Παρασκευή 19 Νοεμβρίου 2010

Online διαπροσωπικές σχέσεις ἤ ἡ μοναξιά στήν ψηφιακή ἐνηλικίωση

Ὅπως κάθε βράδυ, σωριάστηκα καὶ σήμερα στὴν καρέκλα τοῦ καφενείου. Βέβαια τώρα εἶναι πολὺ διαφορετικὰ τὰ πράματα. Εἶναι ποὺ μ΄ἐνοχλεῖ αὐτὴ ἡ παράξενη συνειδητοποίηση τοῦ γήρατος ποὺ μὲ διακατέχει βλέποντας τοὺς θαμῶνες νὰ προσπαθοῦν νὰ διαφυλάξουν τὴν ἰδιωτικοποίηση τοῦ τραπεζιοῦ τους, ἀραδιάζοντας στὰ διπλανά τους καθίσματα ἀδιάβροχα, τσάντες, ὀμπρέλες καὶ νὰ κοιτοῦν ἐπίμονα τὶς ἀφίσες τοῦ μαγαζιοῦ σὰν νὰ βρίσκονται σὲ δωμάτιο ἀναμονῆς ἰατρείου. Δὲν ἔχει ἀπαραίτητα τίποτα ἀπὸ δυσαρέσκεια, δυσθυμία, ἢ ἔχθρα αὐτὸ τὸ αἴσθημα, ἀλλὰ εἶμαι βέβαιος πὼς ἡ ἐπιφυλακτικότητα, ἡ παραίτηση, ἴσως ἡ ἀδιαφορία καὶ σίγουρα ἡ νοσταλγία μποροῦν νὰ ἀνιχνευθοῦν. Τὸ καφενεῖο εἶναι πλέον ἕνα στεῖρο κέντρο ἐλεύθερου χρόνου. Ἕνα δωμάτιο γιὰ πολλὲς χρήσεις ὅπου οἱ θαμῶνες μποροῦν νὰ ζοῦν χωριστὰ δίπλα-δίπλα, νὰ μοιράζονται τὸ χῶρο, ἀλλὰ ὄχι σκέψεις ἢ συναισθήματα. Τί θὰ μποροῦσε ἄλλωστε ἕνα ἄτομο νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ τὴν ἀλληλεπίδρασή του μὲ ἄλλα ἐπιπλέοντα ἐμπορεύματα;



Ὁ Πλάτωνας ἔχει ἀραιώσει πολὺ τὶς ἐπισκέψεις. Καλύτερα νὰ βάλουνε πραγματικοὺς φράχτες καὶ εὐαίσθητους συναγερμούς, μ΄ἔλεγε τὶς προάλλες, ἀντὶ γιὰ τὶς ὀθόνες πάνω στὰ τραπέζια, ὥστε ὁ καθένας νὰ ὁριοθετεῖ τὸ ἐρημητήριό του μὲ ἀσφάλεια. Τί νάρθω νὰ κάνω μὲ δαύτους; Ἔχουνε ἀγοράσει ἀπὸ ἕνα βαρέλι κι ἔχουνε πηδήσει μέσα ἀντιγράφοντας τὸ Διογένη. Ἀλλὰ καὶ ὁ ξηροκαρπίτης ἔχει χαθεῖ στὸ κενό. Τὸ καφενεῖο μ΄ἔρχεται σὰ στενὸ κοστούμι, μονολογοῦσε τὴν τελευταία φορὰ ποὺ τὸν εἶδα. Ἀκόμα κι ὁ ἀόμματος, ὁ χαιρεκάκης καὶ ὁ προικοειδὴς δὲν ἔχουν πιὰ καιρὸ γιὰ χάσιμο. Κανεὶς δὲ θέλει ν΄ἀναμιχθεῖ, κανεὶς δὲ γουστάρει οἰκεῖες ἀνθρώπινες σχέσεις. Ὅλα αὐτὰ εἶναι χασομέρι.

Ἡ ἰδιωτικοποίηση τῆς ζωῆς ἔχει μακριὰ πλοκάμια. Ἡ ἰδιωτικοποιημένη ζωή, ὅπως ὁποιαδήποτε ἄλλη ζωή, δὲν εἶναι ποτὲ μία ἀδιάλειπτη εὐδαιμονία. Ἔχει τὸ μέτρο τοῦ βάσανου, τῆς δυσαρέσκειας, τῆς διαμαρτυρίας. Ἡ κακοτυχία εἶναι κι αὐτὴ ἰδιωτικὴ ὅπως κι ὅλα τ΄ἄλλα. Οἱ ἰδιωτικοποιημένες κακοτυχίες, ἐντούτοις, ξεχωρίζουν ἀπὸ τὶς δημοσιοποιημένες στὸ ὅτι, σὰν παράλληλες εὐθεῖες δὲν συσσωρεύονται, δὲν συναντῶνται πουθενά. Καθεμία ἐξαπλώνεται πρὸς διαφορετικὴ κατεύθυνση καὶ ἀπαιτεῖ διαφορετικὴ θεραπεία. Στὴν κοινωνία ἰδιωτικοποιημένων ἀτόμων, οἱ διαμαρτυρίες τοῦ καθενὸς στρέφονται πρὸς διαφορετικὲς ὁδοὺς καὶ σπάνια συναντῶνται σὲ μία κοινὴ αἰτία.

Τὰ τελευταῖα χρόνια ἔχουν χαρακτηριστεῖ ἀπὸ μία ἀργή ἀλλὰ ἀνελέητη ἀποσυναρμολόγηση τῶν θεσμῶν ποὺ στὸ παρελθὸν διαχειρίζονταν τὴν κοινή μας μοίρα. Οἱ θεσμοὶ αὐτοὶ σταδιακὰ ἀντικαθίστανται ἀπὸ ἐπιχειρήσεις ποὺ προωθοῦν τὸν διαχωρισμὸ καὶ τὴν ἐξατομίκευση τῆς μοίρας τοῦ καθενός μας. Ἡ προμελετημένη ἢ τυχαία ἐπίδραση τῆς διαδικασίας αὐτῆς εἶναι ὁ ἀνασχηματισμὸς τῆς κοινότητας ἀπὸ πηγὴ ἀτομικῆς ἀσφάλειας σὲ ἕνα πρόσθετο φορτίο ποὺ ἐλάχιστα προσφέρει στὴν προσωπικὴ εὐημερία τοῦ ἀτόμου. Δὲν βλέπουμε ὁ ἕνας τὸν ἄλλο σὰν συνθήκη γιὰ τὴν εὐημερία μας ἀλλὰ πιὸ πολὺ σὰν ἐμπόδιο. Ἰδιωτικὴ ἀσφάλιση, ἰδιωτικὰ νοσοκομεῖα, ἰδιωτικὲς συγκοινωνίες, ἰδιωτικὲς τηλεπικοινωνίες, ἰδιωτικὰ σχολεῖα, ὀργανισμοὶ ποὺ ἐκλαμβάνουν τὸν πολίτη ὡς καταναλωτὴ ὑπηρεσιῶν καὶ τὰ δικαιώματά του περιορισμένα στὸ ἕνα καὶ μοναδικό, ἐκεῖνο τῆς ἀποζημίωσης, στὴν περίπτωση ποὺ ὁ πελάτης δὲν ἔμεινε ἱκανοποιημένος. Ἔχει καταστεῖ ἐξαιρετικὰ δύσκολο νὰ διακρίνουμε ὁποιοδήποτε ὄφελος θὰ μποροῦσε νὰ προέλθει ἀπὸ τὴν ἕνωση δυνάμεων, ὁποιαδήποτε βελτίωση ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι ἀποτέλεσμα κοινῆς διαχείρισης πόρων. Οἱ κοινὲς ἀνάγκες δὲν εἶναι πλέον θέμα κοινῆς εὐθύνης, οὔτε ἡ ἀποτροπὴ κακοτυχιῶν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀποτέλεσμα συλλογικῆς προσπάθειας. Ἡ ἔννοια προσφορᾶς μεμονωμένης θαλπωρῆς ὡς ἀπόρροιας συλλογικῆς ἀσφάλειας ἠχεῖ σὰν κακόγουστο ἀνέκδοτο.

Οἱ τάσεις αὐτὲς ἐπιδοκιμάζονται εὐρέως. Αὐτὸ δίνει τὸ δικαίωμα στοὺς πολιτικοὺς νὰ σχολιάζουν ἀρνητικὰ τὴν ἀδιαφορία τῶν πολιτῶν γιὰ τὰ κοινά, ἀγνοώντας τὸ γεγονὸς πὼς ἡ ἀδιαφορία γιὰ τὴν πολιτικὴ ὀφείλεται στὸ ὅτι ἡ πολιτικὴ τους ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴν προώθηση τοῦ ἀτομικοῦ συμφέροντος σὲ βάρος τοῦ κοινοῦ. Ὁ φαῦλος κύκλος τῆς αὔξησης τῆς ἀδιαφορίας γιὰ τὴν πολιτικὴ ὅσο αὐξάνεται ἡ ἰδιωτικοποιημένη ζωὴ εἶναι ἀναπόφευκτος. Καὶ ὅσο ἡ πολιτικὴ ἐξυπηρετεῖ τὴν ἐπέκταση τῆς ἰδιωτικοποίησης ἡ ἀναπαραγωγὴ περισσότερης ἀδιαφορίας θὰ αὐξάνεται. Ἐπιπροσθέτως οἱ πιθανότητες, οἱ διαβρωμένες σὲ βασικὸ ἐπίπεδο ἠθικὲς ἀξίες νὰ ἀναζωογονηθοῦν ἀπὸ ἕνα ἠθικὸ ὅραμα ποὺ προωθεῖται ἀπὸ διαβρωμένα ὄργανα, εἶναι ἀπειροελάχιστες. Ἄλλωστε λίγες -ἐὰν ὑπάρχουν- διαμαρτυρίες ἢ ἐλπίδες ἀπευθύνονται σὲ ἐθνικὲς κυβερνήσεις μὲ ρεαλιστικὴ προσδοκία ὅτι αὐτὲς θὰ ἐνεργήσουν. Ἀλλὰ καὶ οἱ διαμαρτυρίες καὶ οἱ ἐλπίδες αὐτὲς καθευτὲς ἔχουν ἐπαναπροσδιοριστεῖ γενικὰ καὶ πλέον εἶναι ἰδιωτικὲς ἀνησυχίες.

Βέβαια ὅλοι μας αἰσθανόμαστε μιὰ συντριπτικὴ ἀνάγκη νὰ προσδιοριστοῦμε ὄχι ὡς ἀπομονωμένα ἀνθρώπινα ὄντα, ἀλλὰ σὰν μέλη μίας μεγαλύτερης ὀντότητας. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἔχει ὠθήσει ἀρκετοὺς νὰ χρησιμοποιοῦν τὸ διαδίκτυο ὡς κατ΄ἐξοχὴν τρόπο ἐπικοινωνίας καὶ συμμετοχῆς στὴν πολιτικὴ μὲ τὴν ἐλπίδα πὼς ἔτσι δὲν θὰ παγιδευτοῦν σὲ ἐπιχειρηματικὰ καὶ πολιτικὰ κυκλώματα. Ὑπάρχουν ἀσφαλῶς πολλὰ ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ κανεὶς γιὰ τὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν bloggers καὶ τοῦ φαντασιακοῦ ἀκροατηρίου τους. Τὸ νὰ γράφει κανεὶς σὲ ἕνα ἰδιαίτερα προσωπικὸ ὕφος γιὰ ἕνα κατὰ μεγάλο μέρος ἀπρόσωπο ἀκροατήριο εἶναι μία περίεργη δραστηριότητα, ποὺ πολὺ φοβᾶμαι ὁδηγεῖ στὸ ἴδιο ἀποτέλεσμα. Τὸν ἀποκλεισμὸ καὶ τὴν ἀπομόνωση. Οἱ εἰκονικὲς μορφὲς ψηφιακῆς ἐπικοινωνίας εἶναι ἐξοπλισμένες μὲ τὶς δυνατότητες τῆς διαγραφῆς καὶ τοῦ spam, τὰ κλειδιὰ ποὺ προστατεύουν ἀπὸ τὶς ἄκαμπτες (καὶ πρὸ πάντων, χρονοβόρες) συνέπειες μιᾶς σὲ βάθος ἀλληλεπίδρασης. Ἀντίθετα ἀπὸ τὴν ἄμεση, ἡ online ἐπικοινωνία καθιστᾶ τὸν ἄπειρο πολλαπλασιασμὸ τῶν ἐπαφῶν ἐφικτό. Τὸ ἐπιτυγχάνει αὐτὸ μέσῳ τῆς μείωσης τῆς διάρκειάς τους καὶ συνεπῶς μὲ τὴν ἀποδυνάμωση τῶν δεσμῶν μεταξὺ τῶν ἀλληλεπιδρώντων μονάδων, σὲ πλήρη ἀντίθεση μὲ τὴν offline ἀντίστοιχή της, ποὺ βασίζεται σὲ μία συνεχῆ προσπάθεια νὰ ἐνισχυθοῦν οἱ δεσμοὶ μέσῳ δραστικῆς μείωσης τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἐπαφῶν καὶ τὴν ἐπέκταση καὶ ἐμβάνθυνση καθεμιᾶς ἀπ΄αὐτές.

Μέχρι νεωτέρας βεβαίως θὰ ἀναμένουμε τὴ μετάδοση τῆς ἐπανάστασης μέσω twitter ὅπως κάποτε τὴν ἀπ΄εὐθείας τηλεοπτική της μετάδοση.

The revolution will not be televised

2 σχόλια:

  1. Πολύ δυνατό κομμάτι....

    Καί πολυδιάστατο. Ἄν κατάλαβα καλά θεωρεῖς πώς ἡ ἀπομόνωση συντελεῖ, δημιουργεῖ κάποιες προϋποθέσεις γιά τήν ἐμφάνιση τῆς κοινωνικῆς ἀδιαφορίας, μιά μορφή τῆς ὁποίας εἷναι καί ἡ λεγόμεη ἰδιωτεία. Σύμφωνοι. Τό πιό ἀπελπιστικό γιά μένα εἷναι γιά τά νέα παιδιά νά γνωρίζουν τόν ἑαυτό τους καί νά ἀναπτύσσονται μέσα ἀπό τέτοιες διαδικασίες, ἐπικοινωνόντας μέ εἴδωλα. Μήπως σέ λίγο καιρό αὐτά τά εἴδωλα θεωροῦνται ἰσότιμα μέ τούς μέχρι τώρα ἀνθρώπους πού ξέραμε; Μήπως ὅσα ψευτοδικαιώματα μᾶς ἔχει ἀφήσει ὁ συρφετός τῆς ἐπιχειρηματικότητας, γίνουν κτῆμα αὐτῶν τῶν διαδικτυακῶν νέων ὀντοτήτων;

    Νά συμπληρώσω μιά διάσταση. Σίγουρα ἡ επανάσταση δέν θά μεταδοθεῖ μέσῳ ἀναλογικοῦ ἤ ψηφιακοῦ σήματος ( μᾶς ἔχουν ζαλίσει τά οὔμπαλα ἐδῶ πέρα κάθε φορά πού κάποια περιοχή τῆς χώρας ἔχει πρόσβαση στό νέο ψηφιακό σῆμα... μπλιάχχχχ). Πιθανόν ὅμως τά μέσα αὐτά νά μποροῦν νά χρησιμοποιηθοῦν. Οἱ λεγόμενοι "κεβερνοτρομοκράτες" ( δέν συμμερίζοναι τόν ὅρο) δέν εἷναι ἀστεῖα ὑπόθεση. Δέν εἷναι τυχαῖο ἀκόμα, ὅτι σέ περιπτώσεις πραξικοπημάτων, "ἀνθρωπιστικῶν" ἤ μή ἐπεμβάσεων, ἀπό τά πρῶτα κτίρια πού ἐλέγχονται ειναι οἱ σταθμοί τηλεπικοινωνιῶν. Στό Βελιγράδι, τό πρῶτο πού βομβάρδισαν ἧταν. Καί στό Ἰράκ νομίζω τό ἴδιο. Τό θέμα εἷναι ποιός τά ἐλέγχει.

    Θέλω νά πῶ ὅτι μπορεῖ νά δουλέψει καί ἀνάποδα, ὄχι μόνο σάν ψευδαίσθηση υμμετοχῆς,ἐπικοινωνίας,ἐκτόνωσης κ.λπ. ἤ ...ἀλλά καί σάν ἀντίσταση, σάν ἐπανάσταση. Γιά μένα ὅμως τό βασικό προαπαιτούμενο εἷναι ἡ βαθιά συνειδητοποίηση τοῦ παρελθόντος καί ἕνα ὅραμα...Ἄν διαθέτεις μόνο τό πρῶτο κάποια στιγμή θά βρεῖς καί τό δεύτερο. Μόνο του τό δεύτερο χωρίς τό πρῶτο ἐλάχιστες πιθανότητες ἐπιτυχίας ἔχει, σίγουρα εἷναι ὅμως πολύ καλύτερο ἀπό τήν εἰκονική ζωή...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δεν έχω πολλές αμφιβολίες ως προς το ότι η απομόνωση συμβάλλει τα μέγιστα στην κοινωνική αδιαφορία. Επίσης θεωρώ πως η χρήση του διαδικτύου σε ένα βαθμό διευκολύνει το έργο της απομόνωσης, αφού οι πρακτικές της ηλεκτρονικής επικοινωνίας θα μπορούσαν να λειτουργήσουν οι ίδιες σαν παγίδες. Μπορεί να κάνω και λάθος αλλά έχω την εντύπωση πως σε ένα βαθμό η ηλεκτρονική επικοινωνία λειτουργεί συμπωτικά γιά να παράγει την άρνησή της. Από την άλλη μεριά δεν αμφισβητώ το γεγονός ότι οι αναγνώστες πολιτικών blogs και οι bloggers οι ίδιοι είναι πιθανότερο να συμμετέχουν ενεργά στην πολιτική από τους μη-αναγνώστες και τους μη-bloggers. Επίσης γνωρίζοντας πως τα κοινωνικά κινήματα έχουν πλέον εξασθενίσει δεν αμφισβητώ τη δυναμική εναλλακτικών ιδεών και πρακτικών και φυσικά συμφωνώ πως οι bloggers θα πρέπει να συνεχίσουν τις έστω και μικρές κοινωνικές τους κινητοποιήσεις. Διατηρώ επιφυλάξεις όσον αφορά το ερώτημα του κατά πόσο το αποτέλεσμα της συμμετοχής στην ηλεκτρονική επικοινωνία είναι συγκρίσιμο με εκείνο μαζικών τρόπων διαμαρτυρίας. Αλλά εκείνο το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο επικίνδυνο απ΄όλα είναι όχι η αναστολή των δραστηριοτήτων των blogs από την απουσία αγωγιμότητας της διαδικτυακής επικοινωνίας, αλλά το να καταστεί η επικοινωνία αυτή αντικείμενο ενός φετιχισμού που εξυψώνει την τεχνολογία ως απόδειξη ελευθερίας και δημοκρατικής προόδου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή