ἀποδείχτηκε ἀνίκανο ὀντάριο, ὁ συγγραφέας πού τὰ φόρτωσε στὸν κόκκορα, ἀλλὰ ἡ σχέση τοῦ ἀποτυχόντος μὲ τὸ « δημιούργημά» του. Ἔχει τὰ κότσια νὰ ἀναγνωρίσει σ’ αὐτὸ τὸ χάλι τὸν ἑαυτό του;

 
Ἀργὰ ἢ γρήγορα ἡ ἀπορία ἀνθίζει σὲ κάποια λιθόδερμα χείλη: τὶς πταίει; Μέσα σὲ κοινωνίες ὅπου ἡ ἐπιβίωση ταυτίζεται μὲ τὴν « πάνω βόλτα», τὸ κάτω εἶναι ἀπεχθές. Ὅποιος τὸ ζεῖ, οὐσιαστικὰ παθαίνει ὅτι εὔχεται γιὰ τὸν ἐχθρό του. Συνεπῶς δὲν πρόκειται γιὰ βιώσιμη κατάσταση, γιὰ διάρκεια. Τὴν ἀποτυχία τὴν ζεῖ κανεὶς σὰν προσωπικὴ κράτηση, σὰν μία παρεξήγηση πού - ἔστω κι ἂν διαρκεῖ δεκαετίες – θὰ πάρει σύντομα τέλος. Τὸ τέλος βέβαια ἀργεῖ, ὅπως τὸ « μέλλον» πού ὑπόσχονται ἀφειδῶς τὰ τυχερὰ παιχνίδια. Ἐνῷ ὁ χαμένος νοιώθει τράνζιτο, τελικὰ μένει καὶ ἐπὶ πλέον τὸ προσωρινὸ καταλήγει καθημερινὸ φροντιστήριο. Τί τὸ παράξενο; Πλάϊ στὰ παιδιὰ τῆς χαρᾶς ἡ θλίψη ἔχει τὰ δικά της τέκνα. Ἂν ἡ νίκη ξεχνᾶ εὔκολα καὶ συγχωρεῖ ἀκόμα  πιὸ εὔκολα, ἡ ἥττα δὲν συγχωρεῖ κανέναν. Δὲν μποροῦμε νὰ φανταστοῦμε ἀνθρώπους πού ἔχασαν τὴν παρτίδα καὶ μετὰ συμβιβάστηκαν μὲ τὴν τύχη τους, γλύκανε ἡ ψυχή τους καὶ ὀρθοπόδησαν. Ἡ ἀποτυχία, ὅταν εἶναι ἄξια του ὀνόματός της, ἀνοίγει ἀπίθανα λαγούμια στὸν ψυχισμό. Ζῶντας μέσα σὲ μία ἀπηνῆ ἀτμόσφαιρα δίκης, τὸ θύμα περνάει ἀπὸ ψιλὸ κόσκινο τὰ πάντα: πρόσωπα, γεγονότα, συμπτώσεις καὶ φυσικὰ τὸν καλὸ ἢ κακὸ ἀέρα πού τυλίγει συνήθως τοὺς ἀνθρώπους. Ὁ χαμένος εἶναι σκληρὸς γιατί πλαγιάζει σὲ πέτρινο προσκεφάλι. Δὲν τίθεται ζήτημα ἐπιείκειας, ἐλαστικότητας. Τὸ φιάσκο εἶναι γεγονὸς καὶ κάποιος πρέπει νὰ τὸ χρεωθεῖ. Τότε ἔχει κανεὶς τὴν εὐκαιρία νὰ διαπιστώσει ὅτι ὁ νοῦς – καὶ ὅλο τὸ πορνοσυμβούλιο ἀπὸ φωνὲς καὶ ψιθύρους πού τὸν περιβάλλει – μακριὰ ἀπὸ τὴν ὑγεία τῆς ὅποιας δικαιοσύνης, διαπρέπει σὲ καταχθόνιους ἑλιγμούς. Τὰ πάθη εἶναι κακοὶ σύμβουλοι πάντα - ἀλλὰ πόσο πιὸ κακοὶ θὰ πρέπει νὰ εἶναι αὐτοὶ πού τὰ ἀναγορεύουν σὲ συμβουλάτορες; Ζητιανεύοντας ἐλαφρυντικὰ καὶ στρεψόδικες δικαιολογίες, μία προσωπικότητα ὑπὸ κατάρρευση θὰ βρεῖ πάντα τρόπο νὰ σκαρώση μία παρωδία καὶ νὰ ἐπινοήσει μία ἀπαλλακτικὴ ἀπόφαση.

Ἀξίζει νὰ ποῦμε, πρὶν προχωρήσουμε, ὅτι συχνὰ ἡ ἀποτυχία κάνει καλό. Δίνει πολύτιμα μαθήματα, κι αὐτὸ τὸ ξέρουν καλὰ πολλοὶ ἀπὸ ἐκείνους πού διέπρεψαν. Γιὰ νὰ λάβεις ὡστόσο τὸ μάθημα τῆς ἀποτυχίας, θά πρέπει νὰ ἔχεις τὸ θάρρος νὰ τὴ δεχθεῖς, νὰ ἀναγνωρίσεις τὸν ἑαυτό σου ἀποτυχημένο καὶ ἄθλιο. Τὸ ζήτημα δηλαδὴ τῆς ἐκλεκτῆς ἢ τῆς φαύλης φύσης  δὲν εἶναι ἂν κάποτε θὰ ἀποτύχει, ἀλλὰ ἂν θὰ μπορέσει νὰ καθρεφτισθεῖ σὲ αὐτὴ τὴν ἀποτυχία καὶ νὰ πάρει ὅρκο ὅτι αὐτὸ δὲν εἶναι τὸ ἀληθινὸ πρόσωπό της. Τὰ πάντα κρίνονται σὲ αὐτὸ τὸ λεπτὸ δρᾶμα τοῦ κατοπτρισμοῦ. Ἂν μᾶς ἑλκύει ἐδῶ ἡ φαύλη φύση εἶναι γιατί, πανικόβλητη μπροστὰ στὸ ἴδιο της τὸ πρόσωπο, ἀποφασίζει νὰ κινήσει γῆ καὶ οὐρανό γιὰ νὰ τὸ ἀπαρνηθεῖ. Δὲν λέει ναὶ γιὰ νὰ φτάσει στὸ πανηγυρικὸ ὄχι, λέει ὄχι καὶ οὐσιαστικὰ καταπλακώνεται ἀπὸ ἕνα πελώριο ναί.

Ἀφοῦ ποτὲ δὲν γλυτώνουμε ἀπὸ αὐτὸ πού μᾶς ἀνήκει, ὁ φαῦλος θὰ δεῖ νὰ θεριεύουν στὴ ζωὴ του οἱ λόχμες τῆς κακῆς πίστης. Γιὰ νὰ εἴμαστε σαφεῖς, ἡ περίφημη κακοπιστία, ὅσο κι ἂν διαλαλεῖται, δὲν εἶναι ποτὲ ξεκαθαρισμένη διάθεση. Κακόπιστος δὲν εἶναι ὁ στενοκέφαλος, ὁ ὑποκριτής, ὁ φοβισμένος ἢ ὁ δύσπιστος, ἀλλὰ ἁπλὰ καὶ μόνο αὐτὸς πού, ἀνίκανος νὰ δεχθεῖ τὴν ἀλήθειά του, τὴν μεταφράζει τεχνηέντως σὲ ἰαματικὸ ψεῦδος γιὰ νὰ σώσει τὸν ἑαυτό του, καὶ πιὸ σωστά: γιὰ νὰ σωθεῖ ἀπὸ τὸν ἑαυτό του. Στὴν πρόζα τῆς καθημερινῆς ζωῆς δὲν φταῖνε πάντα οἱ καθηγητὲς ( γιὰ τὴν ἀποτυχία στὶς ἐξετάσεις); Δὲν φταίνει οἱ καιρικὲς συνθῆκες(γιὰ τὴν ἀποτυχία τοῦ ἐπικοντιστῆ); Δὲν φταίει ἡ ψυχολογία τῶν γυναικῶν  ( γιὰ τὸν ἀπατημένο ἐραστή); Μπροστὰ στὴν ἐκμηδένιση προτιμώτερη εἶναι ἡ παραγωγὴ τῶν ἄλλοθι.

ΑΥΤΟΑΘΩΩΣΗ: ΤΟ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑ ΤΟΥ ΑΠΟΤΥΧΟΝΤΟΣ

Ὅπως ὄλοι γνωρίζουν τὸ «ἐγὼ» εἶναι ἡ πιὸ κομφορμιστικὴ κατάσταση. Ζεῖ στὴν ἄνεση, στὴν ἐπάρκεια, στὴν αὐτοκατάφαση – κι ἂν δὲν ὑπάρχουν ὅλα αὐτὰ πρέπει νὰ τὰ ἐπινοήσει. Ὅσες ἐπιδημίες κι ἂν τὸ ζώσουν, θὰ βρεῖ τρόπο νὰ ἐπιβιώσει, ἔστω καὶ μέσα στὴν πιὸ ἀστεία φενάκη. Ἄλλωστε τότε οὐσιαστικὰ ἀρχίζει νὰ ἐπισημοποιεῖται τὸ δρᾶμα τῆς ἀποτυχίας. Ὅταν ὁ παθών ἀδυνατεῖ νὰ ἀντιδράσει δημιουργικά, καὶ καταγίνεται πιὰ μὲ ὅλες του τὶς δυνάνεις στὴν πλαστογράφηση. Αὐτὴ τὴν τέχνη τῆς μεταμφίεσης πρέπει νὰ τὴν κατανοήσουμε δραματικά, ὅπως σὲ κάποιες ἀσθένειες ἔχουμε μία αἰφνίδια μεταστροφὴ κυττάρων. Βρίσκοντας τὶς πρῶτες βοήθειες στὴν κακὴ πίστη, ὁ ἀποτυχών ἀποφασίζει νὰ βρεῖ σὲ αὐτὴ καὶ τὶς τελευταῖες. Ἔτσι διαμορφώνεται μία στάση ζωῆς, ἕνα στὺλ ὑποστήριξης τοῦ ἐγὼ καὶ ὑπονόμευσης τῶν ἄλλων. Εἶναι πανάρχαια ἡ ρητορικὴ τέχνη πού, θίγοντας τὰ κακῶς κείμενα, κατορθώνει, τουλάχιστον ἐν τοῖς λόγοις, νὰ γυρίσει τούμπα μία κατάσταση. Ἐφ’ ὅσον ἡ ἀποτυχία εἶναι ἀφόρητη, τὸ μόνο πού ἀπομένει εἶναι, μὲ μία συσπείρωση ὑποθέσεων, ὑποψιῶν, καταγγελιῶν, νὰ ἀθωώνεται κανείς, ἔστω συζητῶντας μόνο μὲ τὸν ἑαυτό του.

Ἡ ἀποτυχία καλλιεργεῖ σὲ βάθος τὴν ἀπολογητική. Καὶ δὲν μιλᾶμε μόνον γιὰ ἐπιχειρήματα, γιὰ ἀγορεύσεις καὶ ὑπολιμιαῖες κουβέντες. Ἡ ἀπολογητικὴ φαίνεται περισσότερο στὸν τόνο τῆς φωνῆς, στὴν στάση τοῦ κορμιοῦ, στὴν ὅλη κινησιολογία τοῦ παθόντος. Ὅπως σὲ κάποιες ἐργασίες ἀρχίζει νὰ κρέμει ὁ ἕνας ὦμος, νὰ γίνεται πιὸ μυῶδες τὸ ἕνα χέρι ἢ τὸ ἕνα πόδι, στὸ ἐπιτήδευμα τοῦ ἀποτυχόντος ἔχουμε μία δυνατότητα στὴν ἐτυμηγορία πού ξαφνιάζει ἀκόμα καὶ τὸν ἴδιον. Ἅπαξ καὶ αὐτὴ ἡ ἱκανότητα ἀποχτηθεῖ, τὰ λοιπὰ εἶναι εὔκολα. Ὁ παθών ἐπιτυγχάνει νὰ γίνει περιβόητος γιὰ τὴν ἀποτυχία του.

Δέκα φορὲς ἂν «πουλήσει» κανεὶς ἕνα ψεῦδος, τελικὰ ὄχι μόνο τὸ πιστεύει ὁ ἴδιος, ἀλλὰ τοῦ προσδίδει καὶ μία ἰδεολογικὴ ἐπισημότητα. Ὅσοι συγχρωτίστηκαν κάποτε χρεωκοπημένους, καραβοτσακισμένους, παθόντες ἐν ὑπηρεσίᾳ κ.τ.λ., ξέρουν πώς σὲ ἕνα ἀναβράζον στόμα ἀλέθονται τὰ πάντα καὶ ἀλλάζουν οἱ διαστάσεις τῶν πραγμάτων. Μὲ περίτεχνες ἀντιμεταθέσεις, ὅλα τὰ κακὰ δαιμόνια ἐξοβελίζονται κι ἂν τὸ πληγὲν ἐγὼ πρέπει νὰ μισήσει κάποιες πλευρὲς τοῦ ἑαυτοῦ του, θὰ τὸ κάνει, μισῶντας ὅμως τὸν ἑαυτό του στὸ πρόσωπο κάποιου ἄλλου.

« ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΑΠΕΤΑΝΑΙΟΙ» ΤΗΣ ΑΜΜΟΥ

Ὅλα τὰ ἐπαγγέλματα, ὅλοι οἱ τομεῖς μικρῆς ἢ μεγάλης ἀπόδοσης, πέρα ἀπὸ τοὺς πρωτοκλασάτους, ἔχουν μία στρατιὰ τρωκτικῶν πού, νυχθημερόν, διατηροῦν μία ἀρνητικὴ σχέση μὲ τὴν δόξα ( τῶν ἄλλων ) κόβοντας καὶ ράβοντας γιὰ νὰ ἀποδείξουν τὰ ἀναπόδεικτα. Γιὰ τοὺς ἀδύναμους δὲν ἔχει σημασία ἡ πραγματικότητα, ἡ τάξη τῶν πραγμάτων, ὅσο τὰ ὀχυρωματικὰ ἔργα, οἱ ἀντιπυρικὲς ζῶνες πού ἀνοίγονται γιὰ νὰ σώσουν τὸ ἐγώ ἀπὸ τὴν συμφορὰ τῆς συνάντησης μὲ τὸν ἑαυτό του. Ἔχοντας ὡς ἀποκλειστικὸ ὀξυγόνο του τὴν φιλαυτία, τὸ ἐγὼ μπορεῖ καὶ καί μέ μία μόνη θετικὴ φράση νὰ πλέξει τὴν φωλιά του. Καὶ μία φράση, μία λέξη, ἕνα λεξίδιο τέλος πάντων, πάντα θὰ βρεθεῖ. Ὅλη αὐτὴ ἡ παρδαλὴ ὀρδὴ τῶν ματαιωμένων φιλοδοξιῶν, τῆς διαψευσμένης δόξας, τοῦ κατὰ φαντασίαν μεγαλείου – κόσμος τῆς στατιστικῆς καὶ τῆς δημοκρατίας κατὰ μία ἔννοια – δὲν εἶναι γιὰ πέταμα. Ἔχει τὴν ἀξία του. Γιὰ νὰ στήσει τὰ δράματα καὶ τὶς παρωδίες της, ἡ ἔριδα ἔχει ἀνάγκη τοὺς πάντες. Ἀκόμα καὶ ὁ ἔσχατος τῶν ἐσχάτων χρειάζεται γιὰ νὰ συμπληρωθεῖ ἡ μαγικὴ εἰκόνα. Ὅλοι αὐτοὶ θὰ κάνουν οἰκογένειες, θὰ φέρουν στὸν κόσμο παιδιά, τὰ ὁποῖα μὲ τὴν σειρά τους θὰ δοκιμάσουν τὴν τύχη τοὺς μέσα στὴν λοταρία τῆς δύναμης καὶ τῆς ἀδυναμίας. Ἔτσι κερδίζει καὶ ἡ ἀνθρώπινη φύση τὶς ἄπειρες πτυχές της. Ἐργάτες, ἐπαγγελματίες, δημιουργοί, καταναλωτές, ψηφοφόροι, ἀναγνῶστες, ἐραστὲς κ.τ.λ., μὲ τὴν κάθε τοὺς συστροφὴ δίνουν καὶ μία νέα βαθύτητα στὸ δράμα.

Ὅταν ἡ χασούρα γίνεται στὺλ ζωῆς, συχνὰ ὁ παθών ἀναπτύσσσει ἕνα θαυμαστὸ τάλαντο. Ἒνας ἄνθρωπος πού τερετίζει ἐπὶ χρόνια γιὰ « κείνη» τὴ χαμένη ὑπόθεση, τελικὰ καταφέρνει νὰ γίνει μεγάλος ἱστορικός της. Ὅλοι οἱ ἀποτυχημένοι εἶναι μεγάλοι ἱστορικοί!

Μαζεύοντας μία ζωὴ τὰ καρφοπέταλα τῶν ἄλλων καί τὰ δικά τους ράκη, σκληραγωγημένοι στὸ ἄδοξο ἔργο τῆς ἀνασκευῆς κάποιων προσωπικοτήτων πού ρίχνουν βαρὺ ἴσκιο πάνω τους, τελικὰ στήνουν τὸ ἔπος τῆς ψευδολογίας καὶ τῆς καταλαλιᾶς.

Ἢ μηχανικὸς θὰ γίνω

Ἢ στὴν ἄμμο θ’ ἀπομείνω

Οἱ μηχανικοὶ καὶ οἱ καπεταναῖοι τῆς ἄμμου ἀποτελοῦσαν πάντα τὴν συντριπτικὴ – καὶ τὴν συντετριμμένη – πλειοψηφία.