Σάββατο 14 Μαΐου 2011

Ἡ ἀγάπη ὅπως ἐκφράζεται ἀπὸ δυὸ ξεροκόμματα ψωμὶ



“Καθώς ἡ ζωγραφική τοῦ πίνακα μὲ τὸ ψωμὶ βρισκόταν σὲ ἐξέλιξη ἡ Gala κι ἐγὼ συνηθίζαμε νὰ παίζουμε κάθε ἀπόγευμα σκάκι. Προσπαθοῦσα νὰ κάνω τὴν ἐπιφάνεια πάνω στὴν ὁποία βρίσκονταν τὰ ξεροκόμματα τοῦ ψωμιοῦ ὅσο πιὸ ἁπαλὴ γινόταν. Συνήθως ὑπῆρχαν διάσπαρτα πράγματα παντοῦ, στὸ πάτωμα γιὰ παράδειγμα βρίσκονταν πολλὰ σκόρπια πιόνια σκακιοῦ. Μιὰ μέρα, καθὼς προσπαθοῦσα νὰ τὰ βάλω μέσα στὸ κουτί, ἕνα ἔπεσε στὸ μέσον του ἡμιτελοῦς ἔργου τῆς ἀκίνητης ζωῆς. Μετὰ ἀπ΄αὐτὸ ἔπρεπε νὰ βροῦμε ἄλλο σὲτ γιὰ νὰ συνεχίσουμε τὸ παιχνίδι μας, καθὼς χρησιμοποιοῦσα τὸ πεσμένο πιόνι σὰν μοντέλο γιὰ τὸν πίνακα καὶ δὲν ἄφηνα κανένα νὰ τὸ πειράξει."

Γιὰ μία ἰδιοφυΐα σὰν τὸν Salvador Dali ἡ προσθήκη ἐπικῆς διάστασης στὰ πιὸ συνηθισμένα καθημερινὰ πράγματα εἶναι διαδικασία ἁπλή. Δυὸ φέτες ξερὸ ψωμί, τυχαία διάσπαρτα ψίχουλα κι ἕνα πιόνι τοῦ σκακιοῦ. Ὅπως ἔχει ἐξηγήσει ὁ ἴδιος, ὁ στόχος τῆς παρουσίας τοῦ ψωμιοῦ στὶς ἐργασίες του εἶναι νὰ πετύχει τὴν ἀπεικόνιση τῆς ἀκινησίας ἑνὸς ἀντικειμένου πρὶν ἀπὸ τὴν ἔκρηξή του.

Τὸ Χριστινάκι κάθησε ἀναπαυτικὰ κάτω ἀπὸ τὸν πίνακα τοῦ Dali ποὺ εἶχε στὸ σαλόνι της καὶ ἄρχισε μὲ τὴ βραχνὴ φωνή της νὰ μὲ διαβάζει φωναχτὰ ἀποσπάσματα ἀπὸ τίς σημειώσεις της:


Ἡ ἀρσενικὴ σφήκα τοῦ εἴδους Lissopimpla excelsa ἐξαπατᾶται ἀπὸ τὴ μυρωδιὰ ποὺ παράγει ἡ ὀρχιδέα τοῦ γένους Cryptostylis, θεωρώντας πὼς ἡ μυρωδιὰ αὐτὴ εἶναι ἡ φερορμόνη τῆς θηλυκῆς σφήκας Lissopimpla excelsa. Μὲ τὴ σκέψη πὼς ἔχει βρεῖ τὸ σύντροφό της καὶ παρακινημένη ἀπὸ τὰ χρώματα τοῦ λουλουδιοῦ ποὺ μοιάζουν μὲ αὐτὰ τῆς θηλυκῆς σφήκας, ἡ ἀρσενικὴ σφήκα προσγειώνεται στὴν ὀρχιδέα καὶ ἀφήνει ἐκεῖ τὸ σπέρμα της. Οἱ ἐπιστήμονες ποὺ παρατήρησαν τὴν ἐξαπάτηση τῆς ἀρσενικῆς σφήκας ἐπισημαίνουν πὼς ἐὰν ἡ ὀρχιδέα δὲν εἶχε τὴ δυνατότητα νὰ παραπλανήσει τὴν ἀρσενικὴ σφήκα θὰ εἶχε ἐκλείψει, δεδομένου ὅτι τὸ λουλούδι αὐτὸ χρειάζεται τὴ γύρη κάποιας ἄλλης ὀρχιδέας προκειμένου νὰ γονιμοποιήσει τὰ αὐγά της, καὶ τὸ ἐπιτυγχάνει αὐτὸ παραπλανώντας τὴν ἀρσενικὴ σφήκα Lissopimpla excelsa, ἡ ὁποία εἶχε προηγουμένως ζευγαρώσει -ἐξαπατημένη μὲ παρόμοιο τρόπο- μὲ κάποια ἄλλη ὀρχιδέα. Ἡ ἐξήγηση αὐτὴ βέβαια προϋποθέτει πὼς οἱ ὀρχιδέες εἶχαν γνώση τοῦ ἔξω κόσμου ἐξ ἀρχῆς, διαφορετικὰ δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ παγιδεύσουν τὴν ἀρσενικὴ σφήκα παράγοντας τὴν κατάλληλη μυρωδιά, οὔτε θὰ εἶχαν ἀναπτύξει τὰ σωστὰ χρώματα ποὺ μοιάζουν μὲ αὐτὰ τῆς θηλυκῆς σφήκας. Θὰ μποροῦσε ἴσως κάποιος νὰ προτείνει ὅτι ὅλα αὐτὰ ἦταν ἀποτέλεσμα τυχαίων μεταλλάξεων, ἀλλὰ στὴν περίπτωση αὐτὴ πῶς κατόρθωσε ἡ ὀρχιδέα νὰ ἐπιζήσει πρὶν ἐπέλθουν αὐτὲς οἱ μεταβολὲς; Ἐπίσης μπορεῖ κανεὶς μὲ βεβαιότητα νὰ ἰσχυριστεῖ πὼς ἡ φύση εὐνοεῖ τὴν ἀπάτη καὶ τιμωρεῖ τὴν ἀνοησία, ἢ ἁπλὰ πρόκειται γιὰ ἀτελεῖς ἐρμηνεῖες πού δίνουν οἱ ἐπιστήμονες στὶς παρατηρήσεις τους;

5 σχόλια:

  1. Ὄχι ἁπλά ἀτελεῖς ἑρμηνεῖες, ἀτελέστατες. Γιά μένα βέβαια αὐτό ξεκινάει ἀπό τήν ἀκατανόητη πρεμούρα νά ἑρμηνεύσουμε τήν φύση, κυρίως ὅταν ἡ προσπάθεια ἑρμηνείας γίνεται ἀποκλειστικά "διανοητικῶς". Διότι τότε, ἄν καί συμβαίνει νά μήν τό καταλαβαίνουμε, τό ἀποτέλεσμα τῆς ἑρμηνείας ἐπηρεάζεται ἀπό τό "γιατί" θέλουμε νά κάνουμε τήν ἑρμηνεία. Θεωρῶ λοιπόν ὅτι πρέπει νά συνυπολογίζεται καί αὐτός ὁ παράγοντας.

    Ἀκόμα χειρότερα σέ πολλές ἀπό αὐτές τίς περιπτώσεις τό ἀποτέλεσμα τῆς " ἑρμηνείας" εἶναι ὑπό μορφή "ἰδεολογίας", σχεδόν δεδομένο ἐκ τῶν προτέρων. Γίνεται καί στίς μεταξύ τῶν ἀνθρώπων σχέσεις αὐτό. Διαπροσωπικές, κοινωνικές, σχέσεις μεταξύ εὐρύτερων ὁμάδων, λαῶν κ.λπ. Τό ἀποτέλεσμα τῆς ἑρμηνείας εἷναι περίπου προαποφασισμένο. Βλέπουμε στόν ἄλλο αὐτό πού θέλουμε νά δοῦμε, "ἑρμηνεύοντας" ἤ διαστρέφοντας τά δεδομένα τῶν αἰσθήσεων μας κατά τό δοκοῦν, τίς ἐπιθυμἰες, τίς ἀνάγκες, τίς "πολιτικές" ἐπιδιώξεις μας.

    Μέ αὐτές τίς σκέψεις δυσπιστῶ στόν χαρακτηρισμό τῆς συμπεριφορᾶς τῆς ὀρχιδέας ὡς "ἀπάτη". Δέν καταλαβαίνω γιατί νά μήν τό δῶ σάν μιά ὄψη συνεργασίας μεταξύ διαφορετικῶν εἰδῶν. Μέ ἐνοχλεῖ ἰδιαίτερα αὐτή ἡ μονολιθικότητα πού ἔχει περάσει -γιά εὐνόητους λόγους προπαγάνδας - ὅτι αὐτό πού κυριαρχεῖ στήν φύση εἶναι ὁ ἀνταγωνισμός...

    Μιά ἰδέα γιά τό ἐρώτημα γιά τό πῶς ἐπέζησε ἡ ὀρχιδέα ἀν ἡ διαδικασία πού περιγράφηκε ἦταν μιά σειρά τυχαίων μεταλλάξεων. Φαντάζομαι πώς στά διαδοχικά στάδια αὐτῆς τῆς διαδικασίας, ἡ ὀρχιδέα ἀνεπαισθήτως ἀλλάζει μορφή ὥστε ἡ μορφή πού παρατηροῦμε, ( ἄς ποῦμε ἡ "τελική" μέχρι νά παρουσιασθεῖ ἡ ἑπόμενη)" νά διαφέρει σαφῶς ἀπό τήν ἀρχική. Κάπως ἔτσι τό ἐρώτημα δέν ὑφίσταται. Αὐτό πού "ἐπέζησε" εἶναι κάτι διάφορο τοῦ ἀρχικοῦ Μποροῦμε νά τό διατυπώσουμε μέ πολλούς τρόπους. Ὅτι τό ἀρχικό εἶδος ὀρχιδέας δέν ἐπέζησε, χάθηκε, ἤ ὅτι ἐπιζεῖ μέσα στήν καινούργια μορφή, κ.λπ. κ.λπ... ( Σύμφωνα μέ τά προηγούμενα, μοῦ ἀρέσει ἡ "σύγκριση" ἑνός ππλοῦ βιολογικοῦ ὀργανισμοῦ μέ ἔναν λαό, πολιτισμό -δεῖτε τό ἀπόσπασμα τοῦ Ἴωνος Δραγούμη στήν πλαϊνή στήλη)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δεν με ενοχλεί το ενδιαφέρον και η προσπάθεια κατανόησης της φύσης. Θεωρώ την περιέργεια για τον κόσμο που μας περιβάλλει θετικό χαρακτηριστικό. Συμφωνώ πως είναι ενοχλητική η προσπάθεια να περιορίζονται οι ερμηνείες των επιστημονικών παρατηρήσεων, αλλά και αυτών που γίνονται αποδεκτές από την επιστημονική και όχι μόνο “κοινότητες”, στο μέτρο της “κοινής” αποδοχής. Από την άλλη πλευρά θα πρέπει να επισημανθεί πως οι παρατηρήσεις και οι ερμηνείες τους πραγματοποιούνται από ανθρώπους με σάρκα και αίμα και όχι από κάποια αφηρημένη ή υπερφυσική διάστασή τους. Στο πλαίσιο αυτό και η επιλογή της λέξης “απάτη”, που σαφώς έχει περιοριστικό χαρακτήρα παρακαλώ ας με συγχωρεθεί.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Εγώ πάλι θέλω να σχολιάσω σχετικά με τον πίνακα, τον τρόπο με τον οποίο το ψωμί ανταγωνίζεται με το πιόνι. Το ένα ξύλινο, ως φαίνεται, απαράλλαχτο από την παρέλευση λίγου χρόνου σε αντίθεση με το ψωμί που από φρέσκο ξεράθηκε, σκόρπισε και αρχίζει να αποσυντίθεται. Φθαρτό στη σύντομη ζωή του πλάϊ στο ανθεκτικό υλικό του πιονιού το οποίο θα ζήσει εκατομμύρια ζωές ενός ξεροκόμματου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ενας τρόπος να δεί κανείς αυτό τον πίνακα είναι, όπως ακριβώς το περιγράφετε, το ψωμί σαν το έμψυχο και κατά συνέπεια θνητό υλικό, που κάποτε υπήρξε φρέσκο και τώρα πιά έφτασε στην αρχή της αποσύνθεσής του, ενώ σε αντιδιαστολή το ανθεκτικό υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένο το πιόνι θα του επιτρέψει να περάσει στην αθανασία. Αν κανείς προσπαθούσε να δώσει και όνομα στα αντικείμενα που βλέπει μέσα στον πίνακα ίσως κατόρθωνε να φτάσει κοντύτερα στην έμπνευση του ζωγράφου. Ας πούμε πως το ένα ξεροκόματο είναι η Gala και το άλλο o Dali. Έχουν ξοδέψει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους μαζί, κοιτάζοντας ο ένας στα μάτια του άλλου την δική του σταδιακή αποσύνθεση. Ξεκίνησαν στα νειάτα τους γεμάτοι όνειρα, ελπίδες, συναισθήματα που σταδιακά άρχισαν να ξερένονται αφήνοντας πίσω τους μοναχά τις ξεραμένες σάρκες της Gala και του Dali. Μόνο η αγάπη του ενός για τον άλλο έχει παραμείνει και θα εξακολουθήσει να παραμένει ζωντανή, φρέσκια και θα περάσει τελικά στην αθανασία. Αυτή η αθάνατη αγάπη είναι ο συνδετικός κρίκος του ενός ξεροκόμματου με το άλλο, δηλαδή το πιόνι ή αλλοιώς οι παρτίδες του σκακιού που έπαιζαν κάθε απόγευμα η Gala με τον Dali ενώ εκείνος δημιουργούσε αυτό τον πίνακα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Πόσο ωραία επεκτείνατε τη σκέψη μου και αναλύσατε τον πίνακα αντικατοπτρίζοντας την αγάπη του ζωγράφου με τη γυναίκα του (παροιμιώδης άλλωστε).

    ΑπάντησηΔιαγραφή