Μιά ἐνοχλητική, ἀντ-"εθνική" καί ἀντι-"τηλεοπτική" ἱστορία...

Πολὺς λόγος –κυρίως τηλεοπτικός - γίνεται τὰ τελευταῖα χρόνια γιὰ τὸν ρόλο τῶν παρελάσεων, καὶ ὄχι μόνο, κάθε 25η Μαρτίου, καὶ 28η Ὀκτωβρίου. Σὰν θέμα εἶναι ψιλοαδιάφορο, ἐξ ἄλλου τὸ ἐνδιαφέρον ἢ ὄχι ἑνὸς θέματος ἐξαρτᾶται κυρίως ἀπὸ τὸν τρόπο προσέγγισής του. Καί ἐπί τοῦ προκειμένου οἱ προσεγγίσεις, καὶ οἱ θετικὲς καὶ οἱ ἀρνητικὲς εἶναι ἀπὸ ἀδιάφορες ἕως εὐτράπελες καὶ βλακώδεις. Μία ἀσφαλὴς ἔνδειξη γιὰ αὐτὸ εἶναι ὅτι ἡ παρουσίασή τους ἀποτελεῖ τὸ ἀγαπημένο θέμα τῶν Μ.Μ.Ε. πού ἀρέσκονται νά τίς συνδυάζουν μέ προοδευτισμό, συντηρητισμό, φασισμό ἤ πατριωτισμό, δίνοντας τό σύνθημα γιά νά ξεκινήση τό ἀνάλογο πίγκ πόγκ. Ἄν δέν ὑπάρχει τό κατάλληλο κοινωνικό ὑπέδαφος οὔτε σὲ φασισμὸ παραπέμπουν οἱ παρελάσεις, οὔτε ἀπὸ τὴν ἄλλη σφυρηλατοῦν ἐθνικὴ συνοχὴ ἢ κάποιο ἐθνικὸ φρόνημα - ἰδίως σέ περιπτώσεις πού κατά ἕνα ἀξιοπερίεργο τρόπο τό « ἐθνικό» φρόνημα περισσότερο κατοχυρώνεται συνταγματικὰ παρὰ μέσα στὴν κοινωνία, ἐνῷ μέσα σὲ αὐτὴν περισσότερο λειτουργεῖ σὰν φούσκα αὐτοεπιβεβαίωσής της.

Μέ τήν προβολὴ τῆς τηλεοπτικῆς σειρᾶς «1821» ἀπὸ τὸν τηλεοπτικό σταθμὸ ΣΚΑΪ βρῆκαν πάλι ἀφορμὴ νὰ βγοῦν στὸ προσκήνιο ὑπερασπιστὲς ἢ ἀποδομητὲς τοῦ ἱστορικοῦ παρελθόντος. Τὸ πρόβλημά μου δὲν εἶναι οἱ ὅποιες «κριτικές», μὲ ἐνοχλεῖ ὅταν ἐκφέρονται ἄκριτα καί μέ φανατισμό, κυρίως γιατί μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο λειτουργοῦν ἀποπροσανατολιστικά. Διότι τό παρελθόν εἶναι αὐτό πού εἶναι, δέν ἔχει ἀνάγκη οὔτε ὑπεράσπισης, οὔτε καταδίκης. Συνεπῶς ὅσοι μέ κάθε τρόπο ἐκστασιάζονται στό ὄνομά του, λιβανίζοντας ἤ πετροβολώντας το, ἄν δέν ἐξυπηρετοῦν ἄλλα συμφέροντα τότε καλύπτουν δικές τους ψυχολογικές ἀνάγκες. 



Ἡ πλειονότης τῶν νεοελλήνων σήμερα ἀντιμετωπίζουν το παρελθόν τους μέ φράσεις-σλόγκαν, ὅπως ὅταν ἀναφέρονται στοὺς ἀγωνιστὲς τοῦ 1821: « πολέμησαν γιὰ νὰ εἴμαστε ἐμεῖς ἐλεύθεροι», « χρέος μας νά φανοῦμε ἀντάξιοί τους», « μᾶς ἔκαναν περήφανους», καί διάφορα ἄλλα. Μόνο κάποιος ποὺ θεωρεῖ φυσικό, ποὺ συνηθίζει καί ἐπιδιώκει νὰ πολεμᾶν ἄλλοι γιὰ λογαριασμὸ του μπορεῖ νὰ σκέφτεται μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο. Μιά κοινωνία πού σέ ζωντανή σύνδεση μέ τήν τηλεοπτική συσκευή ἐπιδεικνύει μόνο καταναλωτικό μιμητισμό καί πνευματική ὀκνηρία ἐνῷ συγχρόνως περηφανεύεται γιά τά κατορθώματα ἄλλων, εἶναι μιά κοινωνία πού λουφάρει τά πάντα και κυρίως λουφάρει μυαλό. Ἄγεται καί φέρεται ἀπό τόν ὁποιονδήποτε. Ὁ σημερινός νεοέλληνας πού "ἀνατριχιάζει" στήν ἰδέα νά ἀναμετρηθεῖ ὁ ἴδιος καί ἀναθέτει αὐτή τήν εὐθύνη σε πρόσωπα τοῦ παρελθόντος, δηλαδή «πουθενά», πού διστάζει νά ἀναλάβει τό κόστος τῶν ἐπιλογῶν του, πού στερεῖται παντελῶς ἑνός ὁποιουδήποτε ὁράματος μέ ἐξαίρεση τήν δίψα γιά εὔκολη κατανάλωση καί πλουτισμό, πού ἀναπνέει, καί ζεῖ τηλεοπτικά, αὐτοκολακεύεται μέ τήν ἀλλόκοτη σκέψη ὅτι κάποιοι πού δέν ἤξεραν τί θά τούς ξημερώσει πολέμησαν γιά μερικούς πού θά γεννιόνταν 200 χρόνια μετά. Τήν παντελῆ ἄγνοια του γιά τό παρελθόν, τόν παπαγαλισμό ὀνομάτων καί χρονολογιῶν πού περνιέται για ἱστορική γνώση, ὁ νεοέλληνας προσπαθεῖ νά τά παρουσιάσει ὡς αἴσθημα ὑπερηφάνειας. Μένοντας προσκολημμένος στήν ἱστορία τοῦ παρελθόντος, ὅπως τοῦ τήν ἔχουν βάλει μέσα στό μυαλό καί προσαρμόζοντας την στά μέτρα του, ἀντί νά τό ἑρμηνεύσει, νά τό κατανοήση γιά νά δεῖ πού πατάει νά βρῆ τόν βηματισμό του τέλος πάντων, προσπαθεῖ να καλύψει τήν προσωπική του δυσαναπλήρωτη κενότητα.

Ἐπιφανειακὰ μπορεῖ κάποιος νὰ θεωρήσει ὅτι ἔτσι ἐκφράζεται θαυμασμός, τιμή, σεβασμός. Ἐγὼ λέω πώς ὅταν ὁ σεβασμὸς καὶ ὁ θαυμασμὸς περιορίζονται σὲ πανηγυρικὰ λόγια ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς, ἀνέξοδες ρητορεῖες ἐντυπωσιασμοῦ, σὲ παρελάσεις, καταθέσεις στεφανιῶν, ὅλα αὐτὰ κάτι ἄλλο ὑποδηλώνουν. Ἀδυναμία, κουτοπονηριά -ἐδῶ ὑπάγονται οἱ πάσης φύσεως ἐπαγγελματίες ἑλλαδοπῶλαι-, εὐθυνοφοβία. Ὁ σημερινὸς νεοέλληνας βλέπει σάν ἐχθρό τόν ξένο πού θέλει νά σηκώσει τήν ἑλληνική σημαία, θεωρεῖ τὸν ἀντιτουρκισμὸ ὡς ἔνδειξη πατριωτικοῦ φρονήματος, ὁ ἄκαπνος καὶ παραφουσκωμένος ἀπὸ «ἐθνικὴ» ὑπερηφάνεια νεοέλληνας φτάνει σὲ σημεῖο νὰ τρέφει ἐχθρικότερα αἰσθήματα γιὰ τοὺς γείτονες περισσότερο ἀπὸ ὅτι ἔτρεφαν οἱ μπαρουτοκαπνισμένοι ὁπλαρχηγοὶ καὶ οἱ πολεμιστὲς τοῦ 1821.

Ὁ κάθε λαὸς εἶναι ἀπαραίτητο και χρήσιμο νὰ ψάχνει καὶ νὰ ἑρμηνεύει τὸ παρελθόν, καὶ μετὰ νὰ τὸ ἐπανακαλύπτει μέσα στὸ σήμερα. Ἐπανανακάλυψη τοῦ παρελθόντος δὲν σημαίνει οὔτε ἁγιοποίηση καὶ μετατροπή του σὲ εἰκόνισμα, οὔτε ἀφορισμός του. Δὲν σημαίνει στρογγύλεμα καὶ συμβιβασμὸς ἀντιθέτων ἀπόψεων μὲ στόχο νὰ προκύψει μία μεσοβέζικη ἱστορία σὰν ἐργαλεῖο προπαγάνδας καὶ πνευματικῆς χειραγώγησης. Καὶ ἡ ἑρμηνεία τῆς ἱστορίας δὲν μπορεῖ νὰ γίνει ὅταν ἡ ἴδια γίνεται ἀφορμὴ νὰ ρίχνωνται στὸ ἀνάθεμα οἱ ἀντίθετες ἀπόψεις, ὅποιες καὶ ἂν εἶναι αὐτές.

« Ἠμεῖς ζητοῦμεν ἐν τῇ Ἱστορίᾳ ἰδέας περιεκτικάς, οὐχὶ δὲ ὄχλον ὀνομάτων». - Σπυρίδων Ζαμπέλιος.

Οἱ περιεκτικὲς ἰδέες τοῦ Ζαμπέλιου, γιὰ μένα εἶναι ἡ ἀναζήτηση μιᾶς ἑρμηνείας συγκροτημένης πού νὰ δένει ἁρμονικὰ μὲ τὰ γεγονότα τὰ ὁποῖα προϋποθέτει ὡς δεδομένα. Θέλω νὰ πῶ, τὸ ἂν ἀντικειμενικὰ συνέβησαν ἢ ὄχι μερικὰ γεγονότα στὴν πάροδο τοῦ χρόνου, γιὰ τὸν ἱστορικὸ εἶναι δευτερεῦον ἂν δὲν μπορεῖ, μέσῳ μιᾶς θεωρίας, νὰ τὰ ἑρμηνεύσει συνολικὰ καὶ ἁρμονικά. Ἡ καταγραφὴ γεγονότων δὲν εἶναι ἱστορία. Στὸ κάτω κάτω, τὰ ἱστορικὰ στοιχεῖα, ὡς τέτοια, ἀντανακλοῦν ἐμπειρίες, καὶ μιὰ ἐμπειρία ποτὲ δὲν μπορεῖ νὰ διαπιστωθεῖ κατὰ πόσον εἶναι ἀντικειμενική.

Γιὰ τὸ πῶς βλέπω τὰ γεγονότα τῆς ἐκείνης τῆς περιόδου ἔχω γράψει παλιότερα στὶς ἀναρτήσεις
α) Πέτρα πάνω στήν πέτρα νά μήν μείνει ἐμεῖς δέν προσκυνᾶμε
β) Ἡ σημασία τῆς δολοφονίας τοῦ Γεωργίου Καραϊσκάκη , 23-4-1827
γ) Ἀπό τά "δάνεια τῆς Ἀγγλίας" καί τήν "Ἐπανάσταση" τοῦ 1843 ἕως τά σημερινά δάνεια ( καί τά "spreads") καί ἴσως κάποια "νέα Ἐπανάσταση";

Τὶς τελευταῖες μέρες εἶδα μερικὰ ἐπεισόδια ἀπὸ τὴν σειρὰ τοῦ ΣΚΑΪ γιὰ τὸ 1821. Δὲν τὴν ἔχω παρακολουθήσει ὁλόκληρη καὶ δὲν θὰ σταθῶ στὴν κριτικὴ ποὺ δέχτηκε, τὴν θεωρῶ τουλάχιστον ἀστεία καὶ σὲ μερικὲς περιπτώσεις ἐκ τοῦ πονηροῦ. Ἡ σειρὰ ἔχει ἐνδιαφέρον γιατί ἔβαλε κάποια ζητήματα τὰ ὁποῖα θεωροῦνται ταμποὺ γιὰ τὴν νεοελληνικὴ κοινωνία. Αὐτὸ εἶναι θετικό διότι δίνει τροφή γιά συζήτηση. Πέραν αὐτοῦ ὅμως καὶ τῆς παρουσίασης μερικῶν γεγονότων πού θεωροῦνται λίγο καί κόκκινο πανί γιά ὅσους ἔχουν κατευθυνόμενα ἀντανακλαστικά, ἡ σειρὰ πάσχει σημαντικά, ἔχει ἐλλείψεις σὲ κάτι ποὺ εἶναι κεφαλαιῶδες σὲ ἱστορικὰ ζητήματα. Δὲν ἑρμηνεύει τὸ παρελθόν, τὸ ψιλοσκαλίζει γιὰ νὰ καταλήξει σὲ μία θέση, ἡ ὁποία προβάλλεται ἄνευ ἀντιλόγου καί δὲν ἀπέχει καὶ πολὺ ἀπὸ τὶς θέσεις τῶν ἐπικριτῶν της. Ἀπό τήν μιά ἀπομυθοποιεῖ τό κρυφό σχολειό, πού κατά πᾶσα πιθανότητα δέν ὑπῆρξε -στό βαθμό πού μέχρι τώρα παρουσιαζόταν τουλάχιστον - ἐνῷ ἀπό τήν ἄλλη ἐξωραῒζει συστηματικά τούς ἐξ ἑσπερίας πολιτικούς τῆς ἐποχῆς ( π.χ. Μαυροκορδάτο κ.ἄ.) δίνοντας λίγο πολύ τήν ἐντύπωση ὅτι σκοπός τῆς ἐπανάστασης ἦταν ἡ σύσταση ἐθνικοῦ κράτους κατά τά δυτικά πρότυπα. Ἐν τέλει ἐντάσσει τὰ τότε γεγονότα σὲ ἕνα πλαίσιο ἁπλουστευτικό, ὁριοθετημένο μὲ ὅρους καὶ ἔννοιες ποὺ πῆραν τὸ μέχρι τότε περιεχόμενό τους ἀπὸ τὴν ἱστορία ἑνός κόσμου τελείως διαφορετικοῦ, τῆς δυτικῆς Εὐρώπης, ὅπως πρόοδος καὶ καθυστέρηση, ἐλευθερία καὶ σκλαβιά, τίς ὀποῖες χρησιμοποιεῖ γιά να ἀναλύσει τὶς ἱστορικὲς διαδικασίες καὶ φαινόμενα. Ἔτσι ἡ σειρά εὔκολα ὁδηγεῖ κάποιον στὸ συμπέρασμα ὅτι οἱ ἀγῶνες τοῦ 1821 δικαιώνονται -ἀλήθεια ἰσχύει κάτι τέτοιο; ἀπό ὅσο εἶδα δέν διαπίστωσα νά προβάλλεται κανένας ἀντίλογος- μὲ τὴν δημιουργία τοῦ ἐθνικοῦ κρατιδίου «Ἑλλάς», δείχνοντας μία διάθεση φιλοεθνικιστική καὶ ἂς λένε διάφορα ὅσοι ἐθνικιστές τῆς ἐπιτίθενται, ἡ διαφορά μαζί τους εἶναι κυρίως στήν ποιότητα τοῦ λόγου. Προτιμῶ τὴν ἀνάλυση τοῦ Arnold Toynbee, πού ἐκτιμᾶ ὅτι ἡ υἱοθέτηση καὶ ἡ χρήση τοῦ δυτικοῦ ἰδεολογήματος τῆς «πολιτικῆς ἐθνότητας» ἀπὸ μὴ δυτικοὺς πληθυσμούς, λειτούργησε μολυσματικὰ καὶ ἀπέβη εἰς βάρος τους. Προτιμῶ δηλαδὴ μιά θεωρία ἡ ὁποία ἑρμηνεύει τὸ παρελθὸν, ξεδιαλύνει τό παρόν καὶ βοηθᾶ στήν ἀντιμετώπιση τῆς δυσλειτουργίας του καί τῶν σημερινῶν προβλημάτων.

Ἡ πολὺ καλὴ ἀνάρτηση τοῦ Βλάσση Ἀγτζίδη, μέ ἀφορμή τήν ἐκπομπή τοῦ ΣΚΑΪ, http://kars1918.wordpress.com/2011/02/10/sky-1821/ ἐξετάζει ψύχραιμα τὴν δημιουργούμενη σύγχυση γύρω ἀπὸ ἀρκετοὺς ὅρους, ὅπως «Ἕλληνας», « Τοῦρκος» καὶ τὸ μεταβαλλόμενο, μὲ τὰ χρόνια, περιεχόμενό τους. Διότι ὅπως καὶ νὰ τὸ κάνουμε, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν φυσικὴ διαδικασία ἀλλαγῆς τῶν λαῶν μέσω φυσικῶν καὶ κοινωνικῶν ἀλληλεπιδράσεων, ἀλλάζουν περιεχόμενο καὶ οἱ ὄροι πού τοὺς περιγράφουν.

Μία πολὺ καλὴ καὶ ἐνδιαφέρουσα ἀνάρτηση, πάλι μὲ ἀφορμὴ τὴν ἐκπομπὴ τοῦ ΣΚΑΪ εἶχε γίνει στὸ ἰστολόγιο Σαχάρα, μέ τίτλο "Ξήγα το Γέρο, ξήγα το καί πές μου πώς τό κρένεις ;" …Ἡ συγκεκριμένη ἀνάρτηση ἀποτελεῖ ὄαση μέσα στὰ ὑμνολόγια ἢ στὴν ἀπαξίωση καὶ τὶς ἀντεγκλίσεις, ὄχι μόνο γιὰ τὴν καθαρότητα καὶ τὴν ζωντάνια τῆς ἄποψης ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸ πόσο χρήσιμες εἶναι οἱ συζητήσεις ὅταν τὸ ὅποιο συμπέρασμά τους δὲν ἐπιβάλλεται ἀναγκαστικὰ σὰν δεδομένο ἐκ τῶν προτέρων, ὅπως τὸ ἐπιβάλλει ἡ νεοελληνικὴ «ἐθνικὴ» ἰδεολογία. Μεταφέρω καὶ ἐδῶ μαζὶ μὲ κάποιες πρόσθετες σκέψεις, μέρος τῶν τότε σχολίων μου, πού περιλαμβάνουν καὶ τὶς ἐπιμέρους διαφωνίες μου, ἀφοῦ σχετίζονται μὲ τὸ θέμα μας.

Ἔχω μιά διαφορετικὴ ἀπό τήν κρατοῦσα συνολικὴ θεώρηση γιὰ τὴν ἐν λόγῳ ἱστορικὴ περίοδο, ὅπως ἴσως διαφανεῖ καὶ ἀπὸ τοὺς συνδέσμους οἱ ὁποῖοι παρατίθενται.
Πρόκειται γιὰ κάποια κείμενα τοῦ Γεράσιμου Κακλαμάνη ( 1940-2003), Ἡ Ἑλλάς ὡς ἔννοια (1) , καί Ἡ Ἑλλάς ὡς ἔννοια (2)
ἑνὸς πραγματικοῦ διανοητῆ τοῦ ὁποίου τὸ ἔργο τὸ ἔχει φάει τὸ μαῦρο σκοτάδι, καὶ ὑπ’ αὐτὴ τὴν ἔννοια θεωρῶ χρέος μου νὰ τὸ προβάλλω. Αὐτὸ τὸ σκοτάδι ἀποτελεῖ βασικὴ ἐπιδίωξη τῆς «ἐθνικῆς» μας ἰδεολογίας, μέχρι σήμερα κύριος φορέας τῆς ὁποίας μαζί μέ τόν κρατικό μηχανισμό, τό ἐκδοτικό κατεστημένο καί τό κύκλωμα "διανοουμένων", ὑπῆρξε ἡ Ἑλλαδικὴ Ἐκκλησία.Περισσότερο ἐκ τῶν πραγμάτων καί ὄχι ὁ πυρήνας τοῦ προβλήματος. Τά τελευταῖα χρόνια ὅλοι αὐτοί οἱ μηχανισμοί συσκότισης ἔχουν παραδώσει τά ἡνία στά Μ.Μ.Ε, καί ἄν κρίνουν ὅτι αὐτή ἡ πλαστή ἰδεολογία ἔκανε τήν δουλειά της θά τήν ἀντικαταστήσουν μέ κάτι πιό "σύγχρονο". Τό ἔργο λοιπόν αὐτό τοῦ Κακλαμάνη εἶναι συστηματικὰ ἀποκλεισμένο, ἀκριβῶς ἐπειδὴ πέρα ἀπὸ τὸν φορέα ἀγγίζει καὶ τὸν πυρήνα τοῦ προβλήματος, πού δὲν ἀγγίζουν τηλεοπτικὲς ἐκπομπὲς τύπου ΣΚΑΪ - ὅσα ἐπὶ μέρους γεγονότα καὶ νὰ φέρνουν στὴν ἐπιφάνεια. Τὶς ἰδέες ποὺ ἀναπτύσσουν παρόμοιοι διανοητὲς – μετρημένοι στὰ δάχτυλα τοῦ ἑνὸς χεριοῦ καὶ ἀποκλεισμένοι ἀπὸ τὸ νεοελληνικὸ κρατίδιο – δύσκολα θά τίς βροῦμε νὰ τὶς διαβάσουμε χωρίς να λοιδωροῦνται, ἔστω καί σὰν ἁπλὲς ἀπόψεις, δὲν θὰ τὶς δοῦμε νὰ φιλοξενοῦνται πουθενά σέ ἐκπομπές, οὔτε σὲ βιβλία ἱστορίας σχολικὰ ἢ μή, οὔτε θά τίς ἀκούσουμε σὲ ἐπίσημες διαλέξεις καὶ ἐκδηλώσεις ἐπὶ τοῦ θέματος, εἴτε «ἐθνικιστικὲς» καὶ «παλιομοδίτικες», εἴτε «ἐκσυγχρονιστικές», «φωταδιστικὲς» καὶ «προοδευτικὲς» εἶναι αὐτὲς οἱ ἐκδηλώσεις. Αὐτὸ τό, σὲ καιροὺς «δυτικῆς δημοκρατίας», ἐπιμελημένο καταχώνιασμα καὶ ἡ ἐκκωφαντικὴ σιωπὴ εἶναι ἰδιαίτερα εὔγλωττα καί ἀνησυχητικὰ φαινόμενα.

Προφανῶς, ἂν θέλουμε νὰ μιλᾶμε γιὰ τήν ἱστορία τοῦ 1821, τότε γιὰ κάτι παλιὲς ταινίες μὲ Παπαμιχαήλ, Καρέζη γιὰ Παπαφλέσσα, Μαντώ Μαυρογένους κ.λπ. δὲν συζητᾶμε, οὔτε γιὰ τὴν πατσαβούρα πού παρουσίαζε ὁ Μαμαλάκης «Χώματα γεμάτα ἱστορία», ὑποδεέστερη καὶ τοῦ « Καλημέρα παιδάκια» μὲ τὴ θεία Λένα. Πέρα ἀπὸ τὸ ἔργο τοῦ Κακλαμάνη, ἐκτιμῶ ἰδιαίτερα καὶ τὸ ἔργο τοῦ Γιάννη Σκαρίμπα « Τὸ 21 καὶ ἡ ἀλήθεια». Μέ πτυχές τοῦ 21 ἔχει ἀσχοληθεῖ ὁ Κωστῆς Παπαγιώργης στά ἐκπληκτικά βιβλία του: « Κανέλλος Δεληγιάννης», « Τά καπάκια», « Ἐμμανουήλ Ξάνθος ὁ φιλικός».

Προσπαθώντας νὰ ἀποφύγω παρανοήσεις πού εἶναι πιθανόν νά δημιουργηθοῦν κατά τήν ἀνάγνωση, θὰ πῶ ὅτι ἄλλο Ἑλλαδικὴ Ἑκκλησία καὶ ἄλλο Ὀρθοδοξία καὶ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο. Θεωρῶ λάθος καὶ ἀντιϊστορικὴ τὴν ἄποψη ὅτι οἱ θρησκεῖες εἶναι ἀπὸ τὴν φύση τους ἀντιδραστικὲς θεωρίες. Ἡ Ὀρθοδοξία καί τό Ἰσλάμ δέν εἶναι ἐχθροί τοῦ ἑλληνισμοῦ. Τό ὅτι χριστιανοὶ κατέστρεψαν ἀρχαιοελληνικὰ μνημεῖα σὲ ἕνα βαθμὸ ἰσχύει, ὅπως ὅμως ἰσχύει πολὺ περισσότερο ὅτι καὶ πολλοὶ χριστιανοὶ καὶ μουσουλμάνοι ἐπηρεάστηκαν ἀπὸ τὸν ἀρχαιοελληνικὸ πολιτισμό. Θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ κάποιος ὅτι τό καίριο χτύπημα στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ σκέψη τῆς τότε ἐποχῆς, τὸ ἔδωσαν οἱ πρόδρομοι τοῦ χριστιανισμοῦ, οἱ κατεδαφιστὲς τοῦ Ὁμήρου, ὁ Πλάτωνας καὶ ὁ Σωκράτης, « ὁ τὴν ἠθικὴν εἰσαγαγών». Ἐγὼ αὐτό τό βλέπω ὡς ἀλληλοεπηρεασμὸ θρησκειῶν καὶ πολιτισμῶν, δεῖγμα πνευματικῆς ἀνοχῆς καὶ ἐλευθερίας πού διαχρονικὰ συνέβαινε στὴν λεκάνη τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου μέ τόν ἑλληνισμό νά κυριαρχεῖ ὡς τρόπος σκέψης, ἔκφρασης καί δράσης. Αὐτή ἡ ἀνοχή καί ἡ ἐλευθερία σπανίζουν στὸν κόσμο σήμερα, παρὰ τὶς περὶ τοῦ ἀντιθέτου ἐξαγγελίες. Θεωρῶ πολὺ μεγαλύτερη καταστροφὴ ἀπὸ τὸ σπάσιμο ἑνὸς ἀγάλματος τὴν μετατροπὴ τῶν δημιουργημάτων πολιτισμοῦ σὲ ἐμπορεύματα, φορεῖς ἀνταλλακτικῆς ἀξίας, τότε ἐπέρχεται μεγαλύτερη καταστροφή, διότι ἄλλος σκοπὸς ἐξυπηρετεῖται, ἡ διάβρωση τῆς πολιτιστικῆς δημιουργίας στὴν ρίζα της. Ἂν δὲν διαβρωθοῦν οἱ πολιτιστικὲς δομὲς καὶ τὰ ἀγάλματα καὶ τὰ γραφτὰ ξαναγίνονται, διαφορετικὰ ἀλλὰ πάντα ζωντανὰ καὶ πηγαῖα, ἂν ὅμως διαβρωθοῦν ὅπως γίνεται μὲ τὸν καπιταλισμὸ καὶ τὸν φιλελευθερισμό, ἐ τότε βασιλεύει ἡ νέκρα.

Οὔτε τὸ Βυζάντιο καὶ ἡ Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία – τὸ ὡραιότερον βασίλειον τοῦ κόσμου κατὰ τὸν Ρήγα Φεραῖο - εἶναι συνώνυμά τοῦ δεσποτισμοῦ καὶ τῆς ὀπισθοδρόμησης. Ἡ ἀκμὴ καὶ ἡ παρακμὴ ἀλληλοδιαδέχονται σὲ μία αὐτοκρατορία, καὶ εἶναι παραποίηση καὶ διαστρέβλωση ἡ ἀπομόνωση ὠρισμένων μόνο πτυχῶν γιὰ ἐξαγωγὴ συμπερασμάτων. Τὸ μέτρο σύγκρισης, τὸ κριτήριό μας γιὰ νὰ χαρακτηρίσουμε κάτι καὶ νὰ ἐμβαθύνουμε θὰ πρέπει νὰ εἶναι ὅσο γίνεται πιὸ σύνθετο, ἀνάλογα μὲ τὸ φαινόμενο, τόν χῶρο, τὴν ἐποχὴ πού ἐξετάζουμε, καὶ τὴν κυρίαρχη ἰδεολογία πού ἐπικρατεῖ. Αὐτὲς οἱ αὐτοκρατορίες, ὅπως καὶ οἱ προηγούμενες, συνεπικουρούμενες ἀπὸ τὸ ὀξύτατο καὶ ἀνεπτυγμένο πολιτικὸ καὶ πολιτιστικὸ αἰσθητήριο τῶν τόσων διαφορετικῶν λαῶν, μπροστὰ στοὺς ὁποίους ὁ σημερινὸς μαζάνθρωπος δὲν πιάνει μπάζα, καὶ μέσῳ τῶν θρησκειῶν, συνετέλεσαν νὰ κρατηθεῖ σὲ ἰσορροπία ἕνας τόσο διαφορετικὸς στὴν σύνθεσή του χῶρος, ἡ εὐρύτερη περιοχὴ τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου, γιὰ χιλιάδες χρόνια, ἀπὸ τοὺς Αἰγύπτιους μέχρι τὴν κατάρρευση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Ὀρθοδοξία καὶ Ἰσλάμ, ἀνατολικὲς θρησκεῖες, συνέχεια τῶν πολλῶν ἑλληνισμῶν τῆς ἀρχαιοελληνικῆς περιόδου, τὰ ἴδια κοινωνικὰ δεδομένα ἐκφράζουν. Αὐτὲς οἱ θρησκεῖες λοιπὸν μετέπεσαν ἀναγκαστικὰ σὲ ἀντιδραστικὲς θεωρίες - ἰδεολογίες ὀρθοδοξισμοῦ, ἰσλαμισμοῦ, ὅταν ἦρθαν σὲ ἐπαφὴ μὲ τὴν «Δύση». Μία ἀνάλογη μορφὴ κατάπτωσης, ἀστεία καὶ γραφικὴ κατὰ βάση, εἶναι οἱ σημερινοὶ «δωδεκαθεϊστές».

Ἔλεγα πρὶν ὅτι φορέας τῆς «ἐθνικῆς» μας ἰδεολογίας εἶναι ἡ Ἑλλαδικὴ Ἐκκλησία. Προσοχὴ ὅμως. Φορέας καὶ ὄχι δημιουργός. Ἄλλοι κινοῦσαν τὰ νήματα. Ἀπολύτως κανένα νόημα δεν ἔχει ἡ ἀπαξίωση τῆς Ἑλλαδικῆς Ἑκκλησίας, ἄν πρῶτα δεν ἀντιληφθοῦμε τὸ πῶς, πότε καὶ γιατί δημιουργήθηκε αὐτό το περιβάλλον. Πάνω σ’ αὐτό θα πάρουμε μιά μικρή γεύση πρός τό τέλος. Οὐσιῶδες, γιὰ μένα, εἶναι τὸ ἑξῆς. Ἂν θεωρήσω σὰν δεδομένο ὅτι φορέας καὶ συστατικὸ στοιχεῖο «ἐθνικῆς» συνείδησης ἔγινε μιὰ θεολογικὴ παράδοση, ἔτσι πού ἀλλοιωνόμενη νὰ μετατρέπεται ἡ ἴδια αὐτὴ παράδοση σὲ «ἐθνικὸ» καί κρατικό θεσμό, τότε τὸ ἐρώτημα ἀνακύπτει ἀμείλικτο. Τὸ ὅτι προτιμήθηκε τὸ θρησκευτικὸ στοιχεῖο σὰν βασικὸ στοιχεῖο κατασκευῆς τοῦ ἑλλαδικοῦ κράτους ( ἀπὸ τὸ πρῶτο Σύνταγμα τῆς Ἐπιδαύρου) , μήπως σημαίνει κάτι γιὰ τὰ ὑπόλοιπα ὑλικὰ κατασκευῆς του; Ἤδη ἀπὸ τὸ πρῶτο Σύνταγμα τῆς Ἐπιδαύρου δίνονται κάποιοι περίεργοι ὁρισμοὶ τῆς ἑλληνικότητας, π.χ. « … ὅσοι αὐτόχθονες πιστεύουσιν εἰς Χριστόν…» ( περισσότερα γιά τά πρῶτα συντάγματα τῆς ἐπανάστασης στό τέλος τῆς ἀνάρτησης) , ποὺ τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν μοῦ θυμίζουν τὶς προσπάθειες τῆς FYROM νὰ καθιερωθοῦν ὡς Μακεδόνες διὰ τοῦ συντάγματός τους, λὲς καὶ μία ταυτότητα, ἕνα ἔγγραφο, ἕνας νόμος καθορίζει τὴν ἐθνικότητα. Ποιοὶ παράγοντες συνετέλεσαν σὲ αὐτὸ τὸ ξεχωριστὸ ἱστορικὸ φαινόμενο, δηλαδή ἀντί οἱ λαοί, τά ἕθνη νά προϋπάρχουν τῶν συνταγμάτων καί νά τά δημιουργοῦν, νά συμβαίνει το ἀνάποδο καί νά κατασκευάζονται οἱ λαοί συνταγματικά; Γίνονται κατανοητές οἱ ὀδυνηρὲς συνέπειές του; Μποροῦσαν νὰ ἐξελιχθοῦν διαφορετικὰ τὰ πράγματα, καὶ μὲ ποιὸ τρόπο; Τί δὲν ὑπῆρχε, ἢ τί ὑπῆρχε διαφορετικό; Θὰ μᾶς πεῖ κανεὶς ἐπὶ τέλους, ὅτι πιθανόν οἱ περισσότεροι πού ξεσηκώθηκαν ἦταν –κάτι πολὺ φυσικὸ ἀφοῦ μιλᾶμε γιὰ συγγενεῖς ἀπὸ αἰώνων θρησκεῖες - μουσουλμάνοι ἕλληνες; Ὁ δολοφονημένος Ὀδυσσέας Ἀνδροῦτσος ἦταν μουσουλμάνος ἕλληνας, κάτι τὸ ὁποῖο ἀποσιωπᾶται συστηματικά. Τὸ ἴδιο καὶ τὸ μεγαλύτερο ποσοστὸ τῶν κατοίκων τῆς Δυτικῆς Ἑλλάδας. Τὸ κράτος τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ ἦταν κατὰ τὸ θρήσκευμα μουσουλμανικό, ὁ ἀγώνας κατὰ τῆς Πύλης οὐσιαστικὰ ἀπό ἐκεῖ ξεκίνησε, καὶ στὴν ἐπικράτειά του τὰ γράμματα γνώρισαν πολὺ μεγάλη ἄνθηση. Τί σήμαιναν τότε οἱ λέξεις « Ἕλληνας» καί « Τοῦρκος»; Ὅτι οἱ λαοὶ πού σκόπευε νὰ περιλάβει ὁ Ρήγας στὸ βασίλειό του, ἄρχισαν μετὰ τὴν κατάρρευση τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας νὰ προσδιορίζονται «ἐθνικὰ» σὰν ἐχθρὸς ὁ ἕνας τοῦ ἄλλου; Ὅτι ὁ Κολοκοτρώνης ἀρχικὰ πολεμοῦσε γιὰ χριστιανομουσουλμανικὸ κράτος; Ὁ Καραϊσκάκης εἶπε : « … Ἕλληνας εἶναι ὁ καθένας, εἴτε Τοῦρκος εἴτε Ἑβραῖος, ποὺ πολεμᾶ ἐνάντια στὴν Πύλη…» ( δεῖτε στὴν προαναφερθεῖσα ἀνάρτηση τοῦ Βλάσση Ἀγτζίδη). Πόσοι τὸ γνωρίζουν, καὶ ἀπὸ ὅσους τὸ γνωρίζουν πόσοι τὸ ἀναφέρουν; Θὰ μᾶς πεῖ κανεὶς ποιὸς σκότωσε – καὶ ὄχι μόνο ποιοὶ τὸν ἔβαλαν νὰ τὸ κάνει - τὸν Καραϊσκάκη; Ἢ μήπως θὰ μᾶς πεῖ κανεὶς ὅτι οἱ ξυπόλητοι καὶ ἀγράμματοι –γιατί ὄντως αὐτοὶ πολέμησαν – οὔτε γιὰ κράτος ἑλλαδικὸ οὔτε γιὰ Σύνταγμα πολεμοῦσαν, ὅπως γράφει καί ὁ Σκαρίμπας, πρῶτα τούς κοτζαμπάσηδες ἤθελαν νὰ καθαρίσουν καὶ δευτερευόντως τὰ τουρκικὰ στρατά .

Τά δεδομένα τοῦ χώρου καί τῆς ἐποχῆς, οἱ ἔξωθεν ἐπιβαλλόμενες λύσεις πού τά "ἀγνοοῦν", μετατρέπουν τούς γενναίους καί ἀνδρείους ὁπλαρχηγούς σέ ἐχθρούς καί ὑπονομευτές τοῦ νεοϊδρυθέντος κράτους καί ὅλη τήν κοινωνία σε ἕνα ἐμφυλιοπολεμικό πεδίο ἀντιπαραθέσεων, πού συνεχίζεται μέχρι σήμερα μέ διάφορες μορφές, πάντα στό ὄνομα τοῦ « ἐθνικοῦ» συμφέροντος ( βλέπε τσέπη). Ἡ δολοφονία τοῦ Καποδίστρια, ἡ ἀνταρσία τοῦ Μιαούλη. Ἡ διαρκής πολτική ἀστάθεια ἐναλασσόμενη με στάσεις και πραξικοπήματα, καί ἡ διαρκής ἀγωνία γιά την ἐπίτευξη κοινοβουλευτικῆς πλειοψηφίας, ὅλα αὐτά μέ τήν κοινωνία στή γωνία. Ὁ μακρυγιαννισμός, δηλαδή ὅταν ἡ πολιτική σταδιοδρομία γίνεται συνώνυμη μέ τήν ἰδιοτέλεια καί τό προσωπικό ὄφελος, ἡ συνήθεια κάθε κοινωνικοῦ ὑποσυνόλου νά βλέπει τόν δημόσιο κορβανά σάν λάφυρο πρός κατάκτηση, ἡ ἐχθρότητα τοῦ συγκεκριμένου ἑλλαδικοῦ κράτους πρός τούς πολίτες του καί ἡ διαρκής ἐκμετάλλευσή τους, πού προκύπτει φυσικότατα ἀφοῦ δέν προῆλθε ἀπό αὐτούς, οὔτε ποτέ τούς ἐξέφραζε. Ὅλα αὐτά συμβαδίζουν μέ μιά ἐπιβαλλόμενη καί φτιαχτή νεοελληνική « ἐθνική ἰδεολογία » πού ἀπέκρυβε τήν πραγματικότητα, ἡ δέ προπαγάνδα κατάφερε νά τήν ἐμφυσήσει στούς κατοίκους αὐτῆς τῆς χώρας ὡς "ἐθνική συνείδηση" , ὥστε ἡ ἴδια ἡ κοινωνία, ὁ μοναδικός παράγων πού θα μποροῦσε να ἀνατρέψει ἀπό τά κάτω αὐτό το κακοστημένο σκηνικό νά παραμένει στό πνευματικό σκοτάδι ἀνενεργός. Στήν κοινωνία μας τά λόγια τοῦ Σολωμοῦ, πώς " τό ἔθνος πρέπει νά θεωρεῖ ἐθνικόν ὅτι εἶναι ἀληθές" πάνε περίπατο. Διότι μιά κοινωνία μέ " ἐθνική" συνείδηση κατασκευασμένη, εἶναι μιά κοινωνία ἀποπροσανατολισμένη καί χειραγωγούμενη ἀπό παντοῦ. Ἔσωθεν καί ἔξωθεν.

Ὁ Περικλῆς Γιαννόπουλος γράφει χαρακτηριστικά: « ...Ἡ ἱστορία τοῦ Αἰῶνος αὐτοῦ ἐγράφη ὑπὸ τὴν Χαντζάραν τῶν Κλεφτῶν καὶ ὑπὸ τὸ τακούνι τῶν Βουλευτῶν. Καὶ μὲ ΨΕΥΔΗ δὲν δημιουργοῦνται ΕΘΝΗ… Οἱ Κλέφται ἐλευθέρωσαν τὴν Ἑλλάδα καὶ ἀμέσως ἔπειτα τὴν ΕΣΚΟΤΩΣΑΝ…»

Ἡ δημιουργία « ἐθνικῆς» συνείδησης τό 1822

Διαβάζοντας τὴν ἱστορία τοῦ Σπύρου Τρικούπη ἔπεσε τὸ μάτι μου στὸ διπλανό ἀπόσπασμα( μεγαλώνει κάνοντας κλίκ στήν εἰκόνα). Φαίνεται πώς ἀπὸ τὰ πρῶτα χρόνια τῆς ἐπανάστασης ἄρχισαν νὰ δουλεύουν συστηματικὰ οἱ κολυμπῆθρες, βαφτίζοντας μουσουλμάνους σὲ χριστιανούς. Αὐτὴ ἡ βάφτιση δὲν εἶναι ἀπαραίτητο νὰ γινόταν μὲ τήν βία. Γιὰ κάποιους πιθανὸν νὰ λειτουργοῦσε καὶ ὡς κίνητρο συμμετοχῆς στὸ ἀρχικὸ φάγωμα δανείων, πόρων καὶ περιουσίας τοῦ νεοσύστατου κρατιδίου.

Φυσικὰ ὁ Τρικούπης, γαμπρὸς τοῦ ἀγγλόφιλου Μαυροκορδάτου, ταχυδακτυλουργοῦ καὶ μάγειρα τέτοιων διαδικασιῶν δὲν προχωράει στὴν ἑρμηνεία αὐτῶν τῶν γεγονότων, ἁπλὰ τὰ παραθέτει. Εὐτυχῶς πού ὁ Γεράσιμος Κακλαμάνης παραθέτει μία ἑρμηνεία, πού μαζί μέ μιά ἰδιαίτερα ἐξονυχιστική μελέτη τῶν πρώτων συνταγμάτων περιέχεται στὸ βιβλίο του Η ΕΛΛΑΣ ΩΣ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ καί βρίσκεται στό τέλος τῆς ἀνάρτησης.

Τὸ ὑπὸ δημιουργία νέο «ἐθνικὸ» κράτος – ὁ στόχος τῶν «ἀντιπροσώπων» στὶς Ἐθνοσυνελεύσεις πού ἐλάχιστα ἐξέφραζαν τὸν ἁπλὸ ξυπόλητο, ἀγράμματο καὶ μπαρουτοκαπνισμένο ἀγωνιστὴ – ἀδυνατῶντας νά συνενώσῃ ἐθνικά, πολλές διαφορετικές καί ἑλληνικά λειτουργοῦσες πληθυσμιακές ὁμάδες ( Ἀρβανίτες, Ἕλληνες, Τούρκους, Σλάβους, κ.ἄ.), ἐπέλεξε σὰν φορέα ἐθνικῆς καὶ κρατικῆς ὑπάρξεως τὴν θρησκεία, ὑποβιβάζοντας καὶ αὐτὴν καὶ τὸν ἑλληνισμὸ σὲ κρατικοὺς θεσμούς. Πρόκειται περὶ μιᾶς « κρατικῆς ἑλληνικότητας» ἰδιαίτερα ἐλαστικῆς, πού στόχευε στήν κάλυψη τῶν ἐγγενῶν ἀδυναμιῶν τοῦ ἑλλαδικοῦ κράτους νὰ λειτουργήσει πρός τό συμφέρον τῶν ὑπηκόων του, ἀλλά διευκόλυνε ἀφάνταστα τήν λειτουργία του ὡς ἐργαλείου τῶν Μεγάλων Δυνάμεων. Εἶχε δέ σάν συνέπεια τήν δημιουργία ἑνός «λαοῦ» καί μιᾶς «κοινωνίας» ἀλληλοσπαρασσόμενης καί ἐλεγχόμενης.

Βρίσκοντας πρόσφορο ἔδαφος, τό χάλι καί τό φαγοπότι στήν χώρα ἀπό τότε ξεκίνησε καί κατέληξε στό ἑλλαδικό ἑλῶδες παραλλήρημα πού ζοῦμε σήμερα.
Ἡ λύση τῶν λεγομένων οἰκονομικῶν προβλημάτων δεν ἀφορᾷ τούς οἰκονομολόγους, ἡ κριτική σέ αὐτούς δέν ἔχει ἰδιαίτερη ἀξία, ἡ λύση βρίσκεται στήν μελέτη τῶν κοινωνιῶν καί τῆς δυναμικῆς πορείας τους μέσα στόν χρόνο. Πολύ περισσότερο ἀπό τούς πολιτικούς, αὐτή ἡ μελέτη βαρύνει τούς διανοούμενους, οἱ ὁποῖοι διαχρονικά στήν Ἑλλάδα ἀποτελοῦν εἶδος ἐν ἀνεπαρκείᾳ. Ἡ ἀδιαφορία γιἀ τίς κοινωνικές παραμέτρους, δέν ἐπιλύει το πρόβλημα ἀλλά τό ἐπαναφέρει μέ διαφορετική μορφή. Τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν, τό σημερινό μνημόνιο εἶναι ἡ συνέχεια τῶν πρώτων συνταγμάτων, σέ πιό ὠμή ἔκδοση, συνεπῶς μόνο ἀλλαγή μερικῶν ἀριθμῶν μπορεῖ νά πετύχη.

Τὸ ὅτι ἡ ἐξουσία ἐπωφελήθηκε, ἢ ὅτι κάποιοι στήριξαν τὶς παραδεδεγμένες, ἀποδεκτὲς ἀπόψεις ναί, μερικοὶ εἶναι γνωστοί, σχηματικὰ θὰ λέγαμε: ὁ δάσκαλος, ὁ παπὰς καὶ ὁ χωροφύλακας. Ὅμως οἱ βασικοὶ παραχαράκτες, ὑπεράνω κάθε ὑποψίας, εἶναι ἐδῶ καὶ 200 χρόνια, οἱ μὲ κάθε τρόπο χρηματοδοτούμενοι γιὰ τὴν παρουσίαση τῆς προπαγάνδας σὰν ἱστορία. Δημιούργημά τους ὁ σημερινὸς μέσος νεοέλληνας, ὁ παροιμιώδης μέσος ἀνθρωπάκος πού «…ἐπαναστάσεις στὰ ὄνειρά του ἀναζητεῖ …»

Ὅσα γράφονται ἐδῶ δέν ἔχουν οὔτε διδακτικό, οὔτε ἠθικοπλαστικό σκοπό. Ἀποτελοῦν τήν προσωπική ματιά γιά τήν κατανόηση τῆς δεδομένης ἱστορικῆς περιόδου. Οἱ σύνδεσμοι πού παρεμβάλλονται στὴν παροῦσα ἀνάρτηση μόνο ἐν μέρει μποροῦν νά τήν καλύψουν. Οἱ ἀπαντήσεις πού δίνουν προσδιορίζουν καὶ τὸ δομικὸ χαρακτηριστικό τῆς κρίσης πού περνάει σήμερα ἡ χώρα μας. Ἄν χωνέψουμε ὅτι ὁ ἑλληνισμός, βασικὸ συστατικὸ πολιτισμοῦ καὶ ἐπικοινωνίας ὅλων τῶν λαῶν τῶν Βαλκανίων καὶ τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου, ποτὲ δὲν ἦταν, δὲν εἶναι καὶ δὲν μπορεῖ νὰ γίνει μὲ τὸ ζόρι « ἐθνικὴ ἰδεολογία», δηλαδὴ δὲν ἀνήκει στοὺς Ἕλληνες, ἀλλὰ σὲ ὅλο τὸν πλανήτη, τότε ὑπάρχει ἐλπίδα.

Και τώρα τό ζουμί… ( ἡ ἐπιλογή τῶν ὑπογραμμίσεων εἶναι δική μου)

Η ΕΛΛΑΣ ΩΣ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ - σελ. 90-91

Ἡ Ἑλλάδα ὡς κράτος ὑπῆρξε ἐξ ἀρχῆς ὁ Λίβανος τῶν Βαλκανίων. Ἕνα κράτος δηλαδὴ ἱστορικῆς σκοτοδίνης, χωρὶς κανέναν φορέα ἐθνικῆς ὑπάρξεως (τὰ ἱστορικὰ αἴτια τὰ ἐξετάσαμε ἀλλοῦ: βλ. τὸ βιβλίο μας «Ἐπὶ τῆς Δομῆς τοῦ νεοελ. Κράτους», β ἔκδ. 1990). Μιὰ ἁπλὴ ματιὰ στὰ κατὰ καιροὺς ἑλληνικὰ Συντάγματα εἶναι ἱκανή, γιὰ νὰ δείξη τὴν ἔλλειψη θεμελίων ἐξ ἀρχῆς αὐτοῦ τοῦ Κράτους. Τὸ πρῶτο Σύνταγμα τῆς Ἐπιδαύρου, τὸ πρῶτο πράγμα πού ὁρίζει (§ α) σὰν φορέα τοῦ Κράτους εἶναι ἡ θρησκεία. Ἀναγκαστικὰ δηλαδὴ μιὰ καὶ αὐτοὶ πού ἐπανεστάτησαν κατὰ τῶν Τούρκων ἔπρεπε νὰ ἔχουν κάτι πού νὰ τοὺς ξεχωρίζη. Ἀλλὰ τότε θρησκεῖες ὑπῆρχαν πολλὲς καὶ ἀμέσως ἡ ἴδια παράγραφος, γιὰ νὰ ἀποφύγη τὸν ἐμφύλιο πόλεμο πού ἦταν ἤδη μιὰ πραγματικότης, ὁρίζει στὴν δεύτερη φράση, ὅτι «ἡ Διοίκησις ἀνέχεται καὶ πάσαν ἄλλην θρησκείαν». Τὸ νέο κράτος ἔπρεπε νὰ τὸ λένε βέβαια «Ἑλλάδα», δὲν ὑπῆρχε ὅμως κανένα χαρακτηριστικὸ τῶν «Ἑλλήνων», ἀφοῦ ἡ σύνθεση τοῦ πληθυσμοῦ ἦταν Ἀρβανίτες, Τοῦρκοι, Ἕλληνες, Βλάχοι, Σλάβοι, Πομάκοι, Γύφτοι κ.λπ. Ἀμέσως λοιπὸν τὸ ἴδιο Σύνταγμα στὴν § β δίνει καὶ τὸν ὁρισμὸ τοῦ «Ἕλληνος»: «ὅσοι αὐτόχθονες πιστεύουσιν εἰς Χριστόν». Ποιὸς ὅμως εἶδε ποτὲ τὴν πίστη καὶ ποιὸς τὴν μέτρησε; Ἦταν αὐτὸ κριτήριο ἐθνικῆς ὑπάρξεως, ὕστερα ἀπὸ τεσσάρων αἰώνων συμβίωση μὲ μιὰ συγγενῆ θρησκεία, τὴν ὁποίαν εἶχε ἀποδεχθῆ τὸ μεγαλύτερο μέρος τοῦ πληθυσμοῦ τῆς δυτικῆς Ἑλλάδος; Καὶ σὲ ποιὸν Χριστό, τὸν ὀρθόδοξο ἢ τὸν καθολικό; Ἄρα λοιπὸν δὲν ὑπῆρχε θέμελο στηρίξεως αὐτοῦ τοῦ κράτους καὶ ἀποφυγῆς τοῦ ἐμφυλίου πολέμου (ὁ ὁποῖος ἐκράτησε τότε δέκα ὁλόκληρα χρόνια καὶ ἐσταμάτησε μὲ πρωτοβουλίες τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων). Μεγάλη σημασία ἔχει τὸ «αὐτόχθονες» τῆς παραπάνω παραγράφου, πού φανερώνει ἐπίγνωση τῆς «λιβανοειδοὺς» μορφῆς τῆς Ἑλλάδος σὲ ὅσους συνέταξαν τὸ Σύνταγμα. Ὄντως στὸ «Σύνταγμα τοῦ Ἄστρους», πού εἶναι ταυτόχρονο μὲ τὸ ἄλλο, ὁρίζεται στὴν §ιβ: «Ἡ Διοίκησις πολιτογραφεῖ ἀλλοεθνεῖς ὑπὸ τὸν ὅρον νὰ ἀποκτήσωσιν ἐντὸς πενταετοῦς διαστήματος ἀκίνητα κτήματα ἐν τῇ Ἐπικρατείᾳ». Δηλαδή, στὴν συνείδηση αὐτῶν πού ἀπέκτησαν τὴν «Ἐπικράτεια», αὐτὴ ἦταν ἕνας χῶρος γιὰ ξεπούλημα καὶ ἄρχισαν νὰ καλοῦν γιὰ «ἐπενδύσεις», ὅπως θὰ λέγαμε στὴν σημερινὴ διάλεκτο, δηλαδὴ γιὰ λεφτά. Τὸ «ἀλλοεθνεῖς» δὲν σημαίνει βέβαια τούς ἐκτός τῆς Ἐπικρατείας «ἀλύτρωτους» πειναλέους, ἀλλὰ πάντα τοὺς «εἰς Χριστὸν πιστεύοντας» πού μποροῦσαν νὰ ἔχουν λεφτά, ἀνεξαρτήτως ἐθνικότητος. Κατὰ τὸν τρόπον αὐτὸν καὶ ἕνας συγγενής τοῦ Σουλτάνου πού ἦταν πρόθυμος νὰ δηλώση «εἰς Χριστὸν πιστεύων», μποροῦσε νὰ ἔρθη στὴν «Ἐπικράτεια» καὶ νὰ ἐπενδύση.
Φυσικὰ οἱ πρῶτοι μεταξὺ τῶν ἀλλοεθνῶν πού θὰ ἔβλεπαν τὴν ἐπιχείρηση μὲ ἐνδιαφέρον, πλὴν βεβαίως τῶν ἀνὰ τὴν ὀθωμανικὴν αὐτοκρατορίαν καὶ ἐκτός αὐτῆς ἑλληνοφώνων « εἰς Χριστὸν πιστευόντων», θὰ ἦσαν καὶ οἱ Ἄγγλοι, καὶ αὐτοὶ «εἰς Χριστὸν πιστεύοντες», οἱ ὁποῖοι, ἀφοῦ ἦσαν οἱ πλουσιώτεροι καὶ ἐμπορικώτεροι, κατὰ ἀπολύτως νόμιμον καὶ φυσικὸν τρόπο θὰ ἀπέβαιναν καὶ οἱ σπουδαιότεροι κεφαλαιοῦχοι τῆς «βιομηχανίας». Συνταγματικῶς δὲν ὑπῆρχε κώλυμα γιὰ κανέναν. Ἀλλὰ βέβαια, αὐτὸς πού ἐπενδύει τὰ λεφτά του, εἶναι φυσικὸ νὰ ἔχη καὶ τὴν μέριμνα νὰ μὴν τὰ χάση. Εἶναι δηλαδὴ φυσικὸ νὰ ἀπαιτῆ νὰ ὑπάρχουν κάποιοι νόμοι πού νὰ τοῦ κατοχυρώνουν τὰ κεφάλαια, ἤ, ἐπειδὴ τότε ὁ ἑλληνικὸς Λίβανος ἦταν ἀμπέλι ξέφραγο (αὐτὸ ἄλλωστε τὸ ἀνεγνώριζαν καὶ τὰ ἴδια τὰ Συντάγματα τότε διὰ τοῦ ὅρου «Χέρσος Ἑλλάς»), νὰ συμμετέχη στὴν διοίκηση, γιὰ νὰ μπορῆ νὰ ἔλεγχη τὸν κόπο καὶ τὴν περιουσία του. Ἂν βεβαίως προϋπάρχουν οἱ νόμοι, ὁ καθένας πού θὰ ἐπενδύση σκέφτεται τὰ ὑπὲρ καὶ τὰ κατὰ καὶ ἀναλόγως ἐνεργεῖ. Ὅταν ὅμως ἕνα πράγμα βγαίνη στὸ σφυρί, καὶ μάλιστα ἐπισήμως διὰ «Συντάγματος» ὡς χέρσος τόπος, ἄλλος τρόπος δὲν ὑπάρχει ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἔλεγχο τῆς διοίκησης. Αὐτὸ ἐδημιούργησε τότε ἕνα πρόβλημα. Οἱ μὲν ἑλληνόφωνες ἐπενδυτὲς τοῦ ἐξωτερικοῦ (οἱ «ἑτερόχθονες») ἀνέλαβαν καὶ τὰ διοικητικὰ πόστα (ἄλλωστε αὐτοὶ ἤσαν καὶ οἱ μορφωμένοι τοῦ καιροῦ), οἱ «αὐτόχθονες» ὅμως ἤθελαν μὲν τὰ λεφτὰ τῶν ἄλλων, ἀλλὰ νὰ τὰ διοικοῦν αὐτοί. Οὐδὲν βέβαια τὸ λογικῶς ἀντιφατικὸν σὲ μιὰ ἐπιχείρηση Λιβάνου σὰν αὐτή τῆς τότε Ἑλλάδος, μόνο πού τὰ πράγματα δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ συμβαδίσουν μὲ τὶς προθέσεις. Ἐδημιουργήθηκε λοιπὸν ἔκτοτε ἕνας διοικητικὸς καὶ κοινωνικός ἐμφύλιος πόλεμος πού διαρκεῖ ἀκόμη ὡς τὰ σήμερα, περὶ τοῦ ποιὸς θὰ πρωτοφάη τί, ἀκολουθώντας τὸ σχῆμα μίας μαθηματικῆς καμπύλης μὲ «μάξιμα» καὶ «μίνιμα»...